ازدواج نخستین سنگ بنای تشکیل خانواده، جامعه و اجتماع محسوب می شود و میزان اندیشه و تدبر در آن بر میزان پیشرفت، انحطاط، صعود و سقوط جامعه تاثیر دارد. از این رو، اسلام به عنوان یک مکتب آسمانی، این موضوع را نه تنها امری مقدس می داند بلکه جوانان را به انجام دادن آن توصیه می کند.
ازدواج هرچند از یک نظر، مقوله ای شخصی به شمار می رود اما از نگاهی دیگر، دارای جنبه و اهمیتی اجتماعی است زیرا راهی مطمئن برای تامین آسایش جامعه و رفاه بشریت محسوب می شود. سود و زیان ازدواج تنها متوجه زوجین نیست، بلکه افراد اجتماع نیز به گونه ای از آن برخوردار می شوند و اگر جامعه با کاهش این امر رو به رو شود، بحران و آسیب های اجتماعی آن را تهدید خواهد کرد.
تمام ظرفیت های یک جامعه در مسیر فراهم آوردن رفاه اجتماعی و خانوادگی صرف می شود و این موضوع از ابتدای شکل گیری جوامع بشری پدید آمد تا به بقاء، رشد و تعالی کانون های اجتماعی با محوریت خانواده کمک کند اما تغییر عوامل و مؤلفه های اجتماعی ممکن است جامعه را در بحران کاهش آمار ازدواج، افزایش طلاق و سن ازدواج و گسترش آمار افراد در تجرد قطعی گرفتار کند.
خانواده ها، نهادهای فرهنگی، قانونگذار و اجراکننده بایستی از پیامدها و خطرهای حاصل از کاهش میزان ازدواج آگاه شوند و آن را مهم تلقی کنند. گسترش بی رغبتی و بی انگیزگی در این زمینه ناشی از عوامل گوناگونی همچون درآمد، اشتغال، مسکن، فرهنگ ها و خرده فرهنگ ها، تجملات مراسم ازدواج و … است. این موضوع چنان اهمیتی در ساختار یک کشور دارد که بررسی و مطالعه در ارتباط با عوامل آن ضروری به نظر می رسد، از این رو پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «امان الله قرایی مقدم» و «علیرضا شایان مهر» جامعه شناس و کارشناسان حوزه اجتماعی به گفت و گو پرداخته است.

– در ادامه متن گفت و گوی ایرنا را با کارشناسان اجتماعی می خوانیم:
**ایرنا: آمار ازدواج نسبت به سالیان پیش کاهش پیدا کرده و در کنار آن مشاهده می شود که آمار طلاق افزایش یافته، دلایل شکل گیری این امر چیست؟
***قرایی مقدم: مهم ترین امری که سبب پایین آمدن آمار ازدواج و بالا رفتن آمار طلاق شده، بیکاری محسوب می شود. علاوه بر آن جامعه شناسان و صاحب نظران از دهه ۵۰ خورشیدی اعلام کردند که با شرایط موجود، بنیان خانواده دچار فروریختگی خواهد شد. عوامل بسیاری در به تاخیر افتادن ازدواج موثر است که از جمله آن می توان به ادامه تحصیل، سربازی و جست وجو برای کار اشاره کرد. علاوه بر آن هزینه ها برای شروع زندگی مشترک و تشریفات در این زمینه می تواند بر شدت این امر دامن بزند.
بررسی جامعه شناسان در کرج نشان می دهد که ارتباط های گسترده، نبود شادی و نشاط از دلیل های کاهش ازدواج به شمار می رود. در امر طلاق نیز بررسی های بسیاری انجام شده و با توجه به نتایج بدست آمده بایستی برای کاستن از آمار طلاق؛ زوج ها بکوشند تا همواره به یکدیگر متعهد باشند. البته رسانه های بیگانه نیز طلاق را تشویق می کنند. باید دانست هنگامی که برای طلاق جشن گرفته می شود، یعنی فاجعه ای در حال وقوع است. بیکاری، گرانی، فقر و توقع بیش از اندازه سبب شده تا از گرایش به ازدواج نیز کاسته شود. باید دانست الگو برداری از فیلم های سینمایی و فریبنده غرب نیز در این زمینه تاثیرگذار خواهد بود.
***شایان مهر: مساله ازدواج و طلاق باید از یکدیگر مجزا شود. بالا رفتن آمار طلاق به دلیل برخی ارتباط های اجتماعی شکل گرفته که برخی افراد بخشی از کارکردهای خانواده را خارج از این نهاد دنبال می کنند. همچنین افراد با توجه به اینکه ازدواج سبب مسوولیت پذیری بیشتر خواهد شد و اینگونه مسایل جدیدی به وقوع می پیوندد، می کوشند تا آنجایی که برای آنها مقدور است، دیرتر ازدواج کنند و از امکانات اجتماعی بهره مند شوند اما دلیل افزایش آمار طلاق به علت نبود شناخت جوانان، نداشتن تجربه و مهارت کافی برای زندگی است و آنان بایستی این مهارت را از دوره نوجوانی تا جوانی کسب کنند. طبیعی است، وقتی افراد بدون مهارت تشکیل خانواده می دهند در رویارویی با نخستین مشکل، قادر به حل آنها نیستند و به یقین طلاق را به عنوان بهترین راه حل برمی گزینند. مواردی که عنوان شد، جزو عوامل اجتماعی محسوب می شوند و عوامل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نیز در این امر تاثیرگذار خواهند بود.
جوانان به این دلیل که بخشی از نیازهای خود را در داخل جامعه رفع می کنند، نگرش های فرهنگی آنان به این ترتیب تغییر می کند. باید توجه داشت وجود ارتباط های اجتماعی خارج از قاعده سبب می شود رغبت به ازدواج کمتر شود.
**ایرنا: چه دلایلی باعث می شود که جوانان به زندگی مجردی و تجرد گرایی قطعی روی آورند؟
***قرایی مقدم: بایستی مقوله ازدواج را بسیار ساده برگزار کرد تا از تجردگرایی در کشور جلوگیری شود. البته خانواده ها، آموزگاران و استادان بایستی افراد را وظیفه مدار و مسوولیت پذیر تربیت کنند و پرورش دهند. ۱۳ میلیون جوان ایرانی هنوز ازدواج نکرده اند و شرایط اقتصادی نیز باید فراهم شود. گرانی مسکن، اجاره و بیکاری سبب افزایش تجردگرایی، کاهش ازدواج و افزایش طلاق خواهد شد و زاد و ولد به خطر می افتد و بقای جامعه با پیری رو به رو می شود.
***شایان مهر: عوامل اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در زمینه تجردگرایی جوانان تاثیرگذار است. البته در برخی از پژوهش های اجتماعی ارتباط مشکل های اقتصادی با نبود رغبت در ازدواج مطرح می شود اما به یقین این امر عامل اصلی در ایجاد تجردگرایی در جوانان نیست و عوامل اجتماعی به این دلیل که ازدواج یک پدیده اجتماعی محسوب می شود از مهم ترین عوامل بازدارنده جوانان از ازدواج به شمار می رود.
**ایرنا: برخی از جامعه شناسان معتقدند تجرد گرایی به ساختار جامعه آسیب وارد می آورد؛ این دیدگاه را چگونه ارزیابی می کنید؟
***قرایی مقدم: به یقین تجردگرایی سبب بهم ریختن ساختار جمعیتی می شود و جامعه با کمبود نیروی کار رو به رو خواهد شد که این امر مسایل دیگری را نیز به دنبال خواهد داشت. خانواده ستون اصلی جامعه به شمار می رود و هنگامی که تجردگرایی افزایش یابد، سبب می شود تا این نهاد اجتماعی تشکیل نشود و اینگونه اقتصاد جامعه شکوفا نخواهد شد زیرا به این نهاد وابسته است و فرد مجرد هرگز به دنبال رشد اقتصادی نیست. همچنین تجردگرایی سبب نبود خانواده، باروری و ضعیف شدن نسل جوان، ایجاد مشکل در بخش های کشاورزی، صنعت و خدمات، به خطر افتادن نیروی نظامی و انتظامی خواهد شد و بر این پایه انواع آسیب های اجتماعی چون فساد، اعتیاد و… در جامعه افزایش می یابد.
***شایان مهر: هنگامی که تاریخ تشکیل خانواده در کشور بررسی شود، مشاهده می شود که این نهاد مرحله های مختلفی را سپری کرده است و باید دانست که اگر خانواده کارکرد دارد و به عنوان یک نهاد اثرگذار مطرح می شود، پس وجود این نهاد یک ضرورت به شمار می رود و برطرف کننده بخشی از نیازهای اساسی در جامعه است بنابراین اگر آسیب ببیند سبب ایجاد زیان به جامعه می شود. آیا جاگزینی به جای ازدواج که کارکرد سالمی را تضمین کند، وجود دارد؟ اگر خیر، پس وقتی که این توازن بهم خورد و نوعی روابط ناسالم به وجود می آید و امری ضد ارزش در جامعه صورت می پذیرد و باید دانست در محدوده کنونی جایگزینی برای خانواده وجود ندارد.
**ایرنا: برخی آسیب شناسان اجتماعی بر این باورند که بی میلی به ازدواج در جوانان به علت نبود نشاط و شادی در جامعه و بروز غم افزایی است، چه ارزیابی در این زمینه دارید؟
***قرایی مقدم: مقوله ایجاد شادی در جامعه باستی به وسیله رسانه ها و صدا و سیما حاکم شود. اگر یک ریال در راه برقراری شادی و نشاط صرف شود، بیش از ۱۰۰۰ ریال سود خواهیم برد. جامعه ای که در آن شادی نباشد، بیمار خواهد بود. البته بیکاری نیز در این امر تاثیر گذار است و سبب می شود تا بزه اجتماعی در کشور افزایش یابد. اکنون مشاهده می شود در برخی موارد مادی گرایی پر رنگ شده و از معنویات و اخلاق گرایی کاسته شده که این امر در نبود نشاط در جامعه نیز موثر است.
***شایان مهر: نخست آنکه این امر نگرشی جامعه شناسانه نیست و روانشناسانه محسوب می شود و دیگر آنکه اگر بگوییم ناگهان تمام جوانان مستعد ازدواج، غمگین شده اند، غیر واقعی و بد بینانه به شمار می رود زیرا جوانان ایرانی غمگین و بی نشاط نیستند و آنان شادمانی دارند و بسیار خوب می دانند که کجا باید احساسات خود را ابراز کنند یا نکنند. ضرورت های اجتماعی، تاریخی و موقعیتی ک جوانان در آن قرار گرفتند از نظر ارتباط اجتماعی آنان را به این سمتی برده است که انتخاب های جدیدی را در برابر آنها قرار می دهد و اینگونه بی میلی نسبت به ازدواج در جوانان ایجاد می شود. ضرورت تاریخی به معنای ساختارها و تحول های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به شمار می رود و ساختار مجموعه عناصر به هم پیچیده و درهم تنیده ای است که تعیین کننده بخشی از ضرورت ها به حساب می آید. ساختار اجتماعی در هر دوران، شرایطی را فراهم می کند که برخی از افراد به دنبال بخشی از کارها بروند و از بعضی فعالیت ها فاصله بگیرند و در ضرورت های تاریخی و اجتماعی این امر مشاهده می شود. اکنون باید موقعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده به گونه ای باشد تا جوانان بتوانند وارد بازار کار شوند، ازدواج کنند و دارای فرزند شوند اما اینک خانواده تا ۳۰ سالگی در اختیار فرزندان خود امکانات کاملی را قرار می دهد، بنابراین جوان میل و رغبت اینکه خود را درگیر مسایل دیگر کند، ندارد. این امکاناتی که والدین به فرزندان خویش می دهند سبب می شود تا دیرتر ازدواج کنند.
**ایرنا: آیا نبود اعتماد می تواند زمینه ساز بی رغبتی جوانان به ازدواج شود؟
***قرایی مقدم: بی اعتمادی در جوانان زمینه ساز بی رغبتی در ازدواج خواهد شد زیرا در سراسر جامعه این امر حاکم است. ارتباط های نادرست نیز بر این امر دامن می زند. بنابراین اعتماد از میان می رود و بی اعتمادی نیز در رواج بی رغبتی در ازدواج موثر است.
***شایان مهر: اعتماد یک واکنش و کنش متقابل محسوب می شود. در گذشته افراد بسیار محتاطانه با یکدیگر برخورد می کردند اما اکنون این ارتباط گسترده تر شده است و بخشی از این امر ناشی از اعتماد به آن شرایطی است که فراهم شده و الگوها و هنجارهای اجتماعی به گونه ی عمل کرده تا برخورد اخلاقی دختران و پسران با یکدیگر نسبت به گذشته تغییر کند، بنابراین بحث اعتماد به الگوها و هنجارهای جامعه، مطرح می شود.
**ایرنا: مسوولان مربوطه چه اقدام هایی برای جلوگیری از بی رغبتی جوانان به ازدواج می توانند انجام دهند و این امر با کمک چه نهادهایی تحقق می یابد؟
***قرایی مقدم: در واقع باید در بسیاری از فسادهایی که در جامعه به وقوع می پیوندد با جدیت کامل به مبارزه پرداخت و متهمان را با عدالت محاکمه کرد. اجرای مقررات ها و قانون های کشور در شرایط مناسب سبب می شود تا مسوولان با کمک نهادهای مربوط در امر بر طرف کردن این موضوع بسیار موثر باشند.
***شایان مهر: صدا و سیما، رادیو و رسانه های ملی باید در اختیار افرادی قرار بگیرد که مسایل اجتماعی را به خوبی بشناسند. نباید برنامه ها تنها درخصوص دیگر آسیب های ازدواج باشد، البته در زمینه فراهم کردن امر ازدواج، مسایل اقتصادی نیز ناکارآمد هستند و جامعه را دچار بی هنجاری می کند. باید مسوولان با کمک گرفتن از جامعه شناسان و در اختیار گذاشتن ابزار و امکانات لازم در جهت حل این معضل بکوشند. در صدا و سیما نیز باید از راهنمایی جامعه شناسان بهره بگیرند تا آسیب های اجتماعی را بررسی کنند. اگر از نظر افراد متخصص در این مقوله استفاده شود، بدون شک آسیب های اجتماعی کاهش می یابد.
جامعه کنونی مبتنی بر حقوق شهروندی جامعه مدنی است یعنی اینکه ان جی اوها، احزاب، سازمان ها و گروه های مختلفی باید در جامعه باشند تا بر عملکرد مطبوعات و دستگاه های مربوطه نظارت کنند و بتوانند آنان را در انجام دادن وظایف خود در این زمینه یاری دهند. نهاد خانواده موظف است تا به جوانان کمک کند و برای جوانان توضیح دهند که اگر ازدواج نکنند و کارکردهای خانواده را در خارج از خانواده جست و جو کنند، ممکن است در معرض چه آسیب ها و مشکل هایی قرار بگیرند و کارکرد سالم خانواده را به درستی آموزش دهند، چون جوانان منطقی هستند و می توانند راه صحیح را انتخاب کنند.
منبع : http://www.irna.ir/fa/News/82226120