به گزارش بانکداران ۲۴ (Banker)،براساس موادی که به پیشنهاد کارگروه منتخب تدوین لایحه بانک مرکزی به دولت ارائه شده، هیات وزیران به ریاست حسن روحانی رییس‌جمهوری در تاریخ چهارشنبه ۱۷ آذر ۹۵، واحد پول ایران را تومان و معادل ۱۰ریال تعیین کرد تا ریال پس از ۸۷سال سیطره بر پول ملی ایران، جای خود را به تومان بدهد و از گردش مالی و بانکی ایران به تدریج حذف شود.
تاریخ اقتصاد ایران نشان می‌دهد که تومان از ۸۰۰سال پیش تاکنون بدون آنکه پول رسمی ایران باشد در بازار ایران متداول بوده و پس از ۸۰۰سال بالاخره توانست خود را جایگزین ریال کند تا با حذف یک صفر از پول در گردش ایران، تاحدودی به بانکداران و فعالان اقتصادی در حذف صفرهای بی‌ارزش پول ملی کمک کند.
اگرچه بسیاری از کارشناسان انتظار دارند که با حذف سه تا چهار صفر، می‌توان اسکناس ۱۰هزار ریالی یا ۱۰۰۰تومانی را با کوچک‌ترین واحد با ارزش پولی ملی تبدیل کرد تا ضمن اعتبار بخشیدن به پول ایران، در معاملات، مکاتبات، دفاتر، نوشته‌ها، چک و سفته و حواله‌های بانکی و… کمتر صفر بنویسیم، اما در حال حاضر هیات وزیران تنها به حذف یک صفر رضایت داده و البته ریال که عملا در محاوره استفاده نمی‌شد را حذف و واژه‌یی که ۸۰۰سال است در بازار ایران استفاده می‌شود، را بالاخره به عنوان پول ملی برگزید.
این نکته نشان می‌دهد که فرهنگ کوچه و بازار، قادر است ۸۰۰سال واژه‌یی را برخلاف میل دولت‌ها به کار ببرد و سرانجام دولت آن را بپذیرد.
براساس شواهد تاریخی ایران و جهان، نه تنها حذف صفر و تغییر واحد پول ملی، بارها در ایران اجرا شده است بلکه در بسیاری از کشورها که درگیر ماجرای صفرهای بی‌ارزش، جنگ، کاهش ارزش پول ملی و… بوده‌اند، تغییر واحد پول ملی و حذف صفرها تجربه شده است.
«آدام اسمیت» می‌گوید که پول یک نهاد طبیعی برای مبادله است و باید به صورت طبیعی ارزش داشته باشد اما پول که روزگاری مظهر اقتدار پادشاهان و حکومت‌ها بود حالا به خاطر هنر کیمیاگران سیاست‌های پولی، به کاغذی بی‌ارزش تبدیل شده است. این موضوع باعث شده که در کشورهای مختلف کاهش ارزش پول، حذف صفر و تغییر واحد پول ملی را شاهد باشیم. از جمله تجربه ترکیه، آلمان بعد از جنگ جهانی دوم، فرانسه، آرژانتین، برزیل، امریکا، انگلیس و… بارها موجبات حذف صفر، تبدیل واحد پول ملی به واحدهای دیگر، کاهش ارزش پول در برابر پول قبلی و… را فراهم کرده است.
بررسی تاریخ اقتصاد ایران نشان می‌دهد که دولت‌ها به دلایل و علت‌های مختلف از جمله جنگ، کسری بودجه و… بارها مجبور شده‌اند واحد پول ملی و سکه را تغییر دهند یا با تنزل رسمی واحد پول ملی موافقت کنند. پول ملی بارها در ایران تنزل رسمی داشته و گاهی نیز دو صفر از جلوی واحد پول در جریان برداشته شده تا پول جدید قابل معامله و مبادله بوده و ارزش داشته باشد.
در شرایط امروز مانند نمونه‌های دیگر تاریخی در زمان صفویه، افشاریه، پهلوی اول و قاجاریه با واحد پولی به نام تومان روبه‌رو هستیم که ارزشی برای معامله ندارد و مردم به جای ۱۰ریال به ۱۰هزار ریالی یا ۱۰۰۰تومانی می‌گویند یک تومان.
۴ بار تنزل رسمی ریال در دوران پهلوی
در سال‌های قبل از انقلاب حداقل چهاربار کاهش ارزش رسمی ریال داشته‌ایم. در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۰۸ ارزش ریال معادل ۰٫۳۶۶۱۱۹۱گرم طلا یا به قول قدیمی‌ها زر ناب بود که در سال‌های ۱۳۱۰، ۱۳۲۰، ۱۳۳۶ و ۱۳۵۰ با چهاربار تنزل رسمی، عاقبت ارزش ریال به ۰٫۰۱۰۸۰۵۵گرم طلا رسید. طی ۸۷سال گذشته ارزش هر گرم طلا ۹هزار برابر کاهش یافته است. اگر ارزش تومان را از زمان چنگیز تاکنون بررسی کنیم، می‌بینیم که هر یک تومان از ۰۰۰ر۵۲۰ قیراط طلا در زمان چنگیز به ۰۰۰۰۹/۰گرم طلا در سال جاری کاهش ارزش داده یعنی تورم همیشه بوده است.
حذف صفر در آلمان
حذف صفر از واحد پولی کشورها، نخستین‌بار در آلمان و پس از جنگ جهانی دوم رخ داد، این کشور زیر فشار اقتصادی ناشی از جنگ جهانی دوم و خسارت‌های برجای مانده از آن، تورمی شدید را تجربه می‌کرد که سیاست‌گذاران اقتصادی آلمان را وادار به حذف صفرها از مارک کرد. از سال ۱۹۶۰ تاکنون، در ۷۱مورد دولت‌های در حال توسعه مجبور شده‌اند چندین صفر را از پول ملی خود حذف کنند. ۱۹کشور در این مدت یک‌بار اقدام به حذف صفر کرده‌اند و ۱۰کشور نیز دوبار این کار را انجام داده‌اند، آرژانتین چهاربار، یوگسلاوی سابق پنج‌بار و برزیل نیز ۶بار صفرهای پول ملی خود را حذف کردند.
تاریخچه ریال
۲۷ اسفند ۱۳۰۸ در زمان رضاشاه طبق قانون تعیین واحد و مقیاس پول قانونی ایران، ریال به جای قران با وزن خالص ۰٫۳۶۶۱۱۹۱ گرم طلا انتخاب شد و به بیش از یک قرن حاکمیت قران بر بازار پایان داد و ارزش دینار هم یک صدم ریال انتخاب شد.
ریال هم یک لغت بیگانه و اسپانیایی است. در ۱۵۱۴میلادی که پرتغالی‌ها جزیره هرمز را در خلیج‌فارس به دست آوردند در زمان شاه اسماعیل اول مبادله با ایران را آغاز کردند و تا ۱۰۰سال بعد که به دست شاه عباس جزیره هرمز آزاد شد، مبادله را با ایرانی‌ها ادامه دادند. وقتی اسپانیا، پرتغال را اشغال کرد، اسپانیایی‌ها نیز با ایرانی‌ها مبادله را ادامه دادند و ریال اسپانیا را به ایرانیان معرفی کردند. ریال از قرن دهم هجری به ایران راه یافت که نام یک سکه نقره بود و معنی آن معادل شاهی است. سکه ریال از سال ۱۹۴۷میلادی در اسپانیا ضرب شد و تا سال ۱۸۷۰ پول رایج بود.
در هر حال ریال یادآور روزگاری است که بیگانگان به خلیج‌فارس و تنگه هرمز دست‌اندازی کرده بودند و البته واحد پول عربستان هم ریال است.
سکه ۲۰ریالی به نام پهلوی به وزن خالص ۷٫۳۲۲۳۸۲ گرم طلا و ۱۰ریالی به نام نیم پهلوی به وزن خالص ۳٫۶۶۱۱۹۱ گرم طلا ضرب شد. این سکه‌ها بعدها به ۱۰۰ریالی پهلوی و ۵۰ ریالی نیم پهلوی تغییر یافتند. سکه ریال نقره نیز به وزن ۵/۴گرم رایج شد.
از اول فروردین ۱۳۱۱ریال معادل ۰٫۰۷۳۲۲۳۸۲ گرم طلا شد و کاهش ارزش یافت زیرا انگلستان با بحران سال ۱۹۲۹ مواجه شد و اعلام کرد که لیره قابل تبدیل به پول‌های دیگر نیست و همین امر باعث شد که دولت ایران با کاهش ارزش و ذخایر لیره مواجه شود و ریال را تنزل دهد. هر عباسی معادل چهار شاهی بود و هر شاهی معادل ۱۸قیراط نقره بود. عباسی در زمان شاه سلطان حسین فقط ۸۴ قیراط وزن داشت و ارزش تومان دو لیره بود. در زمان نادرشاه نیز عباسی به ۷۲ قیراط نقره تنزل کرد و ارزش تومان یک لیره و ۱۸شلینگ شد. در سال‌های قبل از انقلاب ۱۰شاهی که روی آن نوشته شده بود ۵۰ دینار و سکه زردرنگی بود و احتمالا از آلیاژ مس ساخته شده بود، رواج داشت. یک قران هم متداول بود که معادل ۲۰شاهی بود. عباسی تنها در شهرها به کار برده می‌شد اما در مبادلات تنها از کلمه شاهی و قران استفاده می‌شد و بعدها به تدریج ریال پا گرفت و همراه با تومان واحد پول رسمی شد اما هیچگاه ریال در محاوره ایرانیان به کار نرفته و همیشه قران، شاهی، عباسی و تومان بر سر زبان‌هاست. درحال حاضر نیز مردم با کاهش ارزش ریال به ۱۰۰۰۰ریالی می‌گویند یک تومان که معادل به کارگیری محاوره‌یی ۱۰۰۰تومان قدیم است.
تغییر پول در کشورهای درگیر جنگ جهانی
به نوشته تعادل، از زمان سلطه پول کاغذی به جای سکه و طلای پادشاهان، تورم یک پدیده دایمی در اقتصاد جهان شد و بارها باعث کاهش ارزش، حذف صفر، تغییر واحد پول ملی و… در اروپا، امریکای جنوبی، آسیا و خاورمیانه و… شده است. بعد از خاتمه جنگ جهانی دوم رشد قیمت‌ها فروکش کرد و همین عامل باعث ورشکستگی بازرگانان بسیاری شد. اما از سال ۱۳۲۵ قیمت‌ها دوباره رشد کرد و ترقی قیمت‌های جهانی، شورش‌هایی در آذربایجان، کردستان و خوزستان، تشدید کسری بودجه دولت، افزایش هزینه‌های شرکت نفت ایران و انگلیس باعث تورم داخلی و تورم وارداتی شد و قیمت‌ها را در ایران بالا برد.
در آن زمان بسیاری از کشورهای صنعتی و درگیر جنگ که بازسازی ویرانه‌های جنگ و رشد اقتصادی فزاینده اروپا و امریکا را تجربه می‌کردند با تورم‌های بزرگ مواجه شدند که مجبور شدند برای کنترل آن و ارزش دادن به پول ملی خود چند صفر را از واحد پولی مانند لیره انگلیس، مارک آلمان و فرانک فرانسه و… حذف کنند تا پول خود را با ارزش کنند.
کاهش ارزش ریال در زمان اشغال متفقین
شاخص هزینه زندگی که در سال ۱۳۱۵ معادل ۱۰۰ به عنوان سال مبنای آماری تعیین شده بود تا سال ۱۳۲۲ یعنی طی هفت سال به ۱۰۰۳ رسید و ۱۰برابر شد. علت این بود که اشغال ایران به وسیله متفقین از شهریور ۱۳۲۰ تا پایان جنگ جهانی دوم باعث کاهش ارزش ریال شد و شاخص هزینه متوسط زندگی به ۲۴۳ در سال ۱۳۲۰، ۴۶۷ در سال ۱۳۲۱ و ۱۰۰۳ در سال ۱۳۲۲ رسید. به علت کاهش ارزش خارجی ریال، کاهش واردات، سفته‌بازی، احتکار و سیستم حمل و نقل نامناسب کالا و افزایش بدهی دولت و رشد حجم پول و اعتبارات، قیمت‌ها افزایش سریع داشت و ارزش ریال کاهش یافت.
کاهش ارزش در عهد ناصری
در عهد ناصرالدین شاه، وقتی قیمت نان از منی (سه کیلوگرم) ۱۰شاهی به یک قران رسید و دو برابر شد.
مردم کودکان و نوجوانان و مردم کوچه و بازار این شعر را زمزمه کردند که شاه کج‌کلاه، رفته کربلا، نون شده گرون، یک من یک قرون… ناصرالدین شاه که لقب شاه صاحبقران به خود داده بود، دستور رسیدگی می‌دهد. ماموران دولت یک قصاب را دو شقه کردند و یک نانوا را به تنور انداختند تا به زور جلو افزایش قیمت‌ها را بگیرند اما قیمت‌ها باز هم بالا رفت و ارزش پول کمتر شد. در آن دوران یک قران ۶۵۰ قیراط نقره می‌ارزید.
پول رایج هخامنشیان
پادشاهان سرزمین لیدیا در ۵۵۰ قبل از میلاد از زر و سیم(طلا و نقره) سکه می‌زدند و ایرانیان در سرزمین مادها که همسایه لیدیا بود با سکه طلا و نقره آشنا بودند. وقتی کوروش هخامنشی در سال ۵۴۶ پیش از میلاد، پادشاه لیدیا را شکست داد، کارگاه سکه‌زنی یا ضرابخانه آنها به کار سکه‌زنی در زمان کوروش و کمبوجیه پسرش ادامه داد. KARSHA «کرشه» پول رایج ایران در زمان هخامنشیان بود که به قول مورخان تنها کلمه درست ایرانی است که از سرزمین و قوم بیگانه نیست اما بقیه کلمات که در تاریخ ما برای واحد پولی انتخاب شده عمدتا ریشه خارجی دارد. کرشه و شکل و دریک در زمان هخامنشیان رایج بود. دریک با وزن ۴/۸ گرم طلا و تنها با سه درصد آلیاژ دیگر چنان شهرت جهانی یافت که یونانیان به آن «دریکوس» می‌گفتند و ۱۳برابر سکه نقره ارزش داشت و قرن‌ها نیز از اعتبار برخوردار بود. «شکل» از جنس نقره که یک بیستم یا پنج درصد «دریک» ارزش داشت بیش از دریک در مبادلات به کار گرفته شد زیرا ارزش کمتری داشت و تعداد آن بیشتر بود. شکل یک دهم کرشه و کرشه یک دوم دریک ارزش داشته است.
دینار و درهم هم از زمان چیره شدن اسکندر به ایران از طریق یونانیان رواج یافت و دینار به یونانی به معنی «یک مشت پر» است. در زمان ساسانیان، دینار سکه طلا و درهم سکه نقره بود.
ورود قران به بازار پول ایران
کلمه قران در اصل صاحبقران بوده که در بسیاری از سکه‌های ایران از خاندان صفوی تا ناصرالدین شاه قاجار(۱۳۱۳-۱۲۶۴) دیده شده است. ناصرالدین شاه در سال ۱۲۹۳ با یادگار ۳۰سال پادشاهی خود در یک سکه زرین ضرب تبریز به خود لقب «ناصرالدین شاه غازی خسرو صاحبقران» یا سلطان صاحبقران داد. نخستین بار در عهد فتحعلی شاه قران با وزن ۱۴۲ قیراط نقره ضرب شد. با کاهش مجدد در وزن قران سکه‌های نقره عباسی به تدریج از بین رفت. وزن قران چندین بار پایین آمد و تبدیل به مس و نیکل شد.
۲صفر در آرژانتین
در آرژانتین طی سال ۱۹۶۰ میلادی، هر دلار امریکا در برابر ۱۱۰۰ تا ۳۵۰۰ پزوی آرژانتین مبادله می‌شد، این کشور با حذف دو صفر از پول خود ارزش آن را در برابر دلار افزایش داد در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی نیز هر دلار امریکا در برابر ۱۸۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰۰ پزو داد و ستد می‌شد، دولت آرژانتین در سال ۱۹۸۳ چهار صفر از پول خود را حذف کرد.
۶صفر در ترکیه
در ژانویه ۲۰۰۵ نیز، ترکیه لیره جدید را جایگزین لیره قدیم خود کرد، بر این اساس هر یک میلیون لیره قدیم ترکیه (حذف ۶ صفر) به یک لیره جدید تبدیل شد. در ترکیه در اوایل دهه ۸۰ ارزش پول ملی این کشور با سرعت زیاد کاهش یافت و در سال ۱۹۸۸ ارزش برابری یک دلار امریکا به ۱۳۰۰ لیر و در سال ۲۰۰۱ به ۱۶۵۰۰۰۰ لیر رسید. ارزش برابری دلار از ۱۶۵۰۰۰۰ لیر ترک در سال ۲۰۰۱ به ۱۳۵۰۰۰۰ لیر ترک در سال ۲۰۰۴ رسید و این رقم در سال ۲۰۰۵ همزمان با اجرای قانون حذف ۶ صفر از پول ملی ترکیه ۱۲۹۰۰۰۰ لیر شد. دولت ترکیه در سال ۲۰۰۵، یک سال بعد از روی کارآمدن حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان با هدف حذف ۶ صفر از پول ملی همزمان با لیر ترک، پول جدیدی را با نام لیر جدید ترک معرفی کرد.
۴صفر در رومانی و ۱۰ صفر در زیمبابوه
در ماه جولای همین سال نیز رومانی با حذف ۴صفر واحد پول جدید خود موسوم به لیو را معرفی کرد، در هر دو مورد، دولت‌های ترکیه و رومانی پیام آشکاری برای مردم و جامعه بین‌الملل فرستادند و آن اینکه سیاست‌های اقتصادی دولت در گذشته اشتباه بوده است.
آخرین نمونه در این زمینه به زیمبابوه مربوط می‌شود که طی آن دولت این کشور ۱۰صفر را از پول ملی این کشور حذف کرد.
جایگاه واژه تومان
اگرچه واژه تومان هیچگاه به صورت رسمی پول ایران نبوده اما از ۸۰۰ سال پیش وارد بازار و فرهنگ ایران شده و از آن زمان تاکنون در کوچه و بازار به کار می‌رفته است. دلیل این موضوع به حدود ۸۰۰ سال پیش برمی‌گردد که با حمله مغولان به ایران، واژه تومان یا تومانی که یک کلمه ترکی مغولی است بسیار در حکومت مغولان استفاده می‌شد. با حمله چنگیز در سال ۱۲۱۹ میلادی به ایران، تومان در آن روزگار برای ۱۰ هزار سرباز، یک تومان سرباز، یا ۱۰ هزار دینار به کار می‌رفته است.
به عبارت دیگر، یک تومان معادل ۱۰ هزار دینار طلا بوده است، اما به تدریج با کاهش ارزش پول ملی در طول تاریخ، ارزش خود را از دست می‌دهد.
دینار در قرن سیزدهم میلادی سکه طلای ۵۲ قیراطی بوده و تومان ۱۰ هزار دینار ارزش داشته است. اما در قرن ۱۶ میلادی و زمان شاه‌عباس، تومان مساوی ۵۰ عباسی سکه نقره به وزن ۱۳۰ قیراط بوده است.
حذف ۲ صفر در زمان رضاخان
در دوره رضاشاه پهلوی، برای نخستین بار واژه ریال معادل یک قران و ۱۰۰ دینار تعیین شد و و یک تومان ۱۰ ریال ارزش داشت و براین اساس، تومان که روزگاری ۱۰ هزار دینار ارزش داشت به ۱۰۰۰ دینار کاهش ارزش داد و ۲ صفر از واحد پولی ایران حذف شد. یک ریال نیز در سال ۱۳۰۸ معادل ۰٫۳۶۶۱۱۹۱ گرم طلا ارزش داشت. در سال‌های ۱۳۰۸، رضاخان پهلوی با حذف ۲صفر از تومان، ۱۰۰۰ دینار را معادل یک تومان قرار داد و ریال که یک واژه پرتقالی بود را معادل ۰٫۳۶۶ گرم طلا و هر تومان را معادل ۳٫۶۶ گرم طلا به عنوان واحد پول ملی ایران اعلام کرد و هر تومان معادل ۱۰ ریال ارزش داشت. از آن زمان تا سال ۱۳۵۰، ۴بار در سال‌های ۱۳۱۰، ۱۳۲۰، ۱۳۳۶ و ۱۳۵۰ کاهش ارزش رسمی ریال داشته‌ایم و در سال ۵۰ ریال معادل ۰٫۰۱ گرم طلا و یک تومان معادل ۰٫۱ گرم طلا بوده است. در سال‌های قبل از انقلاب ۱۳۵۷ هنوز سکه‌های ۱۰ شاهی معادل ۵۰ دینار رایج بود. یک ریال معادل ۱۰۰ دینار و یک تومان معادل ۱۰۰۰ دینار بود و به وضوح نشان می‌دهد که در دوره پهلوی، ۲ صفر از ۵ صفر تومان حذف شده است. اکنون در بازار تهران در آذر ۱۳۹۵ هر گرم طلا معادل یک‌میلیون و ۱۳۰ هزار تومان است. از این رو می‌توان دریافت که از زمان مغول تاکنون ارزش تومان بدون آنکه واحد رسمی پول کشور باشد، از ۱۰ هزار دینار طلا به وضعیت امروز کاهش ارزش داشته و ارزش تومان در ۷۰۰ سال پیش معادل ۱۱ میلیارد برابر امروز بوده است.
محسن شمشیری
منبع : http://banker.ir/news/178743
