فقرا جرأت پاگذاشتن به مناطق اعیان‌نشین را ندارند.
«اکنون وضعیت به گونه‌ای شده است که فقرا جرأت پاگذاشتن به مناطق اعیان‌نشین را ندارند.» این مسئله به گفته رئیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، هشداری نسبت به وضعیت دوقطبی‌شدن فضاهای شهری و مطرح‌شدن مسئله نابرابری بوده که با سیاست‌های شهری مرتبط است. چند سالی است دولت و شهرداری‌ها رویکرد خود را از مسئله رفاه و خدمات‌رسانی تغییر داده و بنا به دلایلی، مثل مشکلات اقتصادی یا افزایش رشد اقتصادی به‌دنبال درآمدزدایی و جذب سرمایه‌گذاری هستند. درواقع، آنچه در این میان نادیده گرفته شده، اثرات اقتصادی و اجتماعی این اقدامات در جامعه بوده؛ به‌ویژه در شهرها، پیامدهایی که این سیاست‌ها از ابعاد مختلف معماری، کالبدی، هویتی، اجتماعی و فرهنگی بر زندگی شهری داشته‌اند، مورد توجه قرار نگرفته و این پیامدها درحال‌حاضر آشکار شده است. در همین میان، حسین ایمانی‌جاجرمی درباره نگاه سرمایه‌داری در اداره پایتخت با بیان اینکه مسئله نابرابری بیش از هر چیز به سیاست‌های شهری مرتبط است، گفت: «باید بررسی شود ارزش‌هایی که براساس آن تصمیم گرفته می‌شود، از چه مسائلی ناشی می‌شوند؛ به‌طور مثال، اساس این تصمیم‌ها ارزش‌های رفاهی و گسترش خدمات و توسعه اجتماعی بوده یا استراتژی رشد به‌دنبال جذب سرمایه‌گذاری بیشتر است.»
مکان‌یابی خطا در ساخت مگامال‌ها
حسین ایمانی‌جاجرمی در ادامه با اشاره به ساخت مگامال‌ها در سطح شهر تهران اظهار کرد: «با یک بررسی ساده متوجه می‌شویم که در مکان‌یابی این اماکن خطا وجود داشته است؛ به‌طور مثال، مگامال اکباتان یا مجتمع کوروش کنار اتوبان ستاری، برای ساکنان اطراف تولید مشکل کرده و حتی فرصت‌های توسعه را از این مناطق گرفته‌اند؛ چنان‌که امروز با ساخت مگامال و تجهیزات شهری در اکباتان، عملا زمینی برای ایجاد فضای سبز وجود ندارد.» او ادامه داد: «همچنین ترافیک ایجاد‌شده به‌دلیل ساخت فروشگاه کوروش در این بزرگراه، برای ساکنان ایجاد مشکل کرده و همسایه‌ها مدام در حال اعتراض و شکایت هستند که یا شنیده نمی‌شود یا کاری از دست کسی برنمی‌آید. به عبارت دیگر، ابعاد این پروژه‌ها آن‌قدر غول‌آساست که کسی نمی‌تواند اقدامی کند.»
کاسبکاران بر زمین‌های شهر چنگ انداخته‌اند
این جامعه‌شناس شهری با بیان اینکه ساخت پارک، زمین بازی کودکان، مدرسه و مسجد سود مادی ندارد، عنوان کرد: «اینها به شکل کالاهای عمومی به افراد، فارغ از میزان درآمدشان خدمات می‌دهند و حتی پارک‌های عمومی و گسترش حمل‌و‌نقل عمومی به نفع گروه‌های کم‌درآمد است زیرا معمولا افراد دارای درآمد بالا می‌توانند خدماتی با کیفیت بالاتر و هزینه بیشتر دریافت کنند و برای تفریح به سفر خارجی بروند اما گروه‌های کم‌درآمد برای تفریح به پارک کوچک محله می‌روند؛ بنابراین وقتی زمین‌هایی را که برای کاربری عمومی بوده به تجاری تغییر کاربری می‌دهیم، فرصت‌ها را از شهر گرفته‌ایم و این کار، خطای بزرگی است که توسط مدیریت شهری، به‌ویژه در شهرهایی که توانسته‌اند جذب سرمایه کنند، اتفاق می‌افتد.» او تصریح کرد: «با این اقدامات در آینده شهرهایی خواهیم داشت که امکان ایجاد فضای عمومی ندارند زیرا وقتی شهر را قیمت‌گذاری کرده و کالاهای مصرفی مردم را تبدیل به کالای تجاری می‌کنیم، اثری از این فضاها باقی نمی‌ماند. چنان‌که امروز در تهران نمی‌توان پارک درون‌شهری درست کرد زیرا هزینه وحشتناکی دارد و حتی نمی‌توانیم زمین بازی برای کودکان ایجاد کنیم زیرا قیمت‌ها بالاست، ارزش تجاری پیدا کرده و گروه‌های کاسبکار بر این زمین‌ها چنگ انداخته و اینها را از دست شهر خارج می‌کنند.»
حذف اقشار کم‌درآمد از فضاهای شهری
رئیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه با چنین اقداماتی، فرایند طرد اجتماعی را در فضای شهری شروع کرده و عملا گروه‌های کم‌درآمد را حذف می‌کنیم، افزود: «این موارد مخصوص تهران نیست، با نگاهی به اطراف حرم امام‌رضا(ع) در کلانشهر مشهد متوجه می‌شوید که فقیرزدایی انجام شده است. به‌عبارت‌دیگر، آن‌قدر در آنجا مجتمع‌های تجاری، هتل‌های لوکس و مراکز خرید مدرن و گرانقیمت درست کرده‌ایم که دیگر فقرا جرأت پا گذاشتن به آنجا را ندارند؛ درحالی‌که مشهد جایی بود که کم‌درآمدها امید داشتند در آنجا حضور یافته و کالاها و خدمات ارزانقیمت دریافت کنند اما فضای آنجا تغییر کرده و به نظر می‌آید که مختص گروه‌های پردرآمد شده است.» او با بیان اینکه درک می‌کنیم که شهر نیازمند درآمد است و سرمایه باید به آنجا وارد شود و کسی با این کار مخالف نیست، تصریح کرد: «اما این کار می‌توانست بهتر انجام شود. باید سیاست اجتماعی پشت این تصمیمات بوده و سهم گروه‌های مختلف از فضا در نظر گرفته می‌شد.»
بخش‌هایی از شهر متعلق به ثروتمندان است
جاجرمی با تأکید براینکه سیاست‌ها باید جامع و چند‌‌بعدی باشند و نمی‌توان از ابعاد اجتماعی تصمیم‌ها غفلت کرد، گفت: « توجه‌نکردن به ابعاد اجتماعی باعث دوقطبی‌شدن فضای شهری می‌شود؛ یعنی بخش‌هایی از شهر متعلق به گروه‌های ثروتمند و دارا شده که فقرا درآن راه ندارند و بخش عمده‌ای از فضای شهری به افراد فقیر تعلق می‌گیرد که افراد ثروتمند را در آنجا پیدا نخواهید کرد.» او خاطرنشان کرد: «در چنین وضعیتی، تعاملی که باید بین گروه‌های مختلف اجتماعی باشد و از دل آن همبستگی اجتماعی بیرون آید و بنیاد اعتماد در جامعه را بسازد، از دست می‌رود و جامعه به سمت دوپاره‌شدن حرکت می‌کند که این موضوع برای اعتماد و انسجام اجتماعی خطرناک است.» جاجرمی با یادآوری اینکه ارزش‌ها و شعارهای ما، مسائل اخلاقی و توجه به فقرا بوده است، اظهار کرد: «ما چشم‌بسته در همان مسیر سرمایه‌داری جهانی حرکت کردیم که تأثیر این موضوع بر شهرها، آن است که حق بر شهر گروه‌های مختلف اجتماعی را با تبدیل فضای آن به فضای مبادله و کالایی‌کردن زندگی نقض کرده و متأسفانه این اتفاق در تهران نیز افتاده است.»
نابرابری در شهر کاملا مشهود است
این جامعه‌شناس شهری با بیان اینکه به نظر می‌رسد شهرداری و تمام دستگاه‌هایی که وارد کارهای پولی شده‌اند، در این مسیر حرکت کرده و متوجه نبوده‌اند که وقتی چنین سیاست اقتصادی‌ای را دنبال می‌کنند باید با پیامدهای آن نیز مواجه شوند، تصریح کرد: «پیامد چنین سیاست‌هایی، نابرابری طبقاتی و دوقطبی‌شدن فضاهای شهر است؛ چنان‌که درحال‌حاضر از یک‌طرف، در مناطق شمالی شهر ثروت زیادی دیده می‌شود که طعنه به مراکز مصرف جهانی می‌زند و همان خودروها، رفتارها و ولخرجی‌هایی را که در بالا‌شهر پاریس، نیویورک و لندن مشاهده می‌کنید در داخل کشور نیز می‌بینید.» جاجرمی خاطرنشان کرد: «حتی می‌توان گفت از آنجایی که این موارد در کشور جنبه نمایشی بیشتری دارند، اغراق‌آمیزتر است. به عبارت دیگر، ممکن است رفتارهای عجیب مصرفی را در کشورهای اصل سرمایه‌داری نبینید اما در اینجا نمایش قدرت و ثروت خیلی مهم است.»
وجود فقر گسترده در مناطق محروم
او با اشاره به وجود فقر گسترده در مناطق محروم و کمتر‌توسعه‌یافته عنوان کرد: «فکر می‌کنم ما ابعاد و پیامدهای اجتماعی سیاست‌هایی را که دنبال می‌کنیم، یا ندیدیم یا درک نکردیم یا به آن بی‌توجهی کرده‌ایم و دچار وضعیتی شدیم که نابرابری کاملا به چشم می‌آید و با گشتی در شهر، وجود تفاوت در فضاها کاملا قابل‌مشاهده است.» جاجرمی با تأکید براینکه این نابرابری از دهه ۴۰ شکل گرفته ولی به نظر می‌آید در تهران تشدید شده است، گفت: «متأسفانه این اتفاقات به ضرر مناطق شمالی تمام شده است؛ یعنی با ساخت برج‌های مسکونی گرانقیمت، کیفیت زندگی در آنجا کاهش یافته و به نظر می‌رسد وارد بازی‌ای شده‌ایم که همه در آن می‌بازند.» این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «افرادی که مسئول مدیریت شهری و سایر دستگاه‌ها هستند، نباید با مسائل مطروح‌شده برخورد حذفی کنند زیرا طرح این مباحث از سر علاقه به وضعیت کشور و شهر و نوعی هشدار بوده که ضروری است این دستگاه‌ها نیز وارد گفت‌وگو شوند.»
