وقایع‌اتفاقیه: متوسط هزینه هر خانوار ایرانی در سال گذشته، چیزی حدود ۳۹ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان بوده است؛ یعنی هر ماه، سه میلیون و ۲۷۵ هزار تومان. این آماری است که از سوی بانک مرکزی درباره بودجه خانوارها در سال گذشته منتشر شده؛ گزارشی که نشان می‌دهد هر خانواده‌ ایرانی در سال گذشته، به‌طور متوسط، نزدیک به ۴۰ میلیون تومان در سال ۹۵، صرف خرید نیازهای ضروری خود کرده‌است، نیازهایی‌که نه ‌فقط هزینه‌های لازم برای خرید خوراک و پوشاک  را شامل می‌شوند بلکه همه مخارج لازم برای خرید مسکن، آب و دیگر حامل‌های انرژی را هم دربرمی‌گیرد. نگاهی به آماری بانک مرکزی که حالا از آن حکایت می‌کند، سؤالات بسیاری را در ذهن‌ها ایجاد می‌کند؛ به راستی با سه میلیون و ۲۷۵ هزار تومان در ماه برای خرید هر آنچه به‌طور متوسط یک خانواده چهار نفره به آن نیاز دارد، حداقل بگیران چگونه از پس این هزینه‌های سنگین برآمده‌اند؟ اگر با یک حساب سرانگشتی، دریافتی هر یک از حداقل‌بگیران چیزی حدود ۸۳۰ هزار تومان باشد، این خانواده‌ها برای جبران مابه‌التفاوت سه میلیون و ۲۷۵ هزار تومان در ماه با همین مبلغ دریافتی که می‌شود دو میلیون و ۴۴۵ هزار تومان در ماه، زندگی‌شان را چگونه سرکرده‌اند؟ این یعنی هر خانواده ایرانی، چه فقیر و چه غنی، در سال گذشته برای خرید نیازهای ضروری زندگی خود چیزی بیش از دو میلیون تومان پول لازم داشته اند؛ واقعیتی که به خوبی از اختلاف بزرگ بین حداقل حقوق کارگران و نیازهای ضروری آنها حکایت می‌کند. با دریافت همین مبلغی که حتی به یک میلیون تومان هم در سال گذشته نرسیده، با فرض اینکه هر یک از زوجین هم شاغل باشند، باز هم می‌توان از کسری بودجه خانواده‌های ضعیف در برابر بیش از دو میلیون تومان، سخن گفت و به چگونگی جبران این مابه التفاوت‌ها، اندیشید.
داستان دریافتی ناچیز در برابر هزینه‌های سنگین زندگی، قصه‌ای تکراری و تلخ از سفره‌های کوچک مردمی است که در همین شهر، روز را شب و با همین نیازها و هزینه‌های بالا، فاصله بین درآمد و هزینه‌های خود را به نوعی جبران کرده و از پس آن برمی‌آیند. اما این همه ماجرا نیست و به عقیده برخی کارشناسان می‌توان با قناعت به حداقل‌ها، با همه سختی‌هایی که در این راه وجود دارد، زندگی کرد. آن‌طور که هادی حق‌شناس، عضو اسبق کمیسیون برنامه و بودجه، به «وقایع‌اتفاقیه» می‌گوید: «مبلغی که بانک مرکزی درباره هزینه‌های هر خانوداه ایرانی در سال گذشته اعلام کرده، با درنظرگرفتن هزینه مسکن، پوشاک و… است، اگر حول و حوش ۴۰ درصد از هزینه‌های خانواده‌ها برای خرید مسکن در نظر گرفته شود، این مابه‌التفاوت چندان جای تعجب ندارد.» حق‌شناس برای گفتن از چگونگی هماهنگی بین درآمد و هزینه در خانواده‌های ضعیف، این‌طور ادامه می‌دهد: «به نظر می‌رسد که خانواده‌هایی که با کمبود بودجه برای پوشش مابه‌التفاوت درآمد و مبلغ سه میلیون و ۲۷۵ هزار تومان، به حداقل‌ها قناعت کرده و برای تفریح و مخارج اضافی دیگر، عملا هزینه‌ای نکرده‌اند.» حق‌شناس در ادامه این‌طور می‌گوید: «اولا تقریبا تنها یک سوم از ایرانی‌ها مستاجر و دو سوم دیگر صاحبخانه‌اند؛ بنابراین به نظر می‌رسد که اگر هزینه مسکن در نظر گرفته نشود، هزینه‌های لازم در ماه به کمتر از دو میلیون تومان می‌رسد و باید گفت که در برابر دریافتی حداقل بگیران و مخارج لازم، فاصله زیادی ندارد.» به گفته این کارشناس اقتصادی «وقتی درآمد کم باشد، صرفه‌جویی هم حداکثر است.» حق‌شناس با اشاره به ۴۲ میلیون نفری که در ایران در زیر خط فقر هستند این‌طور توضیح می‌دهد: «فکر می‌کنم، خانواده‌های ضعیف با اکتفا به حداقل‌ها و صرفه‌جویی‌های زیاد، به خوبی توانسته‌اند از پس فاصله زیادی که بین درآمد و هزینه‌های لازم درماه داشته‌اند، برآیند.» آن‌طور که بانک مرکزی درباره بودجه خانواده‌ها در سال گذشته اعلام کرده، پارسال متوسط هزینه خانوار شهری با ۱۱,۴ درصد افزایش به ۳۹ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان رسیده که خوراکی‌ها و مسکن، آب، برق و گاز و سایر سوخت‌ها به ترتیب بیشترین سهم را در این هزینه داشته‌ اند. همچنین اداره آمارهای اقتصادی بانک مرکزی نتایج آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارهای شهری ایران در سال ۱۳۹۵ را با مراجعه به حدود ۱۷ هزار و ۶۰۰ خانوار نمونه تهیه و منتشر کرد. بر‌اساس این گزارش، در سال مورد بررسی متوسط تعداد افراد خانوار ۳,۳۳ نفر بود که نسبت به سال قبل ،کاهش داشته است. از کل تعداد خانوارها، خانوارهای چهار نفری با ۲۹,۴ درصد بیشترین و خانوارهای ۱۰ نفر و بیشتر با ۰,۱ درصد کمترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند.
خرج به ۳۲۷۵۰۰۰ تومان رسید
براساس نتایج این بررسی متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار حدود ۳۹ میلیون و ۳۰۰ هزار و ۶۰۰ تومان (ماهانه حدود سه میلیون و ۲۷۵ هزار تومان) بوده است. هزینه مزبور که شامل ارزش اجاری‌خانه شخصی نیز هست، نسبت به سال ۱۳۹۴ معادل ۱۱,۴ درصد افزایش داشته است. از کل هزینه‌های ناخالص خانوار به ترتیب، ۳۵,۵ درصد به «مسکن، آب، برق و گاز و سایر سوخت‌ها»، ۲۲,۹ درصد به «خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها»، ۱۰,۶ درصد به «حمل‌و‌نقل»، ۸,۴ درصد به «کالاها و خدمات متفرقه»، ۵,۹ درصد به «بهداشت و درمان»، ۴,۳ درصد به «پوشاک و کفش»، ۴,۰ درصد به «لوازم، اثاث و خدمات مورد استفاده در خانه»، ۲,۱ درصد به هر یک از دو گروه «ارتباطات» و «رستوران و هتل»، ۱,۹ درصد به هریک از دو گروه «تفریح و امور فرهنگی» و «تحصیل» و ۰,۳ درصد به «دخانیات» اختصاص داشته است.
درآمد ناخالص ۳۲۶۹۸۰۰ تومانی خانوارهای ایرانی
متوسط درآمد ناخالص سالانه یک خانوار در سال ۱۳۹۵ حدود ۳۹ میلیون و ۲۳۷ هزار و ۳۰۰ تومان (ماهانه حدود سه میلیون و ۲۶۹ هزار و ۸۰۰ تومان) بوده که نسبت به سال ۱۳۹۴ معادل ۱۱,۳ درصد افزایش داشته است. ۶۹,۳ درصد از کل درآمد ناخالص را درآمد پولی ناخالص و ۳۰,۷ درصد را درآمد غیرپولی (شامل ارزش اجاری خانه شخصی) تشکیل داده است. همچنین، توزیع افراد خانوارها برحسب گروه‌های سنی نشان می‌دهد که در سال مورد بررسی، ۷,۳ درصد از افراد خانوارها «پنج سال و کمتر»، ۶,۵ درصد «۱۰-۶ سال»، ۶,۲ درصد «۱۵-۱۱ سال»، ۶,۷ درصد «۲۰-۱۶ سال»، ۱۸,۱ درصد «۳۰-۲۱ سال»، ۳۰,۹ درصد «۵۰-۳۱ سال» و ۲۴,۳ درصد «۵۱ سال و بیشتر» سن داشته‌اند. توزیع افراد ۶ ساله و بیشتر خانوارها بر حسب میزان سواد در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که ۱۰,۸ درصد «بیسواد»، ۲,۱ درصد قادر به «خواندن و نوشتن»، ۲۰,۶ درصد دارای «تحصیلات ابتدایی»، ۴۲,۷ درصد دارای «تحصیلات راهنمایی و متوسطه» و ۲۳,۸ درصد دارای «تحصیلات دانشگاهی» بوده‌اند.
۵۶ درصد خانوارها فقط یک شاغل دارند
۲۶,۶ درصد خانوارهای مورد بررسی در سال گذشته «بدون فرد شاغل» بوده‌اند یعنی در این خانواده‌ها کسی شاغل نیست و در مقابل ۵۶,۴ درصد دارای «یک نفر شاغل»، ۱۴,۲ درصد دارای «دو نفر شاغل» و ۲,۸ درصد دارای «سه نفر شاغل و بیشتر» بوده‌اند. در مقایسه با سال ۱۳۹۴ درصد خانوارهای «بدون فرد شاغل» و با «یک نفر شاغل» افزایش و درصد خانوارهای با «دو نفر شاغل» و با «سه نفر شاغل و بیشتر» کاهش داشته است. بررسی نحوه تصرف محل سکونت خانوارها در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که ۶۴,۳ درصد از خانوارها در مسکن شخصی (مالک‌نشین)، ۲۶,۲ درصد در مسکن اجاری، ۰,۵ درصد در مسکن در برابر خدمت و ۹,۰ درصد در مسکن رایگان سکونت داشته‌اند. در مقایسه با سال ۱۳۹۴ درصد سکونت در مسکن اجاری افزایش و درصد سکونت در مسکن شخصی، رایگان و در برابر خدمت کاهش داشته است. براساس نتایج بررسی مزبور، ۳,۱ درصد خانوارها از «یک اتاق»، ۲۹,۸ درصد از «دو اتاق»، ۴۹,۷ درصد از «سه اتاق»، ۱۴,۰ درصد از «چهار اتاق»، ۲,۲ درصد از «پنج اتاق» و ۱,۲ درصد از «۶اتاق و بیشتر» استفاده می‌کرده‌اند.
۴۶ درصد خانوارها از خودروی شخصی استفاده می‌کنند
بررسی تسهیلات محل سکونت خانوارها نشان می‌دهد که در سال مورد بررسی، ۹۹,۴ درصد خانوارها از آب لوله‌کشی، صد درصد از برق، ۹۴,۴ درصد از گاز شهری و ۵۱,۷ درصد از فاضلاب شهری، بهره‌مند بوده‌اند و در این گزارش اشاره شده که ۷۷,۱ درصد شهرنشینان از تلفن، ۵۰,۵ درصد از اینترنت، ۹۸,۹ درصد از آشپزخانه، ۹۹,۷ درصد از حمام، ۶۳,۸ درصد از کولر ثابت آبی، ۱۹,۳ درصد از کولر گازی، ۸,۶ درصد از سیستم حرارت مرکزی (شوفاژ) و ۴۴,۰ درصد انباری داشته‌اند. همچنین در سال ۱۳۹۵ از نظر لوازم زندگی، ۴۸,۶ درصد خانوارها از اتومبیل شخصی، ۱۷,۲ درصد از موتورسیکلت، ۱۳,۰ درصد از دوچرخه، استفاده می‌کنند و ۴۸,۶ درصد از چرخ‌خیاطی، ۱۶,۹ درصد از رادیو ضبط و ضبط صوت، ۹۹,۵ درصد از تلویزیون، ۴۲,۶ درصد از ویدئو و دستگاه پخش لوح فشرده، ۴۵,۳ درصد از رایانه (کامپیوتر)، ۱۰,۳ درصد از دوربین فیلمبرداری، ۴۱,۲ درصد از یخچال، ۸۴,۴ درصد از فریزر و یخچال فریزر، ۹۹,۶ درصد از اجاق گاز، ۹۴,۱ درصد از جاروبرقی، ۸۷,۸ درصد از ماشین لباسشویی و ۹۶,۳ درصد از تلفن همراه بهره‌مند هستند.