یکی از برنامه‌های دولت در قالب برنامه پنج‌ساله ششم توسعه، اصلاح نظام بانکی و بازنگری در سیاست‌های پولی و اعتباری است و در نخستین گام دولت در قالب لایحه‌ای به مجلس پیشنهاد تغییر واحد پول ملی ایران از ریال به تومان را مطرح کرده است. دوباره بحث قدیمی تغییر واحد پولی کشور از ریال به تومان و حذف صفرهای پول در دستور کار بانک مرکزی کشور قرار گرفته و مسئولان از قطعی شدن حذف چند صفر از پول ملی خبر می‌دهند. در پی این امر، مباحث گسترده‌ای در محافل کارشناسی و عمومی مطرح شده است که پیامدهای مثبت و منفی این اقدام چیست و آیا این اقدام از منظر منطق اقتصادی قابل دفاع است؟ آیا منافع حذف صفرهای پول ملی از هزینه‌های آن پیشی می‌گیرد یا خیر؟
حذف صفر از واحد پولی کشورها، نخستین‌بار در آلمان و پس از جنگ جهانی دوم رخ داد. این کشور پس از جنگ جهانی دوم تورمی شدید را تجربه کرد که سیاستگذاران اقتصادی آلمان را وادار به حذف صفرها از مارک کرد. پس از آن و از سال۱۹۶۰ تاکنون، در ۷۱مورد دولت‌های در حال توسعه مجبور شده‌اند چندین صفر را از پول ملی خود حذف کنند.
آرژانتین طی سال۱۹۶۰ میلادی، با حذف ۲صفر از پول خود ارزش آن را برابر دلار افزایش داد. این کشور پس از تجربه یک تورم شدید در دهه۱۹۸۰ مجددا اقدام به حذف صفرهای پول ملی خود کرد. در اوایل دهه۱۹۸۰ میلادی هر دلار آمریکا در برابر ۱۸۰ هزار پزو دادوستد می‌شد، دولت آرژانتین در سال۱۹۸۳، ۴صفر از پول خود را حذف کرد.
در ژانویه۲۰۰۵ نیز ترکیه لیره جدید را جایگزین لیره قدیم خود کرد. بر این اساس هر یک میلیون لیره قدیم ترکیه با حذف ۶ صفر به یک لیره جدید تبدیل شد. در ماه جولای همین سال نیز رومانی با حذف ۴صفر واحد پول جدید خود موسوم به لیو را معرفی کرد. آخرین نمونه در این زمینه به زیمبابوه مربوط می‌شود که طی آن دولت این کشور ۱۰صفر را از پول ملی این کشور حذف کرد. تا به امروز، ۱۹کشور یک‌بار اقدام به حذف صفر کرده‌اند و ۱۰کشور نیز ۲بار این کار را انجام داده‌اند، آرژانتین ۴بار، یوگسلاوی سابق ۵بار و برزیل نیز ۶ بار صفرهای پول ملی خود را حذف کرده‌اند.
منافع حذف صفرهای پول
۱. آثار روانی و نوستالژیک: همه ما به کرات خاطرات متولدین دهه۱۳۵۰ و قبل از آن در رابطه با قیمت پایین کالاها و خدمات را شنیده‌ایم که به‌عنوان مثال نان یک تومان بوده، روغن ۲تومان و پیکان ۵هزار تومان. این مباحث در حالی به یادگار در ذهن مردم مانده که بسیاری به خطا سطح حقوق را نادیده گرفته و قدرت واقعی خرید مردم را با آن مقایسه نمی‌کنند. از این رو، تغییر واحد پول از ریال به تومان به‌دلیل خاطره خوش گروه‌های میانسال و سالمندان جامعه از سطح پایین قیمت‌ها می‌تواند آثار روانی مثبتی در پی داشته باشد؛ اگرچه که قدرت خرید واقعی پول ثابت می‌ماند.
۲. افزایش غرور ملی: یک ریال چند دلار می‌شود؟ این سؤالی است که بسیاری از خود می‌پرسند یا ایرانیان مقیم خارج در معرض این سؤال قرار گرفته‌اند؟ بسیاری شاید از گفتن این جمله که هر ۳۸هزار ریال برابر یک دلار است، احساس شرمساری کنند. حال آنکه حذف صفر باعث افزایش جایگاه پول ملی در حوزه بین‌المللی (حداقل به‌صورت اسمی) خواهد شد.
۳. آسان‌شدن شمارش پول و مبادلات: سیستم‌های اقتصادی باید به‌گونه‌ای عمل کنند که مردم احساس راحتی و آسایش بیشتری در معاملات اقتصادی روزمره خود داشته باشند؛ این در حالی است که امروزه برای انجام معاملات نیاز به حجم زیادی از اسکناس‌هاست. از این رو، حذف صفرهای پول و انتشار واحدهای پولی بزرگ‌تر باعث تسهیل در مبادلات نقدی می‌شود. این مسئله به‌ویژه برای گروه‌های بی‌سواد یا کم‌سواد اهمیتی دوچندان دارد. این مسئله خود منجر به نقل و انتقال آسان‌تر پول و کاستن از مخاطرات آن در حجم کلان می‌شود.
۴. اسکناس کمتر تولید و فرسوده می‌شود: سرانه اسکناس در ایران ۱۱۴برگ است. این در حالی است که این آمار در کشورهای پیشرفته ۱۲ تا ۱۴برگ است؛ بنابراین سرانه اسکناس در ایران نزدیک به ۱۰برابر کشورهای پیشرفته است که این امر باعث می‌شود پول بعضی از خواص خود (قابل حمل بودن) را از دست بدهد؛ بنابراین با توجه به هزینه‌های بسیار بالایی که به چاپ اسکناس و اقتصاد تحمیل می‌کند با حذف صفر و ارزشمند شدن پول ملی، اسکناس کمتری تولید و فرسوده می‌شود که در نتیجه آن در هزینه‌های چاپ اسکناس به میزان زیادی صرفه‌جویی خواهد شد. البته باید به این نکته اشاره داشت که هرگونه تغییر در واحد یا صفرهای پول ملی مستلزم صرف هزینه‌های زیادی جهت جمع‌آوری پول‌های موجود و انتشار سکه و اسکناس‌های جدید خواهد بود.
۵. صرفه‌جویی در وقت نیروهای انسانی و هزینه‌های معاملاتی در مسائل مالی کشور: هم‌اکنون بخش‌های حسابداری و مالی تمام مؤسسات برای انجام امور مالی با صفرهای زیادی در پول سروکار دارند که با کاهش تعداد صفرها (که عملا حتی تلفظ هم نمی‌شوند اما در ترازنامه درجشان ضروری است)، هم در وقت و هم در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌شود. البته صورت‌های مالی پیشین نیز باید اصلاح شود که به این مسئله در بخش تبعات منفی پرداخته شده است.
۶. تسهیل استفاده از دستگاه‌های خودپرداز: بسیاری از اقشار جامعه به‌ویژه سالمندان و بانوان در تبدیل تومان به ریال و انجام امور بانکی با استفاده از دستگاه‌های خودپرداز دچار مشکل هستند. از این رو، حذف صفرهای پول می‌تواند باعث تسهیل مبادلات با استفاده از دستگاه‌های خودپرداز و کارتخوان برای بسیاری از گروه‌های جامعه شود.
معایب حذف صفرهای پول
۱. هزینه جایگزینی اسکناس و مسکوک: همانطور که پیش تر نیز ذکر شد حذف صفرهای پول معایب متعددی نیز دارد که مهم‌ترین آن هزینه سنگین جایگزینی اسکناس‌ها و سکه‌های رایج است. هم‌اکنون بیش از ۲۴۰هزار میلیارد ریال اسکناس و مسکوک در اقتصاد کشور در جریان است که درصورت حذف صفرهای پول باید با اسکناس و مسکوکات جدید تعویض شود. این اقدام دربردارنده هزینه‌های اقتصادی شامل ضرب و انتشار اسکناس و مسکوکات جدید و تعویض آنها با اسکناس و مسکوکات فعلی است.
۲. افزایش احتمالی سطح عمومی قیمت‌ها: کارشناسان بانک می‌گویند: در این شرایط عده‌ای تلاش خواهند کرد تا در طول این فرایند، قیمت کالای خود را افزایش دهند و به این ترتیب بر مبنای پول جدید کالاهای خود را با قیمت بالاتری ارزشگذاری کنند. براساس دیدگاه‌های اقتصاددانان نیوکینزین یکی از دلایل چسبندگی قیمت‌ها، هزینه‌های تغییر قیمتهای فروش محصولات هر بنگاهی است که به تئوری «منوکاست» معروف است و نخستین‌بار توسط منکیو (Mankiew) معرفی شد. تغییر واحد پول، باعث می‌شود همه ارائه‌دهندگان کالا و خدمات لیست قیمتهای خود را بازنگری کرده و بعضا به‌دلیل انتظارت تورمی‌شان قیمتهای ارائه شده افزایش یابد. همچنین به‌دلیل بالا بودن قدرت قیمت‌گذاری عوامل اقتصادی در ایران با حذف صفرها بسیاری از قیمت‌ها مضربی از این تعداد صفرها نیستند؛ مثلا هنگام حذف ۳صفر از پول ملی، عمده قیمت‌ها مضربی از ۱۰۰۰ نیستند و لذا کالاهای ۳۵۰۰یا ۴۲۵۰۵۰ریالی که باید ۳.۵و ۴.۲۵ریال قیمت‌گذاری شوند با مشکل گرد کردن اعداد مواجه می‌شوند که با توجه به قدرت اقتصادی در قیمت‌گذاری، قیمت‌ها به سمت بالا گرد خواهند شد. لذا می‌توان گفت براساس این منطق، بهترین زمان برای حذف صفرهای پول زمانی خواهد بود که قیمتهای غیررند نداشته باشیم.
۳. ناسازگاری دفاتر و صورت‌های مالی جدید و قدیم: با ناسازگاری دفاتر و صورت‌های مالی و پایگاه‌های اطلاعاتی جدید و قدیم و تحمیل هزینه به فعالان اقتصادی با حذف صفر، در دفاتر و پایگاه‌های اطلاعاتی و صورت‌های مالی یک بی‌نظمی بین اطلاعات قبلی و جدید رخ می‌دهد. از این رو، مقایسه صورت‌های مالی و حساب‌های اقتصادی مشکل خواهد بود. به علاوه، بسیاری از حساب‌های اقتصادی گذشته باید برحسب واحد پولی جدید به روز رسانی و ثبت مجدد شوند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
در نهایت با توجه به آنکه حذف صفر در متغیرهای واقعی کاملا بی‌تأثیر است (پول تنها ضریب تبدیل کالا به واحد پول است و اثری روی سرمایه‌گذاری، اشتغال و تورم ندارد) و با توجه به آثار مثبت ناشی از انجام این طرح در بلندمدت و کوتاه‌مدت بودن هزینه‌های اجرای طرح، انجام این طرح توصیه می‌شود. ولی پیشنهاد می‌شود قبل از اجرای سیاست صفرزدایی در کشور که می‌تواند به نتایج مثبت و خوبی منجر شود، باید قدرت قیمت‌گذاری عوامل اقتصادی در کشور محدود شود.
نکته دیگر آنکه، هنوز ریال ایران ارزش قابل توجهی دارد و مثلا در مقایسه با لیر ترکیه پیش از حذف ۶صفر یا دلار زیمبابوه پیش از حذف ۱۰صفر، از ارزش بسیار بالایی برخوردار است. قیمت بسیاری از کالاها غیررند است که باید پیش از اجرای سیاست حذف صفرهای پول، تصمیمات لازم در مورد قیمت این قبیل از کالاها گرفته شود و پس از اجرای سیاست نظارت کافی وجود داشته باشد.
دکتر محمدحسین مهدوی‌عادلی*
*عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد
منبع : http://news.parseek.com/Url/?id=14387401
Please follow and like us:
