گازH2Sچیست؟
H2Sگازی بی رنگ وشدیداً سمی است که به آسانی در آب حل شده وداری قابلیت اشتعال و انفجار است.
گازی خطرناک وکشنده است که در غلظتهای پایین بوی تخم مرغ گندیده است ودر غلظتهای بالا بوی شیرین
دارد.این گاز قابل انفجار بوده و چنانچه در غلظتهای بین ۴% تا۴۴%در هوا ودر معرض شعله باز و یا منبع تولید جرقه قرار گیرد باعث ایجاد آتش سوزی و انفجار می شود.شعله آن آبی رنگ است و با افزایش دما و حرارت و شدت اشتعال آن بیشتر می گردد.به هنگام نشت چون سنگینتر از هواست،بدون اینکه به سمت بالا حرکت کند تا مسافت زیادی پخش شده ودر صورت مشتعل شدن خسارات جانی و مالی فراوانی بر جای میگذارد.
نامهای دیگر H2S:
۱-دی هیدروژن سولفاید ۲-سولفور هیدروژن سولفورات ۳-هیدروسولفوریک ۴-گاز ترش ۵-هپاتیک اسید
۶-نام شیمیایی آن سولفید هیدروژن است.
منابع تولید گاز سولفید هیدروژن یا H2S :
۱-فرایند عملیات حفاری،احداث تونل،معادن زغال سنگ ،مرداب ها
۲-عملیات حفاری در لایه های مختلف زمین جهت کشف نفت و گاز
۳-تغییرات مواد آلی توسط باکتریهای موجود در فاضلاب ومجاری آب
۴-بعنوان ماده جانبی در برخی از فعالیت های صنعتی
۵-همراه گازهای فعالیت آتش فشانی
* اثرات گازH2Sبر سلامتی انسان :
۱-تماس حاد :
در مسمومیت حاد،مقدار ماده شیمیایی وارد شده به بدن زیاد بوده وعلائم در عرض چند دقیقه تا۴ ساعت ایجاد می شود ودر صورت اقدام نکردن جهت درمان ،در عرض چند ساعت تا چند روز به مرگ منتهی خواهد شد.میزان خطرات ناشی از مسمومیت حاد سولفید هیدروژن(H2S)،به غلظت این گاز بستگی دارد.زمانی که فرد گاز سولفید هیدروژن را در غلظتهای پایین استنشاق می کند،از طریق ریه وارد جریان خون وی می گردد. مکانیسم تدافعی بدن برای حفاظت،شروع به تجزیه و اکسید کردن گاز سولفید هیدروژن کرده و آن را به ترکیب بی ضرری تبدیل می کند.اما درصورتی که فرد غلظت زیادی از این گاز را استنشاق کند و به مدت طولانی در این محیط قرار گیرد،H2S مانند سیانید به سیتو کروم اکسیداز موجود در میتوکندری ها وصل شده
و مانع فعالیت آن می شود و از این طریق از متابولیسم سلولی اکسیژن جلوگیری می کند.در نتیجه مرکز اصلی تنفس در مغز فلج شده و تنفس متوقف می گردد(فرد دچار خفگی می شود)درست مثل این است که کسی گلوی وی را با دست گرفته و فشار داده باشد.یک کارگر ممکن است در عرض چند دقیقه در اثر غلظت زیاد گازH2S بیهوش شود وشانس نجاتش کم باشد.علاوه بر اثرات خفقان آور،باعث افزایش تعداد تنفسی ودر نهایت دپرسیون تنفسی است،افرادی که پس از تماس اولیه زنده میمانند،ممکن است به ادم ریوی تاخیری که ناشی از اثرات تحریکی مستقیم H2S بر ریه ها است، دچار شوند.مسمومیت حاد با گاز سولفید هیدروژن ممکن است بدون هیچ گونه هشداری اتفاق بیفتد زیرا حس بویایی دراثر این گاز سریعاً از کار میافتد.وظرف مدت چند ثانیه باعث مرگ می گردد.
هر چنددرمسمومیت حادتر،مرگ آوری بیشتر است،اما در صورتی که عملیات نجات به موقع و سریع انجام شود احتمال زنده ماندن فرد وجود دارد.
۲-تماس مزمن :
در مسمومیت مزمن با گاز H2S مقدار کم و جزیی در دفعات متعدد و در زمان طولانی وارد بدن شده وعلائم ممکن است پس از سالها بروز یابند.گاز سولفید هیدروژن اثرات مزمن وتحت حاد گسترده ای دارد.در غلظتهای خیلی پایین ،این گاز باعث سردرد،خواب آلودگی ،بی حالی ،حالت تهوع،استفراغ ،تحریک چشم ها وسیستم تنفسی می گردد. چشم ها دراثر تماس با این گاز قرمز ،ملتهب و دردناک گردیده و به نور حساس می شوند.اثرات مزمن این گاز بر روی سیستم تنفسی شامل:سرفه،درد در بینی وگلو و درد هنگام تنفس می باشد.
در صورتیکه تماس با این گاز ادامه پیدا کند،کارگرممکن است دچار مسمومیت مزمن گردد.در این حالت علاوه بر تحریک چشمها و ریه ها،ممکن است کاهش ضربان قلب،خستگی ،بیخوابی ،مشکلات گوارشی و عرق سرد هم در اثرمواجهه با گاز بوجود آید.
* طبق تحقیقاتی که در کالیفرنیا بر روی کارگرانی که درتماس با H2S بودند انجام شده،مشخص گردید که کارگران مذکور از سردرد،حالت تهوع،استفراغ،افسردگی،تغییر شخصیت،خون ریزی از بینی و مشکلات تنفسی رنج می بردند.
شواهد بالینی :
گاز H2S با توجه به آثار فوری که دارد ممکن است باعث سنکوب شدن یک یا چند کارگر شود.به همین خاطر در صنایع به آن گاز از پای در آورنده می گویند.
اثرات سرطان زایی گاز H2S :
آژانس حفاظت محیط زیست،دفتر بین المللی تحقیقات سرطان و سرویس خدمات بهداشتی و انسانی نیز مطالعاتی بر روی سرطان زایی گاز سولفید هیدروژن انجام داده اند.در این مطالعات یافته هایی مبنی بر اثرات سرطان زایی گاز سولفید هیدروژن شناخته نشده است.
موارد اجتناب از کار با گاز هیدروژن سولفوره :
۱-عدم استفاده از گاز هیدروژن سولفوره در محیط های دارای اسید نیتریک غلیظ وسولفوریک اسید و سایر مواد اکسید کننده !
۲-بخارات هیدروژن سولفوره وقتی با بخارات کلرین ،نیتروژن تری فلوراید مخلوط شوندبه صورت خود به خودی می سوزند.
۳-بوی هیدروژن سولفوره در مکان هایی که گازها یا بخارات سایر مواد شیمیایی وجود دارد غیر قابل تشخیص می گردد.
۴-تماس گاز هیدروژن سولفوره با گرما،آتش یا منابع احتراقی فاجعه بار است.
شناسایی ،اندازه گیری وارزیابی گاز سولفید هیدروژن
۱-روش دستگاهی
ü تجهیزات ثابت شناسایی گاز
ü تجهیزات متحرک(قابل حمل)
ü تجهیزات آزمایشگاهی
v جهت شناسایی گاز سولفید هیدروژن از روش دیگری نیزاستفاده می شود.سولفید هیدروژن در بدن انسان تبدیل به سولفات وتیو سولفات شده و از طریق ادرار دفع می گردد.بنابراین با استفاده از وسایل خاص آزمایشگاهی و اندازه گیری تیو سولفات در ادرار شخص در معرض تماس،تا ۱۲ساعت پس از مواجهه می توان وجود گاز را دربدن فرد شناسایی کرد.
۲-روش فردی
ü احساس بویایی :گاز H2S در غلظت های پایین بویی شبیه تخم مرغ گندیده دارد.با افزایش گاز بوی آن تغییر کرده و بوی شیرین می دهد.هنگام افزایش غلظت ،گاز H2S سبب فلج شدن دستگاه تنفسی گردیده وشخص حس بویایی خود را از دست می دهد.بنابراین این روش برای تشخیص گاز قابل اطمینان نبوده و باید از آن پرهیز شود.
ü تحریک مجاری تنفسی :در بین تمام گازها تحریکی وسمی ،گاز هیدروژن سولفوره تنها گازی است که مجاری تنفسی را به شدت تحریک و ملتهب می کند،بنابراین با استشمام این گاز توسط فرد به سرعت می توان به وجود گاز در محیط پی برد.این روش به دلیل صدمات دستگاه تنفسی نبایدبه عنوان یک روش اصلی در تشخیصگاز استفاده گردد.
اقدامات کنترلی کاربردی
۱-کنترل های مدیریتی :آموزش پرسنل ،کوتاه کردن مدت شیفت کاری اشخاص در معرض تماس گاز H2S
وانجام معاینات شغلی قبل از استخدام و انجام معاینات دوره ای با توجه ویژه به دستگاه تنفسی ،قلب و عروق
وچشم ها .
۲-کنترل های مهندسی :استفاده از تهویه مناسب و کاهش میزان آلاینده ،اصلاح فرآیند کاری
۳-استفاده از تجهیزات کشف و اعلام گاز هیدروژن سولفوره
۴-استفاده از تجهیزات فردی :در شرایطی که کنترل های فنی مهندسی و مدیریتی نتوانند سطح تماس با سولفید هیدروژن را به اندازه کافی کاهش دهند،استفاده از وسایل حفاظت فردی در محل کار ضروری
می باشد.
تجهیزات حفاظت فردی مورد نیاز برای سولفید هیدروژن عبارتند از:
ü استفاده از وسایل حفاظت تنفسی به صورت ماسک کامل صورتFULL FACE MASK با کانیستر اختصاصی جذب هیدروژن سولفوره
ü استفاده ازرسپیراتورهای هوای تنفسی که توسطMSHA/NIOSHتوصیه می گردد.
ü ترکیبی از SCBA وسیستم تامین هوا بوسیله خطوط لوله هوا،برای کار در یک فضای بسته مانند تونل
ü وسایل حفاظتی چشمها حفاظت چشمها در محیط های آغشته به گاز هیدروژن سولفوره با استفاده از گاگل ایمنی((SAFETY GOGGLE و حفاظهای صورت
ü وسایل حفاظتی پوست:دستکش هایی از جنس لاستیک یا نئوپرن برای حفاظت دستها در مواجهه با حالت گازی یا مایع هیدروژن سولفوره
عملیات کمک های اولیه برای افراد مسموم شده با گاز هیدروژن سولفوره
۱-پیش از کمک به فرد مصدوم،فرد امدادرسان باید خود از تجهیزات تنفسی استفاده کندتا مسموم نشود.
۲-مصدوم را به سرعت به هوای تمییز انتقال دهید.
۳-اگر مصدوم تنفس نمی کند،راه تنفسی را بازکرده و فوراً وسیلهتنفس مصنوعی را بکارببرید.
۴-اگر مصدوم نبضی ندارد،ماساژقلبی را فوراً شروع کنید.
۵-مصدوم را گرم نگه دارید.
۶-وقتی مصدوم را به هوای تمیز انتقال دادید وتنفس دادید وتنفس طبیعی شروع شد،مصدوم را تحت نظر
داشته باشید.تا کمک های پزشکی برسد.
۷-در صورتی که مصدوم دارای ناراحتی های چشمی باشد،با محلول اسیدبوریک آن را شستشو داده ودر حالت
کمپرس سرد به مدت ۱۵ دقیقه استفاده کنید.
۸-در صورتی که مسموم از خشکی گلو وسرفه های دردناک شکایت کند شستشوی گلو با محلول ۱۰درصد
نیترات نقره موثر خواهد بود.
اقدامات اورژانس
۱-باز کردن راه های تنفسی برای مسموم ضروری است.
۲-مکش (ساکشن)ترشحات مستفرغه مرتباً انجام شود.
۳-برای تزریق،یک راه داخل وریدی برقرار کنید.
۴-کنترل مداوم نوار قلبی انجام شود.
۵-در صورت ایست قلبی تنفسی،اقدامات احیاءقلبی ریوی را سریعاً آغاز نمایید.
۶در صورت مسمومیت شدید،می توان با استفاده از نیتریت سدیم تولید متهمو گلوبین نمود و این ماده درترکیب
با سولفید با سیتوکروماکسیداز رقابت می کند.
۷-در صورت وجود اسیدوز متابولیک با بی کربنات سدیم آن را اصلاح کنید.
۸-در صورت لزوم می توان نصف دوز(مقدار) اولیه را یک ساعت بعد تکرار نمود ولی بایستی درصد متهموگلوبین
را کمتر از ۳۰درصد نگه داشت.
۹-در مسمومیت باسولفید هیدروژن از تیوسولفات نباید استفاده کرد.
۱۰-در بیمارانی که به اقدامات بالا پاسخ نمی دهند،بایستی استفاده از اکسیژن پر فشار را مد نظر داشت.
۱۱-در صورت هیپوتانسیون(کاهش فشارخون وتشنج واختلالات قلبی)درمان های اختصاصی مربوطه انجام شود.
۱۲-در مسمومیت با سولفید هیدروژن،اگر مسموم در طی ۴ ساعت اول از بیهوشی خارج شده وبیدار شود،نشانه
خوبی خواهد بود.درمسمومیت خفیف،بیمار بایستی به مدت ۶-۴ ساعت تحت نظر باشد.
۱۳-جهت درمان نهایی،مسموم را به مرکز مجهزی اعزام نمایید.
منبع: وبسایت ایمنی بهداشت محیط زیست
نویسنده: بهمن درواح
منبع : http://tejaratemrouz.ir/fa/news/20006
