فقر، پایداری شهرها را در ابعاد اقتصادی اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و امنیتی، تهدید می کند. اندیشمندان، سیاستگذاران و مدیران شهری به این نکته کاملا اذعان دارند که ریشه بیشتر مسائل اجتماعی شهرها، تمرکز فقر است.
فقر به عنوان یکی از پدیده های نامطلوب و فراگیر اجتماعی در عصر حاضر به شمار می رود و از گسترده ترین مشکلات جوامع انسانی است. وجود فقر غالبا زمینه ساز بروز انحرافات اجتماعی و بستر مناسبی برای وقوع جرم وجنایت است.
فقر به عنوان محرومیت از دارائی ها، مشارکت در فعالیت ها و شرایط و امکانات معمول زندگی و فرصت هایی که هر فرد مستحق آن دارد تلقی می شود. البته محرومیت خود یک مفهوم نسبی است که ممکن است در مکان ها و زمان های متفاوت کاملا با هم فرق داشته باشند، بدین معنی که در یک کشور در حال توسعه ممکن است فقر، محرومیت از امکانات محسوب گردد که برای ادامه حیات ضروری است، نظیر غذا، مسکن و دارو؛ در حالی که یک کشور توسعه یافته بر محرومیت نسبی از شرایط و امکانات یک زندگی متوسط دلالت دارد.
فقر در مفهوم کلی، از طریق توجه به شاخص های آن در حوزه های اصلی زیر قابل تعریف است : درآمد و هزینه؛ توزیع سرمایه و درآمد؛ دارایی ها و قابلیت و توانایی مصرف؛ نیازهای اساسی از جمله بهداشت، آموزش و خدمات اجتماعی؛ خدمات پایه از قبیل شبکه آب سالم، توزیع برق و سایر خدمات زیربنایی، خدمات درمانی، امنیت زندگی و داراییها؛ پذیرش و احترام از سوی جامعه؛ حق انتخاب و دستیابی به فرصتها برای زندگی فردی و خانوادگی؛ درک و پاسخ به خواسته ها و صدای مردم؛ و تأمین نیازهای معنوی و غیرمادی.
شهری شدن فقر از چالش های توسعه جهانی است که در صورت تداوم روند نامطلوب کنونی، در طی سه دهه آتی شامل دومیلیارد نفر ساکنان نواحی فرودست شهری خواهد شد. تشدید تورم و توزیع نابرابر امکانات و درآمد، به ویژه در مرکز شهری موجب شده است که مسئله فقر همچنان مهمترین معضل اجتماعی- اقتصادی محسوب شود.
در کشورهای درحال توسعه، سهم فقیرانی که در مناطق شهری زندگی می کنند، رو به افزایش است. در ایران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مسئله فقرزدایی و رفاه گروه های آسیب پذیر در اصول ۳، ۲۱، ۲۹، ۳۱ و ۴۳ قانون اساسی مورد توجه قرار گرفت؛ ولی باید اذعان کرد کوشش های انجام شده با چالش های بسیاری روبه روست. با توجه به نتایج تحلیلی پهنه بندی توزیع و شدت فقر چند بُعدی در مناطق شهری و روستایی ایران که نشان دهنده دریا توزیع و شدت فقر در کشور به ترتیب ۳/۱۲ و ۶/۳۰ درصد است و ۴/۲۱ درصد خانوارهای روستایی و ۸۶/۵ درصد خانوارهای شهری فقیرند.
تدوین راهکارهای مناسب فقر زدایی و تدوین برنامه ریزی و مدیریت شهری با رویکرد توجه به مناطق محروم و مبتنی بر اصول توسعه پایدار و اتخاذ سیاست ها، راهبردها و برنامه های مشخص برای کاهش نابرابری و بی عدالتی در برخورداری از درآمد و امکانات موجود در شهرها با در نظر گرفتن سه شاخص اقتصادی، کالبدی و اجتماعی- فرهنگی با توجه به پهنه بندی فقر در مناطق شهری در سطح شهرهای کشور و شهرهای با اولویت بهبود امور ضروری می باشد.
فقر شهری پدیده ای چند بُعدی است که افراد را با بسیاری از محدودیت های زندگی روبه رو می کند. چالش های پیشرو می تواند شامل : ۱) دسترسی محدود به فرصتهای شغلی و درآمدی؛ ۲) عدم بهره مندی از مسکن و خدمات؛ ۳) محیط های ناسالم و خشن؛ ۴) عدم بهره از خدمات تأمین اجتماعی و سازوکارهای حمایتی بهداشتی و آموزشی دانست. اما فقر شهری ضرورتا به معنای ناتوانی انجام فعالیت های اقتصادی نیست و شهرها فرصت های اقتصادی بیشتر برای مهاجران کم درآمد فراهم می آورند ولی در مقابل فرصت های محدودی را در مشارکت برای اداره شهری، برخورداری از خدمات و فرصت های توسعه نیز مهیا می سازد
تحلیل توزیع فضایی و پهنه بندی فقر شهرها بر پایه مؤلفه های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی بیانگر این نکته می باشد که الگوی توزیع و اختلاف فضایی فقر در شهرها به صورت خوشه ای می باشد.
پارامترهای نظیر مهاجرت های روستایی، مصرف گرایی، از بین رفتن زمینه های تولید و اشتغال در روستاها، تبعیض غیر مستقیم در ساختار بندی شبکه های اجتماعی، دسترسی افراد به فرصت ها؛ توزیع ناهمگون سرمایه، تولید و اشتغال و عدم درآمد پایدار به در شکل گیری فقر شهری اثرگذار می باشد. پهنه بندی یکی از راهکارهای مؤثر در جهت افزایش کارایی و برنامه ریزی برنامه ریزان شهری و دستیابی به عدالت فضایی می باشد.
راهبردهای کاهش فقر شهری با تأکید بر اجتماعات محلی شامل اقتصاد معیشت محور، اقتصاد صادرات محور، تولید بر مبنای صادرات، اقتصاد سبز (گردشگری و بازخود مالی پروژه های به ذی نفعان محلی+ باعث اشتغال و درآمد، تقویت روستاهای از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و … در جهت جلوگیری از مهاجرت آنها به شهر و جلوگیری از حاشیه نشینی، عادلانه تر شدن نظام هدفمند سازی یارانه ها و افزایش میزان بهره مندی اقشار محروم و آسیب پذیر از یارانه ها، دولت( با تاکید بر مدیریت شهری)، نواحی را که در وضعیت بدتری از لحاظ فقر هستند، بیشتر مورد حمایت قرار دهد و در اولویت اقدامات توانمندسازی قرار بگیرند، ایجاد فرصت های برابر اجتماعی برای کسب آموزش و مهارت و موارد مرتبط و نوین و الکترونیکی استراتژی های اساسی برای کاهش فقر شهری بر مبنای توانمندی سازی، آموزش و حرفه سازی عمل محور می باشد.
ارزیابی و تبین مجدد استراتژی های کاهش فقر شهری با رویکرد اشتغال و ارتقای فرصت و ماندگاری جمعیت در جامعه روستایی و شهرهای کوچک و توزیع سرمایه بر مبنای آمایش شغلی و تولیدی کشور باشد.
فرضعلی سالاری سردری-کنشگر برنامه ریزی و توسعه منطقه ای
منبع : http://jahaneghtesad.com
