اوراق خزانه اسلامی چیست؟
• اسناد خزانه اسلامی، ابزاری مالی است که مبتنی بر بدهی دولت به نظام بانکی، ذی‌نفعان و تامین‌کنندگان منابع بوده و به‌وسیله خزانه‌داری کل وزارت امور اقتصادی و دارایی منتشر می‌شود.
در واقع اگر بخواهیم تعریف علمی از اسناد خزانه داشته باشیم، می‌توان گفت که اسناد خزانه، اوراق بهادار بانام یا بی‌نامی است که خزانه‌داری کل با بهای اسمی معین و بدون کوپن سود با سررسیدهای حداکثر تا سه سال منتشر کرده و در قبال بدهیهای مسجل بخش دولتی و با توافق بستانکاران به‌صورت تنزیلی (با کسر از بهای اسمی) در اختیار آنها قرار میدهد. در واقع دولت می‌تواند با انعقاد قراردادهای مربوط به مبادله‌های واقعی، اوراق بهادار خزانه را برای سررسید معین در اختیار بانک‌ها، پیمانکاران پروژه‌های کوتاه‌مدت یا تامین‌کنندگان نیازهای جاری و به‌طورکلی طلبکاران دولت قرار دهد و از این راه نیازها و هزینه‌های جاری و کوتاه‌مدت خود را تامین مالی کند.
• دولت در محاسبات خود پذیرفته که مبلغی بدهی به پیمانکاران دارد. دولت الان توان پرداخت ندارد اما معتقد است مثلا تا شش ماه دیگر توان بازپرداخت را خواهد داشت. روی یک برگه بهادار مشخص می شود که دولت به موجب این برگه مثلا یک میلیارد بدهی به پیمانکار الف دارد و ان را در ٢٩ اسفند ٩۵ خواهد پرداخت. به این برگه اوراق خزانه اسلامی می گویند.
• پیمانکار الف می تواند تا اخر ٢٩ اسفند صبر کند و کل پول را بگیرد یا این برگه بهادار چک مانند را در بازار سرمایه زودتر ولی به قیمتی کمتر از یک میلیارد بفروشد به این فرآیند عرضه اوراق خزانه در بازار ثانویه می گویند. در ایران بانک مرکزی ضامن است که اگر دولت به هر دلیلی بدهی را نپرداخت ، بانک مرکزی بدهی را پرداخت خواهد کرد.
• با توجه به تضمین بانک مرکزی به پرداخت وجه اوراق در سررسید، چنانچه دولت توان پرداخت وجه اسناد خزانه را نداشته باشد، پرداخت آن توسط بانک مرکزی به معنای استقراض غیرمستقیم دولت از بانک مرکزی خواهد بود و پایه پولی کشور افزایش و نتیجتا منجر به تشدید تورم خواهد شد.
در این راستا انتشار اسناد خزانه اسلامی توسط دولت موجب می‌شود تا ایده ایجاد بازار بدهی برای کشور مطرح شود؛ بازاری که در صورت موفقیت کامل می‌تواند به ایجاد شفافیت و کشف نرخ بهره تعادلی در بازار منجر شده و به سرمایه‌گذاران با افق سرمایهگذاری متفاوت، نرخ بازدهی مناسب ارائه کند. اگر‌چه ایده تشکیل بازار بدهی در راستای توسعه نظام مالی کشور است، لیکن به نظر می‌رسد پیش از تحقق این امر لازم است الزامات و بسترهای بسیار مهمی در نظام پولی و مالی کشور تحقق یابد.
لازم به توضیح است که در حال حاضر نرخ بهره در کشور توسط بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار تعیین می‌شد و صرف‌نظر از انتقادهای موجود بر شیوه تعیین نرخ بهره، در مورد میزان استقلال بانک مرکزی و درستی یا نادرستی تفویض تعیین نرخ بهره به این نهاد، به نظر می‌رسد انتشار این اوراق مستلزم ایجاد ساختار جدید تعیین نرخ بهره باشد که در این ساختار احتمالی نخستین گام تعیین جایگاه و روابط میان بانک مرکزی، شورای پول و اعتبار و بازار سرمایه است. چنانچه روابط مذکور به درستی تنظیم نشود تشکیل بازار بدهی، موفقیت چندانی نخواهد داشت و در صورت اصرار بر این امر شاهد دو نرخی شدن نرخ بهره در کشور و تبعات ناشی از آن خواهیم بود. همانطور که در ابتدای گزارش ذکر شد، با انتشار اوراق خزانه اسلامی بنای بازار بدهی کشور گذاشته می‌شود که جهت تبیین موضوع توجه به نکات ذیل مهم است:
۱- با توجه به اینکه ناشر اوراق دولت است (پیش‌فرض عدم نکول در سررسید اوراق) و همچنین نبود شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری در کشور و تعمیم نرخ بهره کشف شده در این بازار به سایر اوراق بدهی موجود، بازار بدهی را با مشکل مواجه خواهد کرد.
۲- با توجه به اینکه مالکان اصلی اوراق اسناد خزانه اسلامی، پیمانکاران طلبکار دولت هستند، این احتمال وجود دارد که پیمانکاران به دلیل نیاز مبرم به نقدینگی و یا عدم تخصص کافی در زمینه کشف نرخ مناسب اوراق بهادار، مشارکت فعال و صحیحی در فرآیند کشف نرخ بازده تعادلی نداشته باشند که در این صورت تفاوت نرخ بهره کشف شده با نرخ تعادلی بازار اتفاق خواهد افتاد. این در حالی است که تجربه سایر کشورهای پیشرفته نشان میدهد اوراق خزانه توسط خزانه‌داری کشور (یک نهاد متخصص مالی که الزاما به دلیل نیاز یا عدم نیاز به نقدینگی مبادرت به عرضه اوراق نمی‌کند) عرضه و توسط نهادهای مالی متخصص نظیر بانک مرکزی و دلالان ویژه خریداری می‌شود؛ به عبارت دیگر هم عرضه‌کننده و هم متقاضی اوراق (و یا خریدار مجدد اوراق نظیر فدرال رزرو در آمریکا) نهادهای متخصص مالی بوده و در کشف نرخ بهره تعادلی مشارکت دارند.
۳- یکی از متغیرهای بسیار تاثیرگذار در اقتصاد هر کشور، نرخ بهره است، تعیین نرخ بهره در بازاری که عمق آن نسبت به حجم تامین مالی از طریق بدهی در کل کشور بسیار ناچیز است، اقدام صحیحی به‌نظر نمی‌رسد.
۴- نحوه تعامل بانک ملی ایران به‌عنوان بانک عامل انتشار اوراق با دولت به‌عنوان ناشر و سرمایه‌گذاران بسیار مهم است و در صورتی که وظیفه ضمانت به همراه عاملیت ایفا شود، ریسک نکول و یا تاخیر در پرداخت اصل اوراق در سررسید بسیار کاهش می‌یابد و در صورتی که بانک ملی صرفا عاملیت انتشار را بر عهده داشته و دولت نیز مشابه آنچه در برخی از اوراق منتشر شده در سال ۱۳۹۲ اتفاق افتاد، نسبت به پرداخت تعهدات خود نکول و یا تاخیر کند، موجب تغییر شرایط عادی بازار بدهی و افزایش ریسک می‌شود، به‌ویژه اینکه اوراق از نوع بدون کوپن بوده، تفاوت قیمت و ارزش اسمی متناسب با زمان تعیین‌کننده بازدهی است که در این صورت تاخیر حتی یک روزه در پرداخت در سررسید، نرخ بهره کشف شده در بازار بدهی را با چالش مواجه می‌کند.
۵- کشف نرخ بهره در بازار بدهی نیازمند اوراق با سررسیدهای متفاوت است تا هر سرمایه‌گذار متناسب با افق سرمایهگذاری خود اقدام کرده و نرخ بهره تعادلی کشف شود. با توجه به اینکه تنها اوراق قابل‌معامله در بازار بدهی در شرایط فعلی اوراق اسناد خزانه اسلامی است، نرخ بهره کشف شده در این بازار معرف نرخ بهره تعادلی کشور نخواهد بود.
علاوه بر نکات بیان شده، یکی از مهمترین مسائل پیش‌روی اسناد خزانه، توجه به مدیریت انتشار و بازارگردانی این اوراق است. در واقع ایجاد بازار ثانویه جهت اوراق مذکور نیازمند یک تعامل بسیار خوب میان شرکت‌های تامین سرمایه و نهاد ناظر بازار سرمایه جهت راه‌اندازی یک بازار بدهی شفاف است.
نماد اسناد خزانه اسلامی: نماد اسناد خزانه با توجه به سررسید آن تعیین میگردد و برای هر یک از سررسیدهای متفاوت،
نماد جداگانهای تعیین میگردد.مثلاً نماد اخزا ۹۴۱۲۲۳ یعنی اسناد خزانه اسلامی که در تاریخ ۹۴/۱۲/۲۳ سررسید می شود.
مزایای حاصل از انتشار اسناد خزانه در بازار سرمایه ایران
– تصفیه بدهیهای دولت و تسری در پرداخت بدهیهای ایشان به پیمانکاران
– ابزاری مؤثر برای بانک مرکزی در اجرای سیاست پولی و تنظیم حجم نقدینگی
– تعیین نرخ سود با استفاده از مکانیز عرضه و تقاضا
– استخراج نرخ سود بدون ریسک
– تأمین کسری بودجه دولت
آیا خرید اوراق خزانه (اخزا) ارزنده است؟
اوراق خزانه ای که قرار است عرضه شود به این صورت است که دولت به طلبکاران خود که عمدتا پیمانکارانی مثل مپنا هستند به جای بدهی خود برگه ای تحویل می دهد که در تاریخ مشخصی که قرار است ۲۳ اسفند ماه باشد در قبال آن برگه بدهی خود را پرداخت کند…
اوراق خزانه ای که قرار است عرضه شود به این صورت است که دولت به طلبکاران خود که عمدتا پیمانکارانی مثل مپنا هستند به جای بدهی خود برگه ای تحویل می دهد که در تاریخ مشخصی که قرار است ۲۳ اسفند ماه باشد در قبال آن برگه بدهی خود را پرداخت کند. این اوراق بدهی نرخ سود ندارد. یعنی در قبال آن سودی پرداخت نمی شود.
اما دارندگان این اوراق یعنی همان پیمانکاران جهت تامین نقدینگی مورد نیاز خود این اوراق را در بازار ثانویه به زیر قیمت عرضه می کنند. خریدار این اوراق در زمان سررسید با تحویل این برگه می تواند ارزش اسمی آن را از دولت دریافت کند. بنابراین جایی که خریدار این اوراق سود کسب می کند، همین فاصله بین قیمت خرید اوراق (که قطعا کمتر از ارزش اسمی آن است) و قیمت اسمی اوراق است. با توجه به این که تا تاریخ سررسید چیزی در حدود ۵٫۵ ماه مانده، اگر این اوراق ۱۰۰ هزار تومانی را به قیمت ۹۰،۵۰۰ تومان خریداری کنیم تقریبا سودی برابر با سود ۲۲ درصد در سال نصیبمان می شود و طبیعتا هرچه ارزان تر بخریم سود بیشتر کسب می کنیم و هرچه گران تر بخریم سود کمتری بدست می آوریم. طبیعتا با توجه به اینکه اوراق خزانه دولتی در هز جای دنیا معتبرترین اوراق محسوب می شود و ریسک پایینی دارد، مسلما نرخ بهره آن کمتر از سایر اوراق موجود در بازار خواهد بود و از قیمت محاسبه شده کمی بالاتر عرضه خواهد شد.
سوالات و پاسخ درباره نماد “اخزا”
اسناد خزانه، در زمره اوراق بهادار با نامی قرار می‌گیرند که بیانگر تعهد دولت‌ها به بازپرداخت مبلغ اسمی آنها در آینده است. اسناد خزانه از ابزارهای مالی با ماهیت بدهی بوده که بدون کوپن سود منتشر می‌شود و هدف اصلی آن، تامین کسری بودجه دولت‌هاست. اسناد خزانه اصلی‌ترین ابزار بازار پول جهت اعمال سیاست‌های پولی است.۲٫ اسناد خزانه اسلامی چیست؟
اسناد خزانه اسلامی، اوراق بهادار با نامی است که دولت به منظور تصفیه بدهیهای خود بابت طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای با قیمت اسمی و سررسید معین به طلبکاران غیردولتی واگذار می‌کند.اسناد خزانه مرسوم در دنیا توسط دولت به رقمی کمتر از قیمت اسمی به خریداران فروخته شده و از منابع مالی حاصل از فروش، بدهیهای دولت پرداخت می‌شود اما به دلیل اشکالات فقهی وارد بر این روش، دولت جمهوری اسلامی ایران، این اوراق را صادر و به شکل مستقیم به طلبکاران غیر دولتی واگذار می‌کند. دارنده اوراق درصورت نیاز به وجه نقد، این اوراق را در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران به فروش می‌رساند.
۳٫ چرا اسناد خزانه اسلامی را اسناد بدون ریسک می‌دانند؟
بزرگترین دغدغه فعالان بازار سرمایه درخصوص اسناد خزانه اسلامی، عدم ایفای تعهدات دولت در زمان سررسید است. برای رفع این نگرانی، دولت به این بدهی اولویتی هم‌ردیف حقوق و مزایای کارکنان خود داده و به عنوان بدهی ممتاز دولت در نظر گرفته می‌شود. خزانه‌داری کل کشور نیز موظف است پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در سررسید اوراق تعهد کند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است از این رو اسناد خزانه اسلامی ریسک نکول نخواهند داشت.
۴٫ ریسک نقدشوندگی چیست و آیا اسناد خزانه اسلامی ریسک نقد شوندگی دارند؟
ریسک نقدشوندگی به معنی احتمال عدم فروش اوراق بهادار است. یکی از اهداف پذیرش اسناد خزانه اسلامی در فرابورس ایران، کاهش این ریسک برای دارندگان این اوراق است چراکه به دلیل وجود بازار بزرگ و نقدشونده اوراق بهادار بادرآمد ثابت در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران، (که حجم معاملات روزانه آن به بیش از ۲ هزار میلیارد ریال در روز می‌رسد.) دارندگان این اوراق می‌توانند در هر زمان نسبت به فروش اوراق خود در بازار اقدام کنند.
۵٫ تفاوت اسناد خزانه اسلامی با سایر اوراق بهادار چیست؟
تفاوت عمده این اسناد با سایر اوراق بهادار، در سررسید آن و پرداخت سود است. این اوراق عموما سررسیدی کمتر از یک سال داشته و اغلب سررسیدشان به صورت ۴، ۱۳، ۲۶ و ۵۲ هفته‌ای است. اسناد خزانه اسلامی بدون سود بوده و هیچ‌گونه پرداخت میان دورهای تحت عنوان سود نخواهند داشت و سرمایه‌گذاران از مابه‌التفاوت قیمت خرید اوراق و ارزش اسمی دریافتی آن در سررسید، منتفع خواهند شد. دارندگان اوراق، مبلغ اسمی را در سررسید از دولت دریافت می‌کنند.
همچنین، این اوراق در مقایسه با دیگر ابزارهای بازار پول از درجه نقد شوندگی بیشتری برخوردار است.
در جدول زیر برخی از مهمترین تفاوت‌های اسناد خزانه اسلامی با سایر اوراق تامین مالی نمایش داده شده است.
| اسناد خزانه اسلامی | سایر اوراق تامین مالی | |
|---|---|---|
| سررسید | کمتر از یک‌سال | بیشتر از یک سال |
| نرخ سود پرداختی | ندارد | دارد |
| ریسک نکول | ندارد | دارد |
جدول ۱: تفاوت اسناد خزانه اسلامی با سایر اوراق تامین مالی
۶٫ هدف از انتشار اسناد خزانه اسلامی چیست؟
این اوراق، با هدف تسویه بدهیهای دولت به طلبکاران غیردولتی، کنترل نقدینگی بازار، اجرای سیاست‌های پولی، تأمین کسری بودجه و مدیریت بازار منتشر می‌شود. همچنین این ابزار، اصلی‌ترین ابزار بازار پول جهت اعمال سیاست‌های پولی از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است.
۷٫ مزایای انتشار اسناد خزانه اسلامی چیست؟
- کشف نرخ سود بدون ریسک مورد انتظار بازار در اقتصاد کشور
- فراهم آوردن بستر لازم برای توسعه ابزارهای مالی بازار
- کمک به سیاست‌های پولی و مالی به منظور اعمال سیاست‌های بهینه جهت تنظیم و کنترل انتظارات بازار
- کمک به حفظ استقلال کشور با استفاده از تامین مالی داخلی دولت و کاهش استقراض بین‌المللی
- استخراج انتظارات بازار از نرخ سود بدون ریسک با سررسیدهای مختلف
- معاف از مالیات بودن درآمدها و معاملات این اوراق
به طور کلی با انتشار اسناد خزانه اسلامی به طور همزمان دولت از طریق مدیریت بدهی‌ها، بانک مرکزی از طریق کنترل نقدینگی و مردم به واسطه استخراج نرخ بدون ریسک در یک بازار رقابتی، منتفع می‌شوند.
۸٫ ضمانت پرداخت در سررسید به عهده چه کسی است؟
ضامن این اوراق، وزارت امور اقتصادی و دارایی بوده و خزانه‌داری کل کشور پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی در هر مرحله را تعهد کرده است. همچنین خزانه‌داری کل کشور بازپرداخت این اوراق در سررسید را در زمره دیون ممتاز دولت قرار داده است بدین معنی که پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی در سررسید این اوراق، هم‌ردیف پرداخت حقوق کارکنان دولت بوده و با همان درجه اهمیت و اضطرار صورت می‌گیرد.
۹٫ فرآیند پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی در سررسید به چه صورت است؟
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، وجه مورد نیاز برای بازپرداخت ارزش اسمی اوراق را با توجه به زمان سررسید، از طریق خزانه‌داری کل کشور به بانک عامل منتقل می‌کند. شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، براساس اطلاعات آخرین دارندگان اسناد خزانه اسلامی، ارزش اسمی اوراق را از طریق بانک عامل به حساب دارندگان مذکور واریز خواهد کرد.
۱۰٫ فرآیند انتشار و فروش اسناد خزانه اسلامی به چه صورت است؟
وزارت امور اقتصادی و دارایی به نمایندگی از دولت، اسناد خزانه اسلامی را از محل ردیف بودجه اختصاص یافته، منتشر می‌کند. دستگاه‌های ذی‌ربط نیز بر اساس بودجه اختصاص یافته و اولویت‌بندی، لیست پیمانکاران طلبکار از دولت را به بانک عامل معرفی خواهند کرد. بعد از احراز هویت و اخذ اطلاعات لازم توسط بانک عامل، لیست پیمانکاران به فرابورس ایران اعلام خواهد شد. سپس حداکثر ظرف ۱۰ روز کاری، اطلاعات در سامانه معاملات ثبت شده و پیمانکاران می‌توانند نسبت به فروش اسناد خزانه اسلامی در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران اقدام کنند.
پیمانکارانی که برای تامین منابع مالی خود نیاز به وجه مالی داشته باشند، می‌توانند اوراق خود را از طریق یکی از کارگزاران عضو فرابورس ایران به قیمت روز در بازار فرابورس ایران به فروش برسانند.
سوالات از دیدگاه بستانکاران(پیمانکاران)
اسناد خزانه اسلامی به صورت الکترونیکی منتشر می‌شود و در سامانه‌های معاملاتی بازار سرمایه به صورت الکترونیکی به پیمانکاران تخصیص می‌یابد. پیمانکاران می‌توانند با مراجعه به دستگاه یا وزارتخانه بدهکار، درخواست تصفیه حساب خود را اعلام کنند و در صورت لزوم، وزارت امور اقتصاد و دارایی به نمایندگی از دولت جمهوری اسلامی ایران از محل ردیف بودجه اختصاص یافته، با انتشار اسناد خزانه اسلامی حساب پیمانکار را تسویه می‌کند. همچنین پیمانکار می‌تواند این اوراق را تا سررسید نگهداری کند یا در صورت نیاز به وجه نقد قبل از سررسید، آن را از طریق فرابورس ایران به فروش برساند.۲٫ چرا بهتر است پیمانکاران بدهی خود را با اسناد خزانه اسلامی تسویه کنند؟
با توجه به وجود بازار معاملات ثانویه برای اسناد خزانه اسلامی، پیمانکارانی که بدهی خود را با استفاده از این اوراق تسویه کنند، درصورت نیاز به منابع مالی جهت ادامه فعالیت‌های خود، می‌توانند این اوراق را در فرابورس ایران به فروش رسانده و طلب خود را در سریع‌ترین زمان ممکن به وجه نقد تبدیل کنند.۳٫ پس از دریافت اسناد خزانه اسلامی چگونه آن را به فروش برسانیم؟
دارندگان اسناد خزانه اسلامی، می‌توانند با مراجعه به یکی از کارگزاری‌های عضو فرابورس ایران، به صورت حضوری یا آنلاین، اوراق خود را به فروش برسانند.
۴٫ آیا با نگهداری اسناد خزانه اسلامی تا سررسید، طلبم از دولت را دریافت خواهم کرد؟
ضامن این اوراق، وزارت امور اقتصادی و دارایی بوده و خزانه‌داری کل کشور بازپرداخت این اوراق در سررسید را در زمره دیون ممتاز دولت در نظر گرفته است؛ به عبارت دیگر، پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی در سررسید، هم‌ردیف با پرداخت حقوق کارکنان دولت بوده و با همان درجه اهمیت و اضطرار صورت می‌گیرد. بنابراین مبلغ اسمی حتما در سررسید به آخرین دارنده پرداخت خواهد شد. خزانه‌داری کل کشور نیز موظف است پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در سررسید اوراق تعهد کند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است از این رو اسناد خزانه اسلامی ریسک نکول نخواهند داشت.
۵٫ واریز مبلغ اسمی در زمان سررسید چگونه صورت می‌گیرد؟
در سررسید اسناد خزانه اسلامی، خزانه‌داری مبلغ اسمی اوراق را به حسابی نزد بانک عامل واریز می‌کند. پس از آن شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، مبلغ اسمی را به شماره حساب بانکی دارندگان اوراق واریز خواهد کرد بنابراین اعلام شماره حساب و شبای بانکی دارندگان اوراق به کارگزار ضروری است.
۶٫ اسناد خزانه اسلامی را با چه قیمتی می‌توانم به فروش برسانم؟
قیمت این اوراق با در نظر گرفتن دو عامل نرخ سود مورد انتظار بازار و فاصله تا سررسید اوراق تعیین می‌شود. برای مثال قیمت اوراق، در شرایطی که ۱۸۲ روز تا سررسید باقی مانده و نرخ بازده مورد انتظار بازار ۲۱ در صد است، به روش زیر محاسبه می‌شود:
بنابراین هرچه به سررسید نزدیک می‌شویم، قیمت اسناد خزانه اسلامی به قیمت اسمی آن نزدیکتر می‌شود. علاوه بر این، با افزایش نرخ بازده مورد انتظار بازار، قیمت بازاری اسناد خزانه اسلامی کاهش خواهد یافت.
۷٫ قیمت اسناد خزانه در بازار چگونه تعیین می شود؟
قیمت بازاری اسناد خزانه اسلامی در بازار سرمایه، با مکانیزم عرضه و تقاضا مشخص خواهد شد. این مکانیزم درعرضه اولیه به یکی از ۲ روش زیر صورت خواهد گرفت:
۱) روش ثبت سفارش: در روش ثبت سفارش، قیمت‌های وارده توسط خریداران به صورت مخفی خواهد بود و تعداد سفارشات وارده توسط خریداران مجموعا می‌باید به میزان حداقل ۸۰ درصد حجم کل اوراق عرضه شده باشد. ضمناً قیمتی که کشف می‌شود باید به گونه‌‌ای باشد که در آن قیمت، حداقل ۸۰ درصد اوراق عرضه شده به فروش برسد. با یک مثال به تشریح عرضه به روش ثبت سفارش می‌پردازیم:
| حجم اوراق عرضه شده برای فروش: ۱۰۰۰ ورقه | |
| حجم سفارش خرید | سفارش خرید(ریال) |
| ۳۰۰ | ۹۳۰،۰۰۰ |
| ۲۰۰ | ۹۲۲،۰۰۰ |
| ۱۰۰ | ۹۲۰،۰۰۰ |
| ۲۰۰ | ۹۱۴,۰۰۰ |
| ۵۰ | ۹۱۰،۰۰۰ |
| ۱۰۰ | ۹۰۵،۰۰۰ |
| حجم سفارشات:۹۵۰ ورقه(۸۰%*۱۰۰۰) | |
همان گونه که در این مثال مشخص است در قیمت ۹۱۴,۰۰۰ ریال ۸۰ درصد اوراق عرضه شده به فروش می‌رود؛ کسانی که قیمت‌های بالاتری را برای خرید پیشنهاد کرده‌اند نیز این اوراق را با قیمت ۹۱۴,۰۰۰ ریال خریداری می‌کنند و کسانی که قیمت‌های پایین‌تر را پیشنهاد داده‌اند اوراقی دریافت نخواهند کرد.
۲) روش حراج : در روش حراج، قیمت در یک جلسه معاملاتی و بر اساس رقابت خریداران تعیین می‌شود. در این روش سفارش متقاضیان (خریداران) و عرضه‌کنندگان (فروشندگان) در یک بازه زمانی وارد سامانه معاملاتی می‌شود، پس از آن، بهترین قیمت‌های خرید (بالاترین قیمت‌ها) و بهترین قیمت‌های فروش (پایین‌ترین قیمت‌ها) با یکدیگر منطبق شده و معامله انجام خواهد شد.
لازم به توضیح است که قیمت این اوراق تحت تاثیر دو عامل تعیین نرخ سود مورد انتظار بازار و فاصله تا سررسید اوراق است. به عنوان مثال، قیمت اوراق در شرایطی که ۶ ماه تا سررسید باقی مانده و نرخ بازده مورد انتظار بازار ۲۱ درصد است، به روش زیر محاسبه می‌شود:
۸٫ آیا فرابورس ایران می‌تواند قیمتی که در عرضه اولیه مشخص می‌شود را قبل از برگزاری جلسه حراج به پیمانکاران اعلام کند؟
قیمت همه اوراق بهادار در بازار با مکانیزم عرضه و تقاضا معین می‌شود و قبل از برگزاری جلسه حراج و انجام عرضه هیچکس نمی‌تواند قیمت را پیش‌بینی کند. البته قطعا تمام فعالان بازار که در سمت عرضه به عنوان فروشنده و یا در سمت تقاضا به عنوان خریدار در بازار مشارکت می‌کنند، پیش‌بینی‌هایی از قیمت در ذهن خود خواهند داشت، اما قیمت نهایی صرفا پس از برگزاری حراج در جلسه معاملاتی و در روز عرضه اولیه معین خواهد شد.
فرابورس ایران به عنوان ناظر بازار بر کل فرآیند عرضه، تقاضا و قیمت‌گذاری نظارت می‌کند تا تمام فعالیت‌ها طبق روال قانونی و مطابق مقررات انجام پذیرد و هیچ دخالتی در تعیین قیمت نخواهد داشت.
از سوی دیگر، فرابورس ایران تلاش می‌کند تا به‌منظور جلب تمام نیروهای عرضه و تقاضا، توجه تمامی فعالان بازار را به عرضه اولیه اوراق جدید معطوف کند. با افزایش تعداد مشارکت کنندگان در هر دو سوی عرضه و تقاضا، قیمت اوراق به واقعیت نزدیکتر خواهد بود. فرایند عرضه اولیه و کشف قیمت در فرابورس ایران، به پیمانکاران در جهت فروش اوراقشان به قیمت مطلوب کمک شایانی خواهد کرد.
۹٫ فرم تعهد عرضه چیست و چگونه باید فرم تعهد عرضه را به فرابورس ایران ارسال کرد؟
فرم تعهد عرضه، نامه‌ای است که طی آن دارندگان اولیه اوراق، عرضه حجم معینی از اوراق را در زمان عرضه اولیه به فرابورس ایران تعهد می‌کنند. این فرم به همراه فرم دستور فروش اوراق به یکی از کارگزاران عضو فرابورس ایران ارائه شده و سپس از طریق کارگزار به فرابورس ایران ارسال می‌شود.
۱۰٫ چگونه می‌توان به اطلاعات کارگزاران عضو فرابورس ایران دست یافت؟
اسامی تمامی کارگزاران عضو فرابورس ایران در سایت شرکت فرابورس ایران در قسمت “کارگزاری‌های عضو فرابورس” موجود است.
۱۱٫ آیا فروش اوراق با وکالت بلاعزل در دفاتر اسناد رسمی امکان‌پذیر است؟
هرگونه معامله اوراق بهادار پذیرفته شده در بازار سرمایه، خارج از سامانه معاملاتی آنها باطل و ملغی‌الاثر است. اسامی دارندگان اولیه اسناد خزانه اسلامی بر اساس لیست ارسالی از طرف وزارت امور اقتصادی و دارایی در سامانه معاملاتی فرابورس ایران ثبت شده و دارنده آن صرفاً می‌تواند از طریق این سامانه نسبت به فروش آن اقدام کند.
۱۲٫ پیمانکارانی که تمایل به فروش اوراق خود تا سررسید ندارند چه اقدامی باید انجام دهند؟
این پیمانکاران باید مراحل تکمیل اطلاعات خود نزد فرابورس ایران را به اتمام رسانده و شماره حساب منحصر بفردی به نام خود معرفی کنند. مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی در روز سررسید به حساب معرفی شده واریز خواهد شد و نیازی به مراجعه حضوری به هیچ سازمانی نیست.
۱۳٫ آیا فرم تعهد عرضه را باید به همان کارگزاری که کد بورسی گرفته‌ایم، تحویل دهیم؟
خیر، می‌توان فرم تعهد عرضه را به هر یک از کارگزاری‌های عضو فرابورس ایران تحویل داد.
۱۴٫ اگر بعد از عرضه، تقاضای خرید وجود نداشته باشد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
اگر بعد از عرضه، تقاضای خرید وجود نداشته باشد، معامله‌ای انجام نخواهد شد اما در بازار اوراق بهادار به دلیل انعطاف‌پذیری موجود در قیمت، با تغییر قیمت و مظنه فروشندگان، قطعا خریدارانی که حاضر به خرید اوراق باشند در بازار حضور خواهند یافت.
سوالات از دیدگاه سرمایه گذاران
خرید و فروش این اوراق در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران انجام می‌شود. فرآیند خرید این اسناد تشابه زیادی با سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت و انواع صکوک دارد. برای خرید اسناد خزانه اسلامی، کافی است به یکی از کارگزاری‌های عضو فرابورس ایران مراجعه کرده و نسبت به تکمیل فرم خرید اوراق بهادار اقدام کرد.همچنین در صورتی که متقاضی کد بورسی نداشته باشد، می‌تواند پس از مراجعه به یکی از کارگزاران عضو فرابورس ایران، نسبت به دریافت کد بورسی اقدام کرده و پس از آن برای خرید اسناد خزانه اسلامی به صورت حضوری یا آنلاین اقدام کند.۲٫ آیا به اسناد خزانه اسلامی سود میان دوره تعلق می‌گیرد؟
خیر، نرخ سود این اوراق صفر بوده و هیچ‌گونه پرداخت میان دورهای نخواهد داشت.
۳٫ بازده حاصل از این اوراق از چه محلی حاصل می‌شود؟
با خرید اسناد خزانه اسلامی به قیمتی کمتر از مبلغ اسمی و دریافت مبلغ اسمی در سررسید، می‌توان از اختلاف بین قیمت خرید و مبلغ دریافتی در سررسید منتفع شد.
۴٫ بازده حاصل از خرید و نگهداری اسناد خزانه اسلامی چگونه محاسبه می‌شود؟
به منظور آشنایی با نحوه محاسبه نرخ بازده نگهداری اسناد خزانه اسلامی تا سررسید و همچنین مقایسه بازده این اوراق با سایر اوراق تامین مالی، می‌توان به لینک “نرخ بازده اوراق” در وب‌سایت فرابورس ایران مراجعه کرد.
نرخ بازده اسناد خزانه به صورت روزشمار و به شکل زیر محاسبه می‌شود:
۵٫ قیمت اسناد خزانه در بازار چگونه تعیین می شود؟
قیمت بازاری اسناد خزانه اسلامی در بازار سرمایه با مکانیزم عرضه و تقاضا مشخص خواهد شد. این مکانیزم در عرضه اولیه به یکی از دو روش زیر صورت خواهد گرفت:
۱) روش ثبت سفارش: در روش ثبت سفارش، قیمت‌های وارده توسط خریداران به صورت مخفی خواهد بود. در این روش تعداد سفارشات وارده توسط خریداران مجموعا باید به میزان حداقل ۸۰ درصد حجم کل اوراق عرضه شده باشد و قیمتی که کشف می‌شود باید به گونه‌‌ای باشد که در آن قیمت، حداقل ۸۰ درصد اوراق عرضه شده به فروش برسد. با یک مثال به تشریح عرضه به روش ثبت سفارش می‌پردازیم:
| حجم اوراق عرضه شده برای فروش: ۱۰۰۰ ورقه | |
| حجم سفارش خرید | سفارش خرید(ریال) |
| ۳۰۰ | ۹۳۰،۰۰۰ |
| ۲۰۰ | ۹۲۲،۰۰۰ |
| ۱۰۰ | ۹۲۰،۰۰۰ |
| ۲۰۰ | ۹۱۴,۰۰۰ |
| ۵۰ | ۹۱۰،۰۰۰ |
| ۱۰۰ | ۹۰۵،۰۰۰ |
| حجم سفارشات:۹۵۰ ورقه(۸۰%*۱۰۰۰) | |
همان گونه که در مثال مشخص است در قیمت ۹۱۴,۰۰۰ ریال ۸۰ درصد اوراق عرضه شده به فروش می‌رود. کسانی که قیمت‌های بالاتری را برای خرید پیشنهاد کرده‌اند، نیز با قیمت ۹۱۴,۰۰۰ ریال این اوراق را خریداری خواهند کرد و کسانی که قیمت‌های پایین‌تری پیشنهاد داده‌اند، اوراقی دریافت نخواهند کرد.
۲) روش حراج: در روش حراج، قیمت در یک جلسه معاملاتی و بر اساس رقابت خریداران تعیین می‌شود. در این روش سفارش متقاضیان (خریداران) و عرضه‌کنندگان (فروشندگان در یک بازه زمانی) وارد سامانه معاملاتی می‌شود، پس از آن، بهترین قیمت‌های خرید (بالاترین قیمت‌ها) و بهترین قیمت‌های فروش (پایین‌ترین قیمت‌ها) با یکدیگر منطبق شده و معامله انجام خواهد شد.
لازم به توضیح است که قیمت این اوراق تحت تاثیر دو عامل تعیین نرخ سود مورد انتظار بازار و فاصله تا سررسید اوراق است. برای مثال قیمت اوراق در شرایطی که ۱۸۲ روز تا سررسید باقی مانده و نرخ بازده مورد انتظار بازار ۲۱ درصد است، به روش زیر محاسبه می‌شود:
بنابراین هرچه به سررسید نزدیک می‌شویم، قیمت بازاری اسناد خزانه اسلامی به قیمت اسمی نزدیکتر می‌شود. علاوه بر این با افزایش نرخ بازده مورد انتظار بازار، قیمت بازاری اوراق مذکور کاهش خواهد یافت.
۶٫ واریز مبلغ اسمی در زمان سررسید چگونه صورت می‌گیرد؟
در سررسید اسناد خزانه اسلامی، خزانه‌داری مبلغ اسمی اوراق را به حسابی نزد بانک عامل واریز می‌کند. پس از آن شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، مبلغ اسمی را به شماره حساب بانکی دارندگان اوراق واریز خواهد کرد. بنابراین اعلام شماره حساب و شبای بانکی دارندگان اوراق به کارگزار ضروری است.
۷٫ آیا این اوراق در هر زمان در بازار قابل خرید و فروش هستند؟
بله، به دلیل وجود بازارگردانان متعدد، اسناد خزانه اسلامی از درجه نقدشوندگی بالایی برخوردار است. به عبارت دیگر، بازارگردانان در هر روز، از آغاز ساعت معاملاتی در بازار حضور خواهند داشت و همزمان اقدام به ارسال سفارش خرید و فروش در بازار می‌کنند بنابراین این اوراق در هر زمان قابل خرید و فروش به قیمت روز خواهد بود.
۸٫ اسناد خزانه اسلامی در معرض چه ریسک‌هایی قرار دارد؟
اسناد خزانه اسلامی همانند سایر اوراق بهادار براساس مکانیزم عرضه و تقاضا در بازار معامله می‌شود. بنابراین ممکن است تحت تاثیر ریسک نوسانات قیمتی قرار بگیرد.
۹٫ آیا امکان نکول ناشر در سررسید وجود دارد؟
ضامن این اوراق، وزارت امور اقتصادی و دارایی بوده و خزانه‌داری کل کشور بازپرداخت این اوراق در سررسید را در زمره دیون ممتاز دولت در نظر می‌گیرد به نحوی که پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی در سررسید، هم‌ردیف با پرداخت حقوق کارکنان دولت بوده و با همان درجه اهمیت و اضطرار صورت می‌گیرد. خزانه‌داری کل کشور نیز موظف است پرداخت مبلغ اسمی اسناد خزانه اسلامی را در سررسید اوراق تعهد کند. این تعهدنامه به امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی رسیده است از این رو اسناد خزانه اسلامی ریسک نکول نخواهند داشت.
۱۰٫ قیمت خرید اسناد خزانه اسلامی چگونه تعیین می‌شود؟
قیمت‌گذاری این اوراق از طریق محاسبه ارزش فعلی جریانات آتی آن به دست می‌آید. بنابراین برای محاسبه ارزش فعلی اسناد خزانه اسلامی کافی است مبلغ اسمی اوراق با توجه به نرخ مورد انتظار سرمایه‌گذار و زمان باقی مانده تا سررسید تنزیل شود.
۱۱٫ تسویه وجوه اسناد خزانه اسلامی، پس از معاملات به چه صورت خواهد بود؟
تسویه وجوه ناشی از معاملات این اوراق، مطابق ضوابط معاملات بازار توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه انجام شده و وجوه ناشی از فروش این اوراق یک روز کاری پس از معامله به حساب فروشنده واریز خواهد شد.
منبع : https://hacc.ir
