چه چیز ملت‌ها را متحد می‌کند؟

ایرانی‌ها، ترک‌ها، اعراب و ارامنه در کنار مردمی با زبان اردو و ترکمنی در یک منطقه زندگی می‌کنند. فقط در یکی از این کشورها یعنی ایران، ۷ زبان بزرگ ایرانی شامل فارسی، کردی، لکی، لری، گیلکی، مازنی و بلوچی و چندین زبان غیرایرانی مثل آذری و عربی و زبان‌هایی کهن مثل تاتی، زازاکی، جدگالی و اچمی وجود دارد. این مردم غیر از زبان، در باورها، فرهنگ‌ها، رسوم و مذهب با هم تفاوت دارند. چه چیز می‌تواند حلقه اتحاد این مردم متفاوت باشد؟

امروزه مفهوم اتحاد تا حدی اعتبار خود را از دست داده است. اتحادهای غیررسمی مثل اتحاد خریداران و فروشندگان سکه یا اتحادیه طلا، در عمل اتحادی از نوع باستانی نیستند. بااین‌وجود چه دلیلی وجود دارد که تمام این مردم را در یک ساختار منظم نگه می‌دارد؟ چرا مردم چابهار و ساکنان گرگان می‌پذیرند که زیر پرچمی مشابه باشند؟ آیا سازمان ملل متحد می‌تواند دلیل اتحاد ملت‌ها باشد؟

اول) پول

از دوران باستان، پول مهم‌ترین عامل برای کنار هم نگه‌داشتن ملت‌ها بود. دیناریوس رومی چنان اعتباری داشت که دولت‌های دیگر (که با دولت روم در جنگ بودند) از گرفتن آن خوشنود می‌شدند و واحد پول خود را دینار می‌نامیدند. کسانی از دیدن تصویر امپراتور روم روی سکه برق چشمشان برق می‌زد که آرزو داشتند چشم امپراتور را از کاسه در بیاورند.

امروز هم تمام ملت‌ها و دولت‌ها، مستقل از باورها، عقاید و دین از دریافت دلار آمریکا و یورو خوشنود می‌شوند. شاید هیچ‌کس به‌اندازه اسامه بن‌لادن از آمریکا نفرت نداشت. اما او هم میلیاردها دلار آمریکا جمع کرده بود و از بیشتر شدن آن‌ها استقبال می‌کرد.

هیچ‌چیز در طول تاریخ به‌اندازه پول مردم را به هم نزدیک نکرده است. کسانی که همدیگر را نمی‌شناختند، دین متفاوت داشتند، به پادشاهانی متخاصم خدمت می‌کردند و حتی به خون هم تشنه بودند، پول را بستری مشترک برای توافق و اعتماد می‌یافتند.

جالب اینجا است که ایالات‌متحده کشورهای ایران، سوریه، کره شمالی، روسیه، ونزوئلا و چین را دشمن خود می‌داند. اما این کشورها هنگام معامله با هم از دلار آمریکا منقش به تصویر رئیس‌جمهورهای این کشور استفاده می‌کنند. برخلاف باور عمومی که پول منشا اختلاف و نفرت ملت‌ها است، در طول تاریخ هیچ نهاد دیگری مثل پول ملت‌ها را به هم نزدیک نکرده است.

دوم) امپراتوری‌ها

وقتی از کلمه امپراتوری استفاده می‌کنیم مفاهیمی مثل جنگ، سرکوب و خونریزی به ذهن می‌رسد. اما بعد از پول، امپراتوری‌ها از جمله موفق‌ترین نهادها برای اتحاد مردم بوده است.

• امپراتوری بریتانیا: بزرگ‌ترین امپراتوری تاریخ که در آن خورشید هرگز غروب نمی‌کرد. امپراتوری بریتانیا زبان انگلیسی را زبان بین‌المللی کرد، نوشیدن چای را مرسوم کرد، لیبرالیسم را به‌صورت یک ارزش درآورد و بر اقتصاد انگلستان تاثیری ابدی گذاشت.
• امپراتوری مغولی: یک‌چهارم جمعیت جهان را در خود داشت و فرهنگ شرق دور و غرب را با هم آشنا کرد.
• امپراتور اسپانیایی: خیلی از مردم دنیا مثل مکزیکی‌ها امروزه به زبان اسپانیایی حرف می‌زنند اما اهل اسپانیا نیستند.
• اپراتوری چین: یکی از کهن‌ترین امپراتوری‌ها که هنوز هم پابرجا است و پرجمعیت‌ترین کشور دنیا به‌حساب می‌آید.
• اپراتوری امویان: زبان کشورهای غیر عرب مثل مصر، سوریه و لبنان به عربی تغییر کرد. کشورهای دیگر مثل ایران و ترکیه مسلمان شدند و هنوز به آن وفادار مانده‌اند.
• امپراتوری هخامنشی: مخترع امپراتوری. شاهان هخامنشی به‌دنبال تامین منافع تمام ملت‌های تحت انقیاد خود بودند.
• امپراتوری روم: یکی از بیشترین تاثیرها را بر روی نظام سیاسی، اقتصاد و فرهنگی جهان امروز گذاشته است.

کوروش با افتتاح اولین امپراتوری جهان، سیاست را برای همیشه تغییر داد. در امپراتوری هخامنشی برای نخستین‌بار جلب رضایت اقلیت‌ها اهمیت پیدا کرد. این مفهوم مثبت، در امپراتوری‌های بعدی هم رواج داشت اما منبع یک شر عظیم شد: مقاومت در مقابل امپراتوری یا تلاش برای استقلال، مقاومت در مقابل منافع عمومی و دشمنی با خیر و صلاح مردمی به‌حساب می‌آمد.

در طول تاریخ امپراتوری‌ها سیال‌ترین مدیوم برای انتقال فرهنگی بین ملت‌ها بودند. حتی ایرانی‌هایی که هرگز تحت سلطه بریتانیا نبودند هم امروز چای می‌نوشند و به یکدیگر می‌گویند: «O.K»

سوم) دین

خاورمیانه و پیرامون آن از دیرباز مهد جنگ‌ها و اختلاف‌های بسیار بود. خشایارشا آتن را به آتش کشید. اسکندر مقدونی تخت‌جمشید را خراب کرد. شاپور ساسانی والرین روم را شکست داد. سپاه عثمان یزدگرد سوم را کشت. ایران و عراق هشت سال جنگیدند. افغانستان، سوریه و عراق هنوز هم از کشورهای درگیر جنگ هستند.

اما یک‌چیز توانست مردمان این کشورها را به هم نزدیک کند. کشورهای متخاصم حتی در زمانی که درگیر جنگ بودند، در مقدس‌ترین مکان جهان یعنی کعبه کنار هم جمع می‌شدند. برای مثال در زمان جنگ ایران و عراق، ایرانی‌ها و عراقی‌ها در مراسم حج درنهایت صلح و آرامش کنار هم قرار می‌گرفتند.

شاید فکر کنید جنگ‌های زیادی به‌خاطر دین رخ داده است. مثلا جنگ‌های صلیبی که باهدف بازپس‌گیری سرزمین‌های مقدس مسیحی از دست مسلمانان طراحی شده بود. اما چه عاملی باعث می‌شد که سربازان لهستانی، مجاری، فرانسوی و ایرلندی که یکدیگر را نمی‌شناختند، با هم متحد شوند؟

جنگ‌های صلیبی بسیار خشن بودند و آثار مخرب زیادی داشتند و به شیوع جذام دامن زدند. اما رفتن اشیایی مثل بربط، عینک، شکر، ادویه و فرش از سرزمین‌های اسلامی به اروپا از نتایج همین نبردهای خونین بود. اروپایی‌ها که با کشورهای اسلامی در جنگ بودند، تا سال‌ها به تقلید از مسلمانان موهای خود را بلند و مجعد می‌کردند.