چرا کشاورزی سنتی ما باید به سمت نوآوری برود؟

امیرحسین احمدی، شقایق صفی‌خانی، اقتصاد۲۴– دکتر الهام فهام کارشناس ترویج‌ آموزش کشاورزی است که درباره استارت‌آپ های بخش کشاورزی و فعالیت های آنان در دنیا تحقیقات زیادی کرده است. بخش اول گفت‌و‌گوی وی با اقتصاد۲۴ پیش از این منتشر شده بود.

هم‌اکنون مشروح بخش دوم مصاحبه وی درباره کسب و کارهای نوین کشاورزی را می‌خوانید.

* در حال حاضر  ما یک میلیون و ۵۰۰ نفر دانش‌آموخته کشاورزی داریم؛ آیا هریک از اینها با توجه به شناختی که از زیست‌بوم و فرهنگ منطقه خود دارند می‌توانند به ترویج دانش امروز کشاورزی بپردازند؟

– این بحث، بحث خوبی است؛ دانش آموختگان حوزه کشاورزی هم با زیست بوم خود آشنا هستند و هم از دانش فنی برخوردارند و مهمتر از همه فرهنگ منطقه خود را می‌شناسند.

شاید بتوانیم اسم آنان را “تسهیل گران نوآوری” بگذاریم برای اینکه می‌توانند فناوری ها را آسان تر رواج دهند ولی انتظاری که از دانش‌آموخته کشاورزی می‌رود این است که خود به فضای استارت‌آپی وارد شود؛ یعنی ایده ای را با توجه به نیازی که وجود دارد مطرح کند چرا که دانش آموختگان ما که فقط در تهران مستقر نیستند بلکه در اکثر نقاط کشور هستند و تمام نقاط کشور هم نیازهایی در بخش کشاورزی دارد یعنی یکسری مسائلی هست که می توان راه حلی حتی کوچک برای آنها ارائه کرد که اثر بزرگی داشته باشد.

اگر بتوانیم این دانش آموختگان را توانمند کنیم و با دوره های آموزشی آن‌ها را با فضای استارت آپی آشنا سازیم ورود استارت‌آپ ها به بخش کشاورزی تخصصی تر خواهد شد اما باید به این نکته هم توجه داشته باشیم که این راهکارها باید طوری اعمال شود که رشد قارچ‌گونه صورت نگیرد یعنی کسی که واقعا ظرفیت و ایده کار استارت آپ را دارد و از منطقه زیست خودش اطلاعات کافی دارد وارد این فضا شود و اگر ایده ای دارد ایده پردازی کند و بعد محصولش را با راهکارهای قانونی تولید کند و حمایت نیز بشود تا به عرصه عمل برسد.

* در سطح کشور کشاورزانی داریم که با وجود تعداد بسیار کم، هم تجربه بسیار زیادی در حوزه کشاورزی دارند و هم از علم کشاورزی بهره‌مندند؛ ضمن اینکه با روند تغییرات روز کشاورزی در جهان آشنا هستند؛ برای معرفی و حتی ایجاد یک فناوری می‌توان از آنها کمک جُست؟

– یکی از روش های ترویج آموزش کشاورزی، استفاده از افراد خبره کشاورزی است؛ چون فرد تجربه این کار را دارد و کسی که تجربه دارد می داند مشکلات چه چیزهایی هست و راه حل ها چه نکاتی می‌تواند باشد و  وقتی هم که حرفی در این موارد بزند، کشاورز عادی حرف او را به راحتی می پذیرد.

می توانیم از این افراد برای معرفی یک فناوری استفاده کنیم و اگر افرادی وجود داشته باشند که در سطح بین المللی فعالیت کرده باشند می‌توانند در زمینه تخصصی خود، برای پذیرش فناوری نقش مهمی ایفا کنند و به عنوان افراد خبره بخش کشاورزی به معرفی فناوری بپردازند.

* برخی ابزارهای کشاورزی نوین، مثل کمباین پنبه قیمت بسیار بالایی دارند و استفاده از آنها هم فقط برای یک کار خاص است که در سال بیشتر از ۵ روز طول نمی‌کشد؛ حالا فرض می کنیم شرکتی می خواهد یک فناوری اینچنینی را تولید کند اما این پذیرش به خاطر هزینه بالا صورت نخواهد گرفت و کشاورز ترجیح می‌دهد با روش سنتی کار خود را انجام دهد؛ برای این مسئله چه راه حلی وجود دارد؟

– یک نکته‌ در بحث نوآوری‌ها در بخش کشاورزی وجود دارد و آن، “نوآوری در زمینه‌های کسب و کار” است، در زمینه نوآوری در کسب و کار برای چنین مسئله‌ای که گفتید یکی از راهکارها، “اشتراک نهاده” یا دارایی است یعنی استارت آپی می‌تواند وارد فعالیتی پر هزینه شود و  فناوری های مختص جامعه کشاورز منطقه ای خاص را ابداع کند و به گونه‌ای برنامه ریزی کند که کشاورزان بیایند و آن ماشین یا هر چیز دیگر را از او کرایه کنند، استفاده کنند و سپس تحویل دهند.

* در سطح کشور ما تعدادی استارت‌آپ هستند که خدمات مشاوره‌ای به کشاورزان می‌دهند؛ وقتی کشاورز توانایی توسعه ابزار و ادوات خود را برای رونق کشت ندارد، آیا ممکن است که برای مشاوره پول بپردازد؟

– در حال حاضر تعدادی از استارت‌آپ‌های کشورهای دیگر، مشاوره‌ای و ترویجی هستند و کشاورزان‌ آن کشورها هم برای گرفتن مشاوره، پول می‌پردازند، وقتی کشاورز زودتر از وضعیت آب و هوایی مطلع شود و بداند که چه زمانی باید محصولش را بردارد تا از گزند مسائل طبیعی در امان بماند و او را دچار ضرر بزرگتر نکند، این کار را انجام می‌دهد و این برای کشاورز خیلی ارزشمند است و به همین دلیل بسیاری از استارت آپ های خارج از کشور هم در این زمینه وارد شده اند.

هلندی‌ها دره‌ای به نام “دره غذا” دارند که استارت‌آپ‌های حوزه کشاورزی در آن فعالیت می‌کنند؛ این دره نزدیک دانشگاه واخنینگن هلند است و این دانشگاه نتایج تحقیقات خود را در اختیار استارت‌آپ‌ها می‌گذارد و این یعنی تحقیق و  توسعه هم‌راستا با هم رخ می‌دهد

اگر نوع و ماهیت استارت آپ‌ها را در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته بررسی کنیم، به نکته جالبی می‌رسیم و آن اینست که در کشورهای در حال توسعه استارت‌آپ هایی که مبتنی بر خدمات آنلاین و IT هستند سهم بسیار بالاتری دارند به این دلیل که فعالیت های مبتنی بر IT ارزان‌تر است و وقتی کسی سرمایه گذاری می‌کند، سرمایه‌‎ وی راحت تر برمی‌گردد ولی استارت آپ هایی که فناوری های پیچیده تولید می کنند در کشورهای توسعه یافته مثل هلند بیشتر وجود دارند.

در کشوری مثل هلند، دغدغه “پذیرش فناوری” از اساس مطرح نیست؛ یعنی فناوری تولید می‌شود و به راحتی به فروش می‌رسد. هلندی‌ها دره‌ای به نام “دره غذا” دارند که استارت آپ های حوزه کشاورزی در آن فعالیت می‌کنند؛ این دره نزدیک دانشگاه واخنینگن هلند است و این دانشگاه نتایج تحقیقات خود را در اختیار استارت‌آپ ها می‌گذارد و این یعنی تحقیق و  توسعه هم‌راستا با هم رخ می‌دهد و حتی دفتری دارند که دانش آموخته های کشاورزی را به آنجا معرفی می کنند و در واقع یک بانک اطلاعاتی قوی درباره کشاورزی در این دره وجود دارد.

“دره غذا” مثل یک اکوسیستم کوچک شده کشاورزی است؛ سرمایه‌گذاران، خود در آنجا وجود دارند و هر کس می‌تواند بیاید آن‌جا و از مزایا بهره ببرد و وقتی استارت آپی در چنین جایی کار می کند غصه پذیرش فناوری خود را ندارد اما در هند روندی شبیه به ایران وجود دارد. هر کس در کشورهایی مثل هند و ایران بتواند بیبشتر روی پذیرش فناوری از طرف کشاورزان کار کند می‌تواند راحت تر فناوری خود را ترویج دهد و به همین علت است که ترویج آموزش کشاورزی اهمیت می‌یابد.

در حال حاضر، در ایران هم اتفاقی شبیه به هند در حال افتادن است چرا که کشاورزی در هر دو کشور معیشتی است و نظام خرده مالکی بر آنها حاکم است. پیچیدگی های بحث زیاد است ولی واقعا ظرفیت برای ورود استارت آپ ها به این بخش وجود دارد و واقعا هم باید یک بسترسازی و حمایتی خاص برای آن اعمال شود چون ماهیت این استارت آپ ها با استارت آپ های موجود که خدماتی‌اند متفاوت است.

یکی از دلایلی که اقبال استارت‌آپ های مبتنی برIT بیشتر شد این است نه هزینه‌ای برای کاربر دارد و نه برای خالق کسب و کار و رشد آن بسیار سریع می‌شود. برای نمونه، کاربران یک استارت آپ مثل دیجی کالا در ابتدا هزار نفر بود، اما در عرض دو ماه به یک میلیون نفر رسید اما در حوزه استارت‌آپ های فناورمحور کشاورزی این اتفاق نمی افتد.

* کشاورزی در ایران بیش‌تر سنتی است و این استارت آپ ها می خواهند به روش مدرن عمل کنند. در این میان چه اتفاقاتی می افتد و چه راه حلی برای نزدیک شدن این دو به هم وجود دارد؟

– برای مثال یک استارت آپ در زمینه سنسورها در حوزه کشاورزی وارد می‌شود؛ یکی از کارویژه های سنسور تشخیص رطوبت خاک است. این شاید خیلی به اندازه مزرعه ربطی نداشته باشد چون تنها در حوزه هوشمندسازی مزرعه است و این اتفاق می‌تواند به راحتی با یک نرم افزار مدیریت مزرعه و آن سنسورها و آموزش به کشاورز اتفاق افتد اما کشاورز چون سوادش کم است از تکنولوژی گریزان است و فراری بودن او از تکنولوژی به خاطر این است که روش استفاده از آن را بلد نیست و فکر می‌کند استفاده از تکنولوژی بسیار سخت است.

کشاورز چون سوادش کم است از تکنولوژی گریزان است و فراری بودن او از تکنولوژی به خاطر این است که روش استفاده از آن را بلد نیست و فکر می‌کند استفاده از تکنولوژی بسیار سخت است

بحث دیگری که وجود دارد این است که ما باید ارتباط با فناوری را تسهیل و فناوری ها را طوری طراحی کنیم که کشاورز به راحتی بتواند با آن‌ها ارتباط بگیرد و یکی از کارهای اصلی استارت‌آپ ها همین است که باید ارتباط با فناوری های خود را تسهیل کند تا کشاورز به راحتی و با یک آموزش اولیه از آن استفاده کند.

بر اساسی نکته‌ای که گفتم استارت آپ‌ها به هر حوزه‌ای که بخواهند ورود پیدا کنند باید به دو هزینه‌ای که برایشان ایجاد می‌شود ‌بسیار دقت کنند؛ یکی هزینه آموزش، یعنی هزینه ای که باید برای آموزش فناوری به کشاورز بپردازند و دیگری هزینه بازاریابی است.

* فناوری ها هم ممکن است مثل هر چیز دیگر آسیب داشته باشند. برای مثال ممکن است همین سنسورها عملکرد کشاورز را مختل کنند و او را سرگردان سازند و سختی کار با فناوری را دوچندان کنند. راه حل این مشکل چیست؟

– اکثر استارت آپ ها خدمات پشتیبانی دارند اما چون تابه‌حال ورودی چندانی نداشتیم نمی دانم چه راهکار دقیقی می‌توان ارائه کرد ولی شاید پشتیبانی های فنی بخشی از مسئله را حل کند.

این نکته را نیز باید بدانیم که هرچیزی که بخواهد در بازار وارد شود از ابتدا کالای کاملا ایده‌آلی نیست و وقتی به بازار می آید کاستی های آن فهم می شود و این روند  که استارت آپ ها سراغ توسعه محصول می‌روند به خاطر همین است؛ همانطور که گاهی می‌بینیم که ممکن است بعد از دوسال کارکرد محصول تغییر کند.

* صنایع فرآوری بیش از اینکه به کارخانه فرآوری محصولات کشاورزی شبیه باشند به آشپزخانه های صنعتی شبیه هستند و با چالش های زیادی از جمله نبود فناوری گریبان گیرند؛ آیا این حوزه برای ورود استارت آپ ها ظرفیت دارد؟ و اگر بله در کشور ما کسی به این حوزه ورود کرده است؟

– در حال حاضر اطلاعات چندانی از تعداد استارت‌آپ های بخش کشاورزی نداریم و یکی از معضلاتی که در کشور ما وجود دارد این است که هیچ آماری درباره اینکه چه استارت‌آپی در چه حوزه ای و با چه ماهیتی فعالیت می‌کند و چه زمانی کار خود را شروع کرده است و سرمایه گذارش چه کسی بوده است نداریم.

در حال حاضر اطلاعات چندانی از تعداد استارت‌آپ های بخش کشاورزی نداریم و یکی از معضلاتی که در کشور ما وجود دارد این است که هیچ آماری درباره اینکه چه استارت‌آپی در چه حوزه ای و با چه ماهیتی فعالیت می‌کند و چه زمانی کار خود را شروع کرده است و سرمایه گذارش چه کسی بوده است نداریم

ما در کشور هیچ پایگاه داده ای نداریم؛ یکی از راهکارهای ما برای توسعه استارت‌آپ های فناورمحور در بخش کشاورزی این است که باید یک پایگاه اطلاعاتی داشته باشیم اما بحث ارزش افزوده یکی از ظرفیت های ورود استارت آپ هاست.

ولی بحث ارزش افزوده بحث مهمی است و شرکت های صنایع فرآوری می‌توانند سهم مهمی در اقتصاد داشته باشند و به همین قرینه می‌توانند ظرفیتی برای ورود استارت‌آپ ها داشته باشند.

*زیرساختی برای جمع آوری داده ها ایجاد نشده است؟

– هدف نهایی که ما برای خود تعریف کرده‌ایم این است که بتوانیم یک نقشه راه برای اکوسیستم استارتاپی تهیه کنیم و در اینباره هم، قدم به قدم جلو می‌رویم اما برای اینکار یکی از نیازهای مهم ما داشتن یک پایگاه اطلاعاتی است که بحث آن را هم مطرح کردیم.

در حال حاضر کار ما این است که برنامه های سیاستی کشورهای مختلف را بررسی می‌کنیم و بعد با چالش های داخلی انطباق می‌دهیم و اگر بگویید چه برنامه های سیاستی در ایران وجود دارد؟ من می‌گویم نمی‌دانم چون به صورت پراکنده در حال وقوع است ولی اینکه برای مثال گفته شود این بسته یا این برنامه حمایتی برای استارت‌آپ هاست هیچ جا تدوین نشده است.

* برای استارت آپ های فعال کشور، هیچ آماری نداریم که بیانگر بازدهی یا ناکارآمدی آنها باشند؟

– درحال حاضر برای استارت آپ های بخش IT  “مرکز تسهیل گری فاوا” در حال انجام کارهایی است و سال گذشته نیز پایگاه داده ای را ایجاد کرد که استارت آپ ها آنجا ثبت نام کنند ولی هنوز آمار دقیقی وجود ندارد، این در حالی است که شما در خارج از کشور می دانید استارت آپ چه زمانی وارد شده است، حوزه کسب و کارش چیست، مدلش چیست، مشتریانش چه کسانی هستند و کجا سرمایه گذار جذب کرده است و خلاصه بگویم همه اطلاعات آنها را دارند. اگر این اتفاق در ایران نیز بیافتد برنامه های حمایتی از استارت‌آپ ها خیلی بهتر اتفاق می‌افتد. کاری که من به عنوان یک محقق انجام می‌دهم این است که به سراغ استارت‌آپ های بخش کشاورزی می روم و با آنها صحبت و سعی می‌کنم چالش های آنها را پیدا کنم.

* یک مشکل اساسی به نام بحران آب داریم؛ استارت آپ ها چطور به این چالش دعوت می‌شوند؟

– کار جالبی که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری انجام داده این است که یکی از زیر مجموعه های این معاونت، یعنی “ستاد فرهنگ سازی دانش بنیان” در ۱۰ حوزه گزارش هایی به نام تجربیات شرکت های استارت‌آپی تهیه کرده است و آنچه که به ما مربوط می شود در بحث کشاورزی، پسماند و خشکسالی است که تمام تجربیات استارت‌آپی کشورهای فعال را در این چالش ها مطرح کرده است.

هوشمندسازی کشاورزی در رفع بحران آب خیلی مهم است و امروز حتی خود وزارت جهاد کشاورزی هم به هوشمندسازی وارد شده است؛ استارت‌آپ ها می‌توانند در زمینه همین سنسورها که تشخیص دهنده رطوبت خاک است وارد شوند.

البته ما استارت آپ هایی را داریم که به مسئله آب ورود پیدا کردند اما آنها به مسائل آب شهری وارد شدند ولی به راحتی قابلیت ورود به مسائل آب در کشاورزی را نیز دارند.

* در کشاورزی کشور ما، هر محصول چالش های خاص خود را دارد که ارائه راهکار برای این چالش ها باید تخصصی باشد. به نظر شما بهتر نیست استارت‌آپ ها را در یک فضای تخصصی وارد کنیم و با توجه به محصول هر منطقه، در هر نقطه کشور استارت‌های یکپارچه و متناسب با آن نقطه داشته باشیم؟

– اینکه چنین کاری انجام دهیم و آنها را تخصصی کنیم، گویی به استارت آپ ها خط و ربط داده‌ایم و برای آنها چارچوب مشخص کرده‌ایم. می توانیم مزیت نسبی هر استان را معرفی کنیم تا استارت‌آپ ها چالش های مرتبط با تولید یا توزیع یا فناوری مرتبط با این محصولات را پیدا کنند و اگر ایده ای دارند، عملی شود. در این مورد می‌توان از راهکار “نوآوری باز” استفاده کرد؛ در نوآوری‌باز کل مجموعه کشاورزی که زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی است چالش های کشاورزی را بیان و هر استارتاپ ایده‌ای در این زمینه مطرح می کند و ارزیابی می‌شود و ایده های خوب باقی می‌مانند تا عملی شوند.

* اگر استارت‌آپ هایی که حضور دارند را رصد کنیم می‌بینیم که اکثرا در سال ۹۵ ایجاد شده اند یا بهتر بگوییم میزان استارت‌آپ های بخش کشاورزی در سال ۹۵ افزایش داشته است. این امر علت خاصی دارد؟

– یکی از دلایل این اتفاق می‌تواند رشد اکوسیستم استارت‌آپی در کشور باشد که البته دولت نیز حمایت هایی را از این رشد کرده است. یک موضوع دیگر وجود دارد و آن این است که استارت‌آپ ها در جهان رشد داشته‌اند. در بخش کشاورزی مثلا سهم جهانی استارت آپ ها ۶ دهم درصد است و جالب‌تر اینکه میانگین جهانی سهم هم ۴.۳ درصد است ولی اتفاقات جالب این است که میزان رشد سالانه تشکیل استارتاپ های فناورانه کشاورزی از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۶ سالانه ۱۴ و سه دهم درصد بوده است در صورتی که میانگین جهانی آن چهار و نیم درصد بوده است یعنی بیش از میانگین.

جالبتر اینکه تمایل سرمایه گذار زیاد شده و رشد ارزش تامین مالی به طور کلی ۱۴۳ درصد بوده است و این یعنی ظرفیت ورود استارت آپ ها بخش کشاورزی در حال شناخته شدن است.

در سال ۲۰۱۸، به طور دقیق ۲۰۹ قرارداد کشاورزی بسته شده که در مجموع یک‌وشش دهم میلیارد دلار ارزش داشته است یعنی ۱۰ میلیون دلار به طور متوسط ارزش هر قرارداد بوده است. موجی که فراگیر می‌شود به کشور ما هم می‌رسد و این شده که در کشور ما نیز آمار استارت‌آپ ها بالا رفته است.

ورود استارت‌آپ‌ها واجب و لازم است چون بهره‌وری مزارع ما پایین است یا دقیق‌تر بگوییم ظرفیت بالایی برای ارتقاء محصولاتمان داریم و با ورود فناوری این بهره‌وری می‌تواند بالا برود. همچنین بحران‌هایی مثل خشکسالی چالش‌هایی هستند که ورود استارت‌آپ‌ها را می‌طلبند و می‌توان این بحران‌ها را با فناوری کاهش داد

* اشاره کردید که استارت‌آپ ها برای اینکه فعالیت کنند باید از وزارت جهاد کشاورزی مجوز بگیرند، پس از دریافت مجوز ارتباطشان با این وزارتخانه چطور شکل می‌یابد؟

– اگر بخواهند به شکل B2G یعنی به همراه دولت فعالیت کنند باید با دولت ارتباط داشته باشند که دولت توزیع فناوری آنها را انجام دهد اما اگر B2C باشند یعنی بین استارت‌آپ ها و مصرف کننده ها واسطه دیگر نباشد می تواند حمایت هایی را از طرف دولت داشته باشد. مثلا در هند دولت هزینه بازاریابی را به استارت‌آپ ها می‌دهد  یا به کشاورزان یارانه خرید می‌دهد و کمک هزینه خرید که فناوری ها نوین را می‌پردازد.

* می‌توانیم بگوییم امروز در کشور ما آینده شرکت های نوپا امیدوارکننده است؟

– در این شکی نیست که ورود استارت‌آپ ها واجب و لازم است چون بهره وری مزارع ما پایین است یا دقیق تر بگوییم ظرفیت بالایی برای ارتقاء محصولاتمان داریم و با ورود فناوری این بهره وری می‌تواند بالا برود. همچنین بحران هایی مثل خشکسالی چالش هایی هستند که ورود استارت‌آپ ها را می‌طلبند و می‌توان این بحران‌ها را با فناوری کاهش داد. اما استارت‌آپ ها برای موفق بودن نیاز به حمایت دارند؛ اگر بخواهم جمع بندی کنم با توجه به تجربه سایر کشورها ما باید روی اطلاع رسانی کار کنیم و تمام بازیگران این صحنه باید اطلاع رسان باشند.

منبع : https://eghtesaad24.ir