حسابداری چیست؟

حسابداری همزاد تمدن بشری است و به اندازه آن قدمت دارد. نخستین مدارک کشف شده حسابداری در جهان، لوحه‌های سفالین از تمدن سومر در بابل (Babylon) است و قدمت آن به ۳۶۰۰ سال قبل از میلاد بر می‌گردد و از پرداخت دستمزد تعدادی کارگر حکایت دارد.^[۴] مدارک و شواهد نشان می‌دهند در تمدن‌های مصر، رم و یونان باستان نیز نوعی کنترل‌های حسابداری برقرار بوده و نوعی حساب جمع و خرج تنظیم می‌شده‌است. شخص جمعدار، مأمور دولت یا شخصی که محافظت از پول یا دارایی دیگری به او محول بوده‌است در فواصل زمانی مقرر حساب خود را به ارباب یا مسئولان دولتی پس می‌داده‌است. برای این کار دو فهرست تفضیلی از دریافت‌ها و پرداخت‌ها بر حسب پول، وزن یا مقیاس دیگری تهیه می‌شد و جمع آن دو مساوی بود. فهرست دریافت شامل موجودی ابتدای دوره به علاوه وجوه یا کالای دریافتی طی دوره بود. فهرست پرداخت شامل مبالغ پرداختی، کالای فروخته شده یا به مصرف رسیده در طی دوره به علاوه مانده پول و کالا نزد جمعدار بوده‌است که باید به ارباب تحویل داده می‌شد؛ بنابراین، حسابداری باستانی تنها جنبه‌های محدودی از فعالیت‌های مالی را در بر می‌گرفت و با سیستم جامعی که کلیه عملیات مالی حکومت را ثبت و ضبط کند یا به نگهداری حساب معاملات تجاری بپردازد، فاصله بسیاری داشت. این نوع حسابداری تا قرون وسطی دوام یافت.^[۵]

همانند سایر تمدن‌ها در تمدن باستانی ایران نیز حسابداری، گذشته‌ای مفصل و خواندنی دارد. پیشینه حسابداری در ایران به نخستین تمدن‌هایی بر می‌گردد که در این سرزمین پا گرفت و مدارک حسابداری به دست آمده با ۲۵ قرن قدمت، گواه بر پیشرفت این دانش در ایران باستان دارد. در ایران عصر هخامنشی، نظام مالی و پولی جامع و منسجمی برقرار بوده و حساب درآمدها و مخارج حکومت به ریز و به دقت، ثبت و ضبط و نگاهداری می‌شده‌است. حدود سی هزار لوح از بخشی از کاخ جمشید موسوم به خزانه، محل اسناد مالی کاخ‌های مزبور به دست آمده‌است که حکایت از وسعت ثبت اطلاعات مالی آن دوران دارد. تاریخ این لوحها حدود ۴۸۰ سال قبل از میلاد است. یکی از این لوحها که به خط عیلامی است، توسط پروفسور جرج کامرون، مطالعه و خوانده شده‌است و کتاب «اصول حسابداری» ترجمه آن را بازگو می‌کند:

برابر سه «کارشا» و شش «شکِل» نقره به وسیله «شاکا» (مدیر صندوق) به کارگرانی که درهای آهنی «پارسه» (تخت جمشید) را می‌سازند و «بردکاما» مسئول کار ایشان است، پرداخت شد. معادل این مبلغ به‌طور مقرر به قرار هر سه «شکِل» نقره یک گوسفند احتساب گردید. مدت کار ایشان از ماه آدوکنئیش تا ماه ویخن (ماه اول تا دوازدهم) سال ششم (سلطنت خشایار شاه) بوده و دو نفر هرکدام ماهی یک شکل و نیم نقره (دستمزد) دریافت می‌کردند.^[۶]

حسابداری دانشگاهی با بیش از پانصد سال سابقه توسط فردی ایتالیایی به نام لوکا پاچیولی (۱۴۹۵ میلادی) بنا نهاده شده‌است. پاچیولی تحصیلات خود را در وِنیز گذراند و در دهه ۱۴۷۰ راهب صومعه‌ای شد که از فرقه فرانسیسکن بود. تا سال ۱۴۹۷ معلم خصوصی ریاضیات بود تا اینکه در آن سال دعوت نامه‌ای از لودُویکو اِسفُرتسا دریافت نمود تا در میلان مشغول به کار شود. او در آنجا با لئوناردو دا وینچی آشنا گردید و به او ریاضیات آموزش داد. در ۱۴۹۹، پاچیولی و لئوناردو مجبور شدند تا از میلان فرار کنند زیرا لوئی دوازدهم پادشاه فرانسه شهر را به تصرّف خود درآورده و حامیان آن‌ها را از آنجا بیرون کرد. بعد از آن، پاچیولی و لئوناردو اکثر اوقات با هم سفر می‌کردند. در سال ۱۵۱۷ به محض برگشت به میهن، پاچیولی به علت سالخوردگی فوت کرد.

پاچیولی چندین کتاب در زمینه ریاضیات منتشر کرد که شامل اثر زیر می‌باشد:

به معنی «مجموعه‌ای از جبر، هندسه، نسبت و تناسب». این کتاب شامل موضوعاتی از جمله حساب و جبر و استفاده آن‌ها در تجارت، دفترداری، پول و مبادله است. وی در این اثر به تلفیق دانش ریاضی زمان خود پرداخت. همچنین برای اولین بار شرحی در مورد روش نگهداری حساب‌ها و دفاتر که تجار ونیزی در طول دوران رنسانس به کار می‌بردند، ارائه داد. این روش بعدها به روش حسابداری دوطرفه مشهور شد. اگر چه پاچیولی این سیستم را تدوین کرد و نه اختراع، ولی به‌عنوان «پدر علم حسابداری» مورد توجه واقع شد. سیستمی که او به تدوین و معرفی آن پرداخت شامل اغلب چرخه‌های حسابداری بود که ما امروز آن‌ها را می‌شناسیم. او استفاده از دفاتر روزنامه و دفتر کل را شرح داد، و تذکر داد که یک فرد نباید به رختخواب برود مگر اینکه بدهی با بستانکاری برابر باشد! دفتر کل او حسابهایی برای موجودی (که شامل وجوه دریافتی و موجودی کالا بود)، تعهّد بانکی، سرمایه، درآمد، و مخارج داشت- انواع حساب که در بیلان کار و صورتحساب درآمد یک سازمان به ترتیب گزارش می‌شود. او ثبت نهایی آخر سال را نشان داد و پیشنهاد کرد که یک تراز آزمایشی برای تأیید دفتر کل متعادل بکار گرفته شود. همچنین، رساله او دامنه وسیعی از موضوعات مرتبط را، از اخلاقیات حسابداری گرفته تا حسابداری هزینه، شامل می‌شود.

از مهم‌ترین تغییرات حسابداری در طول پانصد سال گذشته تغییر ماهیت نظری آن است. حسابداری دانشگاهی در چهار صد سال اول عمر خود عمدتاً رویکردی تجویزی داشته‌است. یعنی اندیشمندان حسابداری تنها بر اساس قیاس مبتنی بر فرضیات مبنا، روش‌های حسابداری خاصی را به حسابداران تجویز می‌کردند. برای مثال نحوهٔ تهیه ترازنامه یا صورت سود و زیان یا نحوهٔ ارزیابی موجودی‌ها را بر اساس استدلال منطقی، تعیین و تجویز می‌کردند. امروزه از این روش‌های تجویزی با نام تئوری‌های تجویزی یاد می‌شود. اما از اوایل سده بیستم، مباحث نظری و فلسفی جدی در خصوص تعلق حسابداری به یکی از حوزه‌های معرفت بشری رواج یافت. در اواسط سده بیستم و با تسلط مکتب اثبات گرایی (پازیتیویسم) بر فضای دانشگاهی، نظریه‌های حسابداری اثبات گرایانه به ظهور رسید. ضعف‌های بنیادین نظریه‌های اثبات گرایانه در ظرف کمتر از ربع قرن آشکار شد و حسابداری به تبع سایر رشته‌های علمی وارد دنیای جدید جُستارهای فلسفی و نظری شد. طرح حسابداری انتقادی یا امثال آن نشانه این تحول نظری در حسابداری است.^[۷]

مراحل

به‌طوری‌که از تعریف فن حسابداری بر می‌آید این فن دارای ۴ مرحله می‌باشد:

1. ثبت فعالیت‌های مالی
2. طبقه‌بندی اقلام ثبت شده
3. تلخیص اقلام
4. تفسیر نتایج حاصله از بررسی اقلام خلاصه شده

مفاهیم اصلی حسابداری

مفاهیمی مثل بدهکار، بستانکار، تجزیه و تحلیل رویدادهای مالی، دفتر کل، معین، تفضیلی و دفتر روزنامه از مفاهیم پایه‌ای حسابداری است. (منظور از دفتر هر واسطی است که توانایی ثبت و بازیابی اطلاعات را داشته باشد)

رابطه (اتحاد) اساسی حسابداری

در حسابداری دو طرفه طبق فرض تفکیک شخصیت، واحد تجاری (مثلاً شرکت)، شخصیتی مستقل از صاحبان حقیقی و حقوقی خود دارد. به این شخصیت مستقل، شخصیت حسابداری اطلاق می‌شود. طبق این فرض، تنها رویدادها و مبادلات مالی مؤثر بر واحد تجاری در حسابداری مورد توجه و پردازش قرار می‌گیرد. وضعیت مالی این شخصیت بر اتحاد اساسی حسابداری زیر استوار است:

دارایی‌ها =	بدهی‌ها + سرمایه

– فرق اتحاد با معادله در این است که معادله به ازای مقادیر خاص متغیر یا متغیرها تساوی برقرار می‌باشد، در حالی که در اتحاد به ازای جمیع مقادیر متغیر(ها) تساوی طرفین برقرار می‌باشد.

این اتحاد که به اتحاد ترازنامه هم مشهور است، حاکی از آن است که دارایی‌های واحد تجاری برابر است با مجموع تعهدات آن به اشخاص ثالث و حقوق صاحبان آن.

مثال:
سه کشاورز تصمیم می‌گیرند تا در زراعت یک زمین کشاورزی با هم شریک شوند. نفر اول ۱۰۰۰۰۰ریال، نفر دوم ۵۰۰۰۰ ریال و نفر سوم ۲۰۰۰۰ریال روی این فعالیت سرمایه‌گذاری می‌کنند. همچنین در مجموع ۱۵۰۰۰۰ریال وام بانکی دریافت می‌کنند. برای شروع زراعت یک تراکتور به قیمت ۱۶۰۰۰۰ریال و ۲۰۰ کیلو کود به مبلغ ۱۲۰۰۰۰ریال خریداری نموده و باقی پول خود را در بانک می‌گذارند. پس داریم:

دارایی = ۱۶۰۰۰۰ریال (تراکتور) + ۱۲۰۰۰۰ریال (کود) + ۴۰۰۰۰ریال (وجه نقد) = ۳۲۰۰۰۰ریال

بدهی = ۱۵۰۰۰۰ریال (وام بانکی)

سرمایه = ۱۰۰۰۰۰ریال (آورده نقدی نفر اول) + ۵۰۰۰۰ریال (آورده نقدی نفر دوم) + ۲۰۰۰۰ریال (آورده نقدی نفر سوم) = ۱۷۰۰۰۰ریال

در نتیجه خواهیم داشت:

دارایی=	بدهی+	سرمایه
۳۲۰۰۰۰	۱۵۰۰۰۰	۱۷۰۰۰۰

تعریف دارایی

دارایی (Asset)در واقع به اموال یا منابع اقتصادی متعلق به یک واحد تجاری اطلاق می‌شود. در حسابداری برای این که یک قلم بتواند دارایی محسوب شود باید: (الف) منبع اقتصادی باشد یعنی برای واحد تجاری منافع آتی داشته باشد، (ب) در تسلط مالکانه واحد تجاری باشد و (ج) قابل تبدیل به پول باشد. مفهوم تسلط مالکانه عیناً مطابق با مفهوم مالکیت قانونی نیست. هنگامی که یک واحد تجاری اتومبیلی را به اقساط خریداری کند، ممکن است مالکیت قانونی اتومبیل تا قبل از پرداخت آخرین قسط به خریدار منتقل نشود. با این حال چون این اتومبیل به تصرف و کنترل کامل خریدار در می‌آید و او نسبت به آن تسلط و انتفاع مالکانه پیدا می‌کند، از نظر حسابداری جزو دارایی واحد تجاری محسوب می‌شود.^[۸]
دارایی‌ها می‌تواند عینی و مشهود باشد مثل زمین، ساختمان، موجودی نقدی و موجودی کالا، یا به صورت حقوق مالی و امتیازات غیرقابل رویت، مثل سرقفلی و مطالبات از اشخاص. دارایی‌ها از نظر ارائه در ترازنامه به گروه‌های متمایزی تقسیم می‌شوند. دو گروه که مورد استفاده بیشتری دارند عبارتند از دارایی‌های جاری و دارایی‌های غیر جاری. دارایی یکی از عناصر اصلی معادله حسابداری و نشان‌دهندهٔ وضعیت مالی واحد انتفاعی است.

تعریف بدهی

بدهی عبارت از تعهد انتقال منافع اقتصادی توسط واحد تجاری ناشی از معاملات یا سایر رویدادهای گذشته‌است. بدهی: حقوق مالی اشخاص غیر از مالک نسبت به دارایی‌های یک واحد اقتصادی

تعریف سرمایه

سرمایه به زبان ساده آورده صاحبان سهام (شرکا) جهت تشکیل شرکت می‌باشد؛ که این آورده می‌تواند به صورت وجه نقد یا اموال و اثاثه و ماشین آلات و … باشد. سرمایه عبارت از باقی‌مانده‌ای است که از کسر جمع بدهی‌های واحد تجاری از جمع دارایی‌های آن حاصل می‌شود.

سرمایه، بدهی موجودیت اقتصادی به صاحبان آن است. به عبارتی ساده سرمایه عبارت از حق یا حقوق مالی مالک یا مالکین نسبت به دارای‌های هر واحد اقتصادی می‌باشد.

تئوری حسابداری

علم حسابداری امروزه دارای یک چارچوب نظری است که شامل موارد زیر می‌باشد:

1. اهداف گزارشگری مالی
2. خصوصیات کیفی اطلاعات مفید
3. مفروضات و اصول حسابداری
4. اجزای گزارش مالی شامل چگونگی نمایش و طبقه‌بندی اطلاعات
5. اصول و روش‌های محاسبه اطلاعات مالی

اهداف گزارشگری مالی

گزارش‌های مالی به دو دسته «عمومی» و «با هدف خاص» تقسیم می‌شوند. هدف از گزارش‌های عمومی بیان وضعیت اقتصادی شرکت و سود آوری آن است. مخاطب گزارش‌های عمومی، سهامداران، سرمایه‌گذاران بالقوه، اعتباردهندگان، سازمان‌های آماری اعم از دولتی و غیردولتی، ارگانهایی که با واحد اقتصادی مورد گزارش از نظر فعالیت تجاری رابطه طولی یا عرضی دارند و… می‌باشد. امروزه (سال ۱۳۹۱ شمسی) این اطلاعات در قالب چهار صورت مالی اساسی (ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت سود و زیان جامع و صورت جریان وجوه نقد)، یادداشت‌های توضیحی همراه، گزارش حسابرس مبنی بر استاندارد بودن و صحت اطلاعات این گزارش‌ها و همچنین گزارش عملکرد مدیریت به همراه گزارش بازرس قانونی است. گزارش‌های عمومی باید بتوانند اطلاعاتی در اختیار استفاده‌کنندگان قرار دهند که آن‌ها را درگرفتن تصمیم درست یاری کند و باعث گمراهی و تعبیر غلط نشود. چرا که تنها زمانی منابع مالی به صورت بهینه تخصیص می‌یابند که تخصیص دهندگان اطلاعاتی مربوط و قابل اتکا و به موقع جهت تصمیم‌گیری در اختیار داشته باشند. همچنین گزارش‌ها مالی عمومی در ارزیابی نقش مباشرتی مدیریت (Stewardship) نیز مفید است به این مفهوم که آیا مدیریت واحد اقتصادی از منابعی که در اختیار داشته به بهترین نحو استفاده کرده‌است یا خیر.

گزارش‌های با هدف خاص جهت بررسی موارد خاص و برای مصارف خاص تهیه می‌شوند. عمده این گزارش‌ها عبارتند از گزارش‌هایی که برای مدیران شرکت تهیه می‌شوند که ممکن است روی فعالیت خاص واحد اقتصادی تمرکز داشته و بسیار تفضیلی باشد ویا گزارشی که در تعقیب پرونده‌های قضایی توسط بازرسان دادگستری تهیه می‌شود یا اظهارنامه مالیاتی که استفاده‌کننده آن سازمان امور مالیاتی است.

ویژگی‌های گزارش‌های مالی (خصوصیات کیفی اطلاعات مالی مفید)

گزارش‌های مالی برای مفید بودن باید دارای خصوصیت کیفی زیر باشند:

مربوط بودن

اطلاعات درون گزارش مربوط به موضوع مورد نظر تصمیم گیرنده باشد.

اتکاپذیری

اطلاعاتی قابل اتکاست که صادقانه، بی‌طرفانه، جامع و کامل و محافظه کارانه (با احتیاط) باشد.

قابل مقایسه بودن

اطلاعاتی که قابلیت مقایسه با اطلاعات دوره‌های دیگر مالی موجودیت اقتصادی یا موجودیت‌های اقتصادی همان صنعت را نداشته باشد فاقد ارزش است چرا که امکان مقایسه را از تصمیم گیرندگان می‌گیرد.

قابل فهم بودن

گزارش‌ها مالی باید برای استفاده‌کنندگان هدف قابل فهم باشد. به فراخور مخاطبین و میزان درک آن‌ها از اطلاعات حسابداری بستگی دارد. خروجی سیستم حسابداری می‌بایست به شکلی باشد که درک آن برای عموم آسان باشد.

محدودیت‌های اثرگذار بر گزارش‌ها مالی

یک گزارش ایده‌آل تمامی خصوصیات بالا را شامل می‌باشد در حالی که شرایط محیط در عمل باعث می‌شوند این خصوصیات در تضاد یکدیگر واقع شوند. برخی از این محدودیت ه به شرح زیرند:

به موقع بودن

تهیه گزارش‌ها به زمان نیاز دارد و هرچه بخواهیم خصوصیات کیفی مطلوبتری ارئه دهیم به زمان بیشتری نیاز خواهیم داشت. این در حالی است که گزارش‌ها مالی تنها در زمان ارزش دارند و برای مثال اگر گزارش عملکرد شرکتی برای سال ۱۳۹۲ در زمستان ۱۳۹۳ ارائه شود این اطلاعات فاقد ارزشند چرا که تصمیم گیرندگان نمی‌توانند برای عملکرد سال ۱۳۹۳ از آن استفاده کنند.

غلبه منافع گزارش به هزینه آن

گزارش برای کمک به تصمیم‌گیری ذینفعان برای اخذ تصمیماتی است که به بالا بردن سود می‌انجامد. تهیه گزارش با صرف هزینه همراه است و هرچه بخواهیم خصوصیات کیفی مطلوبتری ارائه نماییم این هزینه افزایش می‌یابد. هزینه تهیه گزارش نباید از منفعت بالقوه آن بیشتر شود چرا که در این صورت نقض غرض شده‌است.

مفروضات حسابداری

این مفروضات روش طبقه‌بندی و گزارش دهی مالی را روشن می‌سازند و شامل موارد زیر هستند:

فرض تفکیک موجودیت اقتصادی

فعالیت‌های اقتصادی و تجاری که در قالب یک مشارکت انجام می‌شود از فعالیت اقتصادی مشارکت کنندگان جدا در نظر گرفته می‌شود و این مشارکت به عنوان یک موجودیت اقتصادی مستقل در نظر گرفته می‌شود.

فرض دوره مالی

در جهت امکان‌پذیر ساختن تهیه گزارش‌ها مالی، عملکرد پیوسته یک موجودیت اقتصادی به دوره‌های زمانی مساوی تقسیم می‌شود تا قابلیت مقایسه گزارش‌ها فراهم آید.

فرض تداوم فعالیت

برای انتخاب روش محاسبات و تهیه گزارش فرض بر این است که موجودیت اقتصادی جاودانه‌است و فعالیت‌های آن تا آینده‌ای دور ادامه خواهد داشت مگر اینکه شواهد محکمی خلاف این فرض وجود داشته باشد.

فرض واحد پول

در حسابداری پول واحد کمی کلیه رویدادهای مالی است. در نتیجه تمام مقادیر از مرحله ثبت باید به واحد پولی تبدیل شود که معمولاً ارز رایج کشور می‌باشد (در ایران ریال).

اصول حسابداری و استانداردها

ثبت رویدادها در دفاتر بر مبنای اصول پذیرفته شده و استانداردهایی که توسط هیئت‌های تدوین استاندارد تهیه می‌گردد انجام می‌پذیرد. اصول بنیادین حسابداری به قرار زیرند:

اصل قیمت تمام شده

وقایع مالی به قیمت تمام شده در دفاتر ثبت می‌گردند.

اصل تحقق

تا زمانی که یک واقعه مالی محقق نشود ثبتی از بابت آن صورت نمی‌گیرد.

اصل تطابق هزینه با درآمد

هزینه‌های ثبت شده در یک دوره مالی باید با درآمدهای ثبت شده در آن دوره رابطه علت و معلولی داشته باشد.

اصل ثبات رویه

روش‌ها و عناوین استفاده شده برای ثبت وقایع مالی در یک دوره و دوره‌های مختلف باید یکسان باشد.

اصل ارزیابی اهمیت

روش‌های ثبت و طبقه‌بندی رویدادهای مالی باید بر اساس اهمیت ریالی آن رویداد انتخاب شود. مثال بارز رعایت این اصل هزینه نمودن مبلغ خرید یک دستگاه منگنه است در حالی که شرکت ممکن است بیش از ۵ سال از آن بهره ببرد. اگر این اصل را در نظر نمی‌گرفتیم مبلغ آن باید به عنوان دارایی جاری شناسایی می‌شد و در مدت چند سال مستهلک می‌گشت.

لزوم اجرای آموزش حسابداری

به‌طور کلی چنانچه افرادی که به یک حرفه وارد می‌شوند از استانداردها و آموزش‌های لازم برخوردار نباشند، کیفیت حرفه حفظ نمی‌شود و ارتقا نمی‌یابد. به همین دلیل نهادهای حرفه‌ای موظفند افرادی را که این استانداردها را در بالاترین سطح احراز می‌کنند، جذب نمایند. در نتیجه، کیفیت حرفه رابطه مستقیمی با سطح توانایی متقاضیان جذب شده خواهد داشت. تعیین الزامات ورود به حرفه، اولین گام در این فرایند می‌باشد. هرچه سطح الزامات ورودی بالاتر باشد، الزامات آموزش حرفه‌ای و تجارب عملی در دوره زمانی کوتاه تری کسب خواهد شد.

استانداردهای بین‌المللی آموزش حسابداری

استانداردهای حسابداری، مقررات حاکم بر چگونگی انجام کار حسابداری هستند. استانداردها به‌عنوان قواعد پایدار مورد پذیرش همگان قرار می‌گیرند، اما در عمل به‌طور دائم در تغییرند. استانداردهای حسابداری معمولاً شامل سه بخش هستند: شرح مسئله، بحث مستدل یا ارائه راه‌هایی برای حل مسئله، ارائه راه‌حل مطلوب.

استانداردهای بین‌المللی آموزش حسابداری شامل ۸ استاندارد به شرح زیر می‌باشد:

استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۱(الزامات ورود به برنامه آموزش حسابداری حرفه‌ای)

این استاندارد الزامات ورودی برای برنامه‌های آموزش حسابداری حرفه‌ای و تجربه کاری که باید از سوی مراجع عضو فدراسیون بین‌المللی حسابداران رعایت شود را تعیین می‌کند. در این استاندارد به علاوه توضیحاتی دربارهٔ چگونگی ارزیابی شرایط ورودی فراهم شده‌است.

هدف این استاندارد ایجاد اطمینان در این زمینه است که دانشجویانی که امید دارند حسابدار حرفه‌ای شوند به چنان زمینه آموزشی دست یافته‌اند که به آن‌ها امکان می‌دهد شانس معقولی برای موفق شدن در مطالعات خود و امتحانات ورودی و گذراندن دوره تجربه کاری داشته باشند. این استاندارد در اکتبر ۲۰۰۳ منتشر شده و رعایت آن از اول ژانویه ۲۰۰۵ الزامی بوده‌است.

استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۲(محتوای برنامه‌های آموزش حسابداری حرفه‌ای)

این استاندارد محتوای علمی برنامه‌های آموزش حسابداری حرفه‌ای را که داوطلبان باید بگذرانند تا به عنوان حسابدار حرفه‌ای شناخته شوند، شرح می‌دهد. هدف این استاندارد ایجاد اطمینان در این زمینه است که داوطلبان عضویت در مراجع عضو فدراسیون، دانش حسابداری حرفه‌ای پیشرفته و کافی دارند تا بتوانند به عنوان حسابدار حرفه‌ای شایسته در محیطی که هر روز بیش از پیش پیچیده می‌شود و تغییر می‌کند، کارکنند. آن بخش از برنامه‌های آموزش حسابداری حرف‌های که به معلومات اولیه مربوط است در سه سرفصل اصلی زیر می‌باشد:

الف- حسابداری، امور مالی، و معلومات مرتبط

ب – معلومات سازمانی و تجاری

ج – معلومات فناوری اطلاعات

این استاندارد نیز در اکتبر ۲۰۰۳ منتشر شده‌است و رعایت آن از اول ژانویه ۲۰۰۵ الزامی بوده‌است.

استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۳(مهارت‌های حرفه‌ای)

این استاندارد، ترکیبی از مهارت‌های مورد نیاز متقاضیان برای به دست آوردن صلاحیت ۱۸ حسابدار حرف‌های را مشخص می‌کند. از هدف‌های این استاندارد این است که نشان دهد چگونه آموزش عمومی که ممکن است از راه‌های گوناگون و مضامین مختلف به دست آید، می‌تواند در گسترش این مهارت‌ها سهم داشته باشد. هدف این استاندارد ایجاد اطمینان در این زمینه است که متقاضیان عضویت در مراجع عضو فدراسیون، صاحب ترکیب مناسبی از مهارت‌ها (ذهنی، فنی، شخصی، میان فردی ۱۹ و سازمانی) برای اینکه به عنوان حسابدار حرفه‌ای کارکنند، هستند. این مهارت‌ها به حسابداران حرفه‌ای این توانایی را می‌بخشد که در مسیر شغلی خود به عنوان فرد حرفه‌ای شایسته در محیطی نیازمند و با پیچیدگی روزافزون، ادای وظیفه کنند. مهارت‌های مورد نیاز حسابداران حرفه‌ای در ۵ عنوان اصلی زیر طبقه‌بندی می‌شود:

-مهارت‌های ذهنی ۲۰

-مهارت‌های فنی و کارکردی

-مهارت‌های شخصی

-مهارت‌های ارتباطی و میان فردی

-مهارت‌های سازمانی و مدیریت تجاری

این استاندارد به‌علاوه، مطالعات غیرمرتبط با امور تجاری را که در توسعه این مهارت‌ها دخالت دارد و ممکن است بخشی از آموزش عمومی باشد، مورد اشاره قرار می‌دهد ولی آموزش حسابداری حرفه‌ای، نگرش‌ها، اخلاقیات و ارزش‌های حرفه‌ای و الزامات تجربه کاری را که در دیگر استانداردهای بین‌المللی آموزش مطرح شده را دربر نمی‌گیرد. این استاندارد نیز در اکتبر ۲۰۰۳ منتشر شده‌است و رعایت آن از اول ژانویه ۲۰۰۵ الزامی بوده‌است.

استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۴(نگرش‌ها، رفتار و ارزش‌های حرفه‌ای)

این استاندارد دربارهٔ نگرشها، رفتار و ارزش‌های حرفه‌ای بحث می‌کند که حسابداران حرفه‌ای باید در طول دوره آموزشی که منجربه کسب صلاحیت می‌شود، به دست آورند. هدف این استاندارد ایجاد اطمینان در این زمینه است که متقاضیان عضویت در یکی از مراجع عضو فدراسیون، صاحب نگرشها، رفتار و ارزش‌های حرفه‌ای مناسب برای اینکه به عنوان حسابدار حرفه‌ای کارکنند، هستند. فدراسیون بین‌المللی حسابداران این دیدگاه را که حرفه حسابداری در سراسر جهان در محیطهایی با فرهنگ‌ها و الزامات قانونی مختلف کار می‌کند، می‌پذیرد؛ با وجود این، اقدام به فراهم ساختن «آیین اخلاقی برای حسابداران حرفه‌ای» در سطح بین‌المللی کرده‌است. نگرش‌ها، رفتار و ارزش‌های حرفه‌ای به‌طور مستقیم با رسالت فدراسیون برای توسعه و ارتقای حرفه و توانمندسازی آن در ارائه خدمات کاملاً با کیفیت بالا در جهت منافع عمومی، ارتباط دارد. این استاندارد نیز در اکتبر ۲۰۰۳ منتشر شده‌است و رعایت آن از اول ژانویه ۲۰۰۵ الزامی بوده‌است.

استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۵(الزامات تجربه کاری)

این استاندارد تجربه کاری را مشخص می‌کند که مراجع عضو فدراسیون بین‌المللی حسابداران باید اعضای خود را برای کسب صلاحیت حسابدار حرفه‌ای ملزم به کسب آن کنند. هدف این استاندارد ایجاد اطمینان در این زمینه است که متقاضیان کسب صلاحیت حسابدار حرفه‌ای، تجربه کاری قابل قبولی را در زمان احراز صلاحیت به دست آورده‌اند تا بتوانند به عنوان حسابدار حرفه‌ای شایسته کار کنند. پس از کسب صلاحیت ممکن است تجربه و دانش بیشتری لازم باشد تا متقاضیان بتوانند در سطح حسابرس رسمی یا سایر اشکال تخصصی ارتقا پیدا کنند. در هر صورت، برای توسعه و حفظ شایستگی حرفه‌ای یادگیری تمام عمر لازم خواهد بود. این بیانیه نیز در اکتبر ۲۰۰۳ منتشر شده‌است و رعایت آن از اول ژانویه ۲۰۰۵ الزامی بوده‌است.

استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۶(ارزیابی قابلیت‌ها و شایستگی حرفه‌ای)

این استاندارد الزامات مربوط به ارزیابی نهایی قابلیت‌ها و شایستگی حرفه‌ای متقاضیان پیش از کسب صلاحیت را دارا می‌باشد. این استاندارد با موضوع ارزیابی قابلیت‌های حرفه‌ای (یعنی دانش حرفه‌ای، مهارت‌های حرفه‌ای، و نگرش‌ها، رفتار و ارزش‌های حرفه‌ای) که در طول برنامه‌های آموزشی حرفه‌ای حسابداری کسب شده‌است، سروکار دارد. در بیانیه «چارچوبی برای بیانیه‌های بین‌المللی آموزش»، دانش حرفه‌ای، مهارت‌های حرفه‌ای، و نگرشها، رفتار و ارزش‌های حرفه‌ای به عنوان «قابلیتها» مورد اشاره قرار گرفته‌است. قابلیت‌ها ویژگی‌هایی است که افراد با برخورداری از آن امکان می‌یابند نقش خود را با شایستگی انجام دهند. صاحب قابلیت‌ها بودن نشانه خوبی است که فرد توانایی دارد با شایستگی در محیط کار وظیفه خود را انجام دهد. شایستگیها، مهارت‌ها و ارزش‌های حرفه‌ای معینی ممکن است از طریق تجربه کاری به صورتی بهتر کسب و در محیط کار یا از طریق شبیه‌سازی محیط کار ارزیابی شود. این استاندارد نیز در اکتبر ۲۰۰۳ منتشر شده و رعایت آن از اول ژانویه ۲۰۰۵ الزامی بوده‌است.

استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۷(توسعه حرفه‌ای مستمر ۲۵ (برنامه‌ای برای یادگیری تمام‌عمر و توسعه مستمر شایستگی حرفه‌ای))

این استاندارد موارد زیر را برای مراجع عضو فدراسیون تجویز می‌کند:

الف- ترغیب ایجاد تعهد در میان حسابدار ان حرفه‌ای به یادگیری تمام عمر

ب – تسهیل دسترسی به منابع و فرصت‌های توسعه حرفه‌ای مستمر برای اعضا

ج – ایجاد الگو برای اعضا به منظور توسعه و حفظ شایستگی حرفه‌ای لازم در حمایت از منافع عمومی

د – نظارت و به اجرا گذاشتن امر حفظ و توسعه مستمر شایستگی حرفه‌ای حسابداران حرفه‌ای

این استاندارد مبتنی بر این اصل است که مسئولیت توسعه و حفظ شایستگی حرفه‌ای لازم برای عرضه خدمات با کیفیت بالا به صاحب کاران، کارفرمایان و سایر ذینفعان به عهده شخص حسابدار حرف‌های است. این استاندارد در می ۲۰۰۴ منتشر شده و رعایت آن از اول ژانویه ۲۰۰۶ الزامی بوده‌است.

استاندارد بین‌المللی آموزش حسابداری شماره ۸(شایستگی لازم برای حسابرسان حرفه‌ای)

این استاندارد شایستگی لازم برای حسابرسان حرفهای، شامل کسانی را که در محیطها یا صنایع خاص کار می‌کنند برمی‌شمرد. برای مراجع عضو فدراسیون ضروری است رویه‌ها و مقرراتی تنظیم کنند که به اعضا اجازه می‌دهد الزامات این استاندارد را پیش از آن که نقش حسابرس حرف‌های را بر عهده بگیرند، برآورده سازند. مسئولیت ایجاد و ارزیابی شایستگی مورد نیاز، به‌طور مشترک بردوش مراجع عضو فدراسیون، سازمان‌های حسابرسی، مراجع تنظیم مقررات، و سایر اشخاص ثالث است.

یک استاندارد خاص برای حسابرسان حرفه‌ای از آن جهت لازم است که عملکرد شایسته در این زمینه مستلزم دانش تخصصی است. به علاوه، اشخاص ثالث و عموم مردم به حسابرسی اطلاعات مالی تاریخی اتکا می‌کنند. این استاندارد مبتنی بر زمینه‌ای است که به وسیله استانداردهای بین‌المللی آموزش حسابداری شماره‌های ۱ تا ۷ برای حسابداران حرفه‌ای ایجاد شده‌است. این استاندارد در ژوئیه ۲۰۰۶ منتشر شده و رعایت آن از تاریخ اول ژوئیه ۲۰۰۸ برای تمام حسابرسان حرفه‌ای الزامی و به‌کارگیری زودرس آن نیز مجاز است. به همین جهت فدراسیون بین‌المللی حسابداران کوشش نموده‌است تا با توجه به رسالت جهانی خود که همانا برقراری و ترویج استانداردهای حرفه‌ای با کیفیت بالا و افزایش و تقویت هماهنگی استانداردهای مزبور در سطح جهان است، به تقویت حرفه جهانی حسابداری و ارتقای سطح دانش، مهارت‌ها، ارزش‌ها، اخلاق و نگرش‌های حرفه‌ای کارکنان کمک نماید.

آموزش حسابداری از راه دور چیست؟

آموزش حسابداری از راه دور ابزاری مناسب برای ارسال و دریافت اطلاعات، ارتباطات، تحصیلات و آموزش به صورت آنلاین می‌باشد.

آموزش حسابداری از راه دور ابزار جدید در اختیار شما قرار می‌دهد که به کمک آن می‌توان توانایی‌های روش‌های یادگیری سنتی مانند تجربه کلاس‌های درسی، کتاب‌های درسی، سی دی و روش‌های سنتی آموزش با کامپیوتر را افزایش داد.

از آنجا که روش‌های آموزشی دنیای قدیم، پاسخگوی نیازهای آموزشی دنیای جدید نمی‌باشد، آموزش حسابداری از راه دور ابزار جدیدی را برای دنیای آموزشی رقابتی جدید ارائه می‌دهد.

آموزش حسابداری از راه دور جایگزین کلاس‌های آموزشی نمی‌شود، ولی مکمل آن است و از مزایای تکنولوژی انتقال اطلاعات، برای یادگیری، استفاده می‌کند. با آموزش حسابداری از راه دور می‌توان قابلیت یادگیری متقاضیان را بالا برد، و به همین صورت هم استادان سیستم آموزشی مخصوص استادان را دارند. قدرت یادگیری و حافظه افراد با توجه به محتوی مطالب آموزشی و ابزار ارسال اطلاعات متفاوت است.

هر چقدر محتویات آموزشی و ابزار ارسال اطلاعات با نوع و نحوه یادگیری افراد شبیه تر و یکسان تر باشد، قدرت یادگیری افراد بالاتر می‌رود و در نتیجه نتایج بهتری حاصل می‌شود.

سیستم‌های آموزشی از شبکه‌های کامپیوتری استفاده می‌کنند تا امکان آسان‌سازی ارسال اطلاعات، ایجاد ارتباط دو طرفه، آموزش به صورت گسترده و آموزش از راه دور، دوره‌های تمرین به کمک کامپیوتر، دوره‌های تمرین به کمک اینترنت چه به صورت هم‌زمان و چه به صورت غیر همزمان، توسط استادان یا کامپیوترها یا ترکیبی از این دو را ایجاد کنند.

آموزش اینترنتی می‌تواند از طیف وسیعی از تکنولوژی‌ها و رسانه‌ها استفاده کند. این تکنولوژی‌ها را می‌توان به ارسال اطلاعات رسانه‌ها و ابزارهای ارتباط دو طرفه دسته‌بندی کرد. همچنین بسیار مهم است متوجه باشیم که هر یادگیرنده به‌طور معمول با تکنولوژی‌های مورد انتخاب و نظر خود، بیشترین بازده یادگیری و نتیجه را خواهد داشت.

امروزه مدیریت دانش در سیستم‌های اطلاع‌رسانی کامپیوتری به صورت قابل ملاحظه‌ای مورد توجه قرار گرفته‌است. سازماندهی و مدیریت دانش و بدنبال آن مدیریت اطلاعات یک نقش اساسی و موفق را در انتقال دانش فردی به دانش سازمانی ایفا می‌کنند. همچنین مدیریت اطلاعات و منابع آموزشی در محیط آموزش (یادگیری) الکترونیکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از آنجایی که سیستم‌های یادگیری الکترونیکی مقدار زیادی از اطلاعات را نگهداری می‌کنند، ایجاد اینچنین محیطهایی بایستی به گونه‌ای انجام شود که که کاربران بتوانند از اطلاعات موجود استفاده مفید نمایند.

آموزش از راه دور استفاده از ابزارهای تکنولوژیکی مختلف مبتنی بر وب یا توزیع شده برای مقاصد آموزشی است. نام‌های دیگری مانند آموزش از راه دور، آموزش بر روی خط (Online Learning)، سیستمهای مدیریت و غیره هر یک به تنهایی جنبه‌های مختلفی از آموزش حسابداری از راه دور را شامل می‌شوند.

داستان حسابداری کاربردی

در گذشته برای کسب تجربه در آموزش حسابداری باید مدت طولانی در یک شرکت حسابداری به عنوان کمک حسابدار بدون حقوق و مزایا و گاهی با پرداخت هزینه‌های آموزش حین کار مشغول می‌شدید تا شاید بتوانید بخش کوچکی از تجربه‌های مدیران مالی را از آن خود کنید. اما امروزه با استفاده از ابزارهای کمک آموزشی به راحتی می‌توانید این گوهر گرانقیمت یعنی تجربه را به سادگی به دست آورده و حاصل سال‌ها زحمت یک مدیر مالی را بدون صرف سرمایه عمر و با کمترین سرمایه‌گذاری در کنار خود داشته باشید.

جیم رون می‌گوید: نگویید چقدر برای آموزش خود هزینه کردید، بگویید: برای ارزشمند تر کردن خود چقدر سرمایه‌گذاری کردم.

ترازنامه

ترازنامه یا بیلان عبارت است از صورتی که وضع مالی یک مؤسسه را در یک تاریخ معین نشان می‌دهد. ترازنامه در حقیقت همان معادله حسابداری است که به آن صورت وضعیت مالی نیز گفته می‌شود. ترازنامه صورتی از مایملک و بدهی‌های یک مؤسسه می‌باشد. یا به عبارت دیگر ترازنامه یک گزارش یا صورت مالی است که در آن ارتباط دارایی‌ها و بدهی‌ها و سرمایه به ترتیبی گزارش می‌شود که برای صاحبان مؤسسه، بستانکاران و سایر اشخاص علاقه‌مند به امور مالی مؤسسه مفید باشد. ترازنامه به معادلهٔ حسابداری (یعنی: دارایی = بدهی + سرمایه) شباهت کامل دارد.

دفتر روزنامه

دفتر روزنامه، دفتری است که معاملات و عملیات‌های مالی یک مؤسسه به‌طور روزانه و به ترتیب تاریخ وقوع در آن ثبت می‌شود.^[۹] باید قبل از ثبت رویدادهای مالی در دفتر روزنامه، ابتدا آن‌ها را تجزیه و تحلیل کنیم؛ که این موارد عبارتند از:^[۹]

1. تاریخ معامله
2. حساب بدهکار
3. حساب بستانکار
4. شرح مختصر معامله

نکات مهم:^[۹]

1. هنگامی که یک صفحه دفتر روزنامه تکمیل شد، باید بقیه معاملات در صفحه بعدی نوشته شود.
2. هر زمان که ماه انجام دادن معامله تغییر می‌کند (مثلاً آذر -> دی) باید تغییر ماه را در دفتر ثبت کنیم. در غیر اینصورت نیازی به ثبت تغییر ماه نیست و فقط باید تغییر روز را ثبت کرد.

دفتر کل

دفتری است که حساب‌های ثبت شده در دفتر روزنامه به آن انتقال داده می‌شود و هر حساب دارای صفحه‌ای مجزا و مخصوص به خود می‌باشد.

حسابداری در ایران

این بخش به هیچ منبع و مرجعی استناد نمی‌کند. لطفاً با افزودن یادکرد به منابع قابل اعتماد برطبق اصول تأییدپذیری و شیوه‌نامهٔ ارجاع به منابع، به بهبود این بخش کمک کنید. مطالب بدون منبع ممکن است به چالش کشیده و حذف شوند.

حسابداری در ایران در حوزهٔ نظری تحت تأثیر جریانات پازیتیویسم رشد کمّی زیادی کرده‌است و پایه‌گذاری تحصیلات تکمیلی با این نگاه به حسابداری صورت گرفته و توسعه یافته‌است. با این وصف تعریفی از حسابداری در ایران غالب است که مضمون و محتوای آن صرف نظر از چینش یا تفاوت ظاهری الفاظ آن برای همه دانش آموختگان حسابداری ایران شناخته شده‌است. بر اساس این تعریف: حسابداری عبارت است از فرایند شناسایی، جمع‌آوری، ثبت، طبقه‌بندی، تلخیص، گزارشگری، و تحلیل رویدادهای مالی یک شخصیت اقتصادی در یک دوره مالی معین بر اساس واحد پول ملی. این تعریف ترجمهٔ کاملی است از تعاریف مختلفی که از حسابداری در عصر پازیتیویسم یعنی دهه‌های ۴۰ الی ۶۰ سده پیشین در دنیا رواج داشته‌است. سید حسن سجادی نژاد^[۱۰] و همچنین اسماعیل عرفانی^[۱۱] و دکتر عزیز نبوی^[۱۲] از بنیان‌گذاران حرفه حسابداری در ایران به‌شمار می‌روند که با تأسیس مدرسه عالی حسابداری شرکت ملی نفت و مؤسسه عالی حسابداری توانستند بیش از ۶۰۰۰ دانش‌آموخته رشته‌های حسابداری و حسابداری دولتی و حسابرسی پرورش دهند.^[۱۳]

در حال حاضر ۳۳ استاندارد مصوب حسابداری وجود دارد^[۱۴]

نرم افزار های حسابداری

نرم افزار حسابداری تمامی مفاهیم مرتبط با حسابداری را برای صاحبان مشاغل و کسب و کارها به صورت جامع دسته‌بندی و اطلاعات مالی را نگهداری می‌کند. از این رو که برای شفافیت در درآمدها و هزینه‌ها همچنین برای ارائه اطلاعات به ادارات مختلف از جمله دارایی جهت امور مالیات نیاز به این نرم افزارها زیاد شده‌است. گرچه می‌توان حتی با یک اکسل بسیاری از این مشکلات را مرتفع نمود، اما جامعیت کامل را نیز در بر نخواهد داشت. نرم افزارهای حسابداری را که در ایران و خارج از ایران متداول استفاده می‌شوند عبارتند از:

• نرم افزار هلو
  • با بیش از ۴۷٪ سهم بازار نرم افزاری ایران، پرمخاطب‌ترین نرم افزار حسابداری ایران است. این محبوبیت باعث شده‌است تا بازارکار بسیار بالایی برای حسابداران و افرادی که با نرم افزار هلو کار می‌کنند به‌وجود بیاید. همچنین آموزش نرم افزار هلو با توجه به ساده بودن آن می‌تواند گزینه دوم برای محبوبیت بیش از پیش آن باشد.
• نرم افزار قیاس
  • این نرم افزار با توجه به جدید بودن، دارای امکانات بی نظیری از قبیل api‌های متنوع جهت کار به صورت تحت وب می‌باشد. بدین صورت که شما در هر جایی که باشید، با وصل شدن به شبکه جهانی اینترنت به راحتی به نرم افزار حسابداری خود متصل می‌شوید و امور مرتبط را از راه دور انجام می‌دهید.
• نرم افزار پارمیس
  • این نرم افزار دارای قابلیت‌های بی‌نظیر و منعطف همانند اپلیکیشن‌های اندرویدی، نسخه آنلاین و امکانات کامل دیگر می‌باشد.
• نرم افزار پیوست
  • این مجموعه با رویکردی نوین نسبت به مشتریان خود، هم در ارائه نسخه تحت وب، هم تحت ویندوز برای مشتریان خود اقدام کرده‌است. از ویژگی‌های منحصر به فرد این مجموعه، پشتتیبانی بسیار قوی و قیمت مناسب می ‌توان نام برد.

انجمن‌های حسابداری ایران (دارای مجوز))

• انجمن حسابداران خبره ایران
• انجمن حسابداری ایران

جستارهای وابسته

• حسابرسی
• حسابرسی داخلی
• کنترل داخلی
• حسابداری بازرگانی
• حسابداری منابع انسانی

پانویس

 

• علی مدد، مصطفی و نظام الدین ملک آرایی، ۱۳۸۶، اصول حسابداری، جلد اول، تهران: انتشارات سازمان حسابرسی، چاپ بیست و پنجم، ص. ۱۷.
• عالی‌ور عزیز، ۱۳۷۷، صورت‌های مالی اساسی، تهران: انتشارات سازمان حسابرسی، چاپ ششم، ص. ۱.
• American Accounting Association 1966, A Statement of Basic Accounting Theory, Evanston, IL. : AAA. , p. 4.
• Matulich S. ,and L. E. Heitger, 1985, Financial Accounting, 2nd ed. , New York: McGraw-Hill, P. 16.
• علی مدد، مصطفی و نظام الدین ملک آرایی، ۱۳۸۶، پیشین، صص: ۱ تا ۴.
• علی مدد، مصطفی و نظام الدین ملک آرایی، ۱۳۸۶، پیشین، صص: ۳ و ۴.
• http://acconline.ir/150/تاریخچه-حسابداری/
• علی مدد، مصطفی و نظام الدین ملک آرایی، ۱۳۸۶، پیشین، ص. ۴۸–۴۷.
• علی‌مدد و ملک‌آرایی، مبانی و روش‌های عمومی حسابداری، ۱:‎ ۱۱۲.
• http://acconline.ir/1545/حسن-سجادی-نژاد/
• http://acconline.ir/1542/اسماعیل-عرفانی/
• http://acconline.ir/1530/دکتر-عزیز-نبوی/
• http://acconline.ir/Topics/مشاهیر-و-اساتید-حسابداری/

 

منابع