تهران- ایرناپلاس- سودی که از ماینینگ (استخراج رمزارزها) به دست می‌آید، ارزشی است که بیشتر از مابه‌التفاوت قیمت برق ناشی می‌شود. موضوعی که با لحاظ یارانه تخصیص داده شده به قیمت برق در ایران، حکایت از نوعی تعدی به جیب اجتماع دارد.
پول در سیر تطور خود اشکال مختلفی به خود گرفته و چیزی که در این پویش تاریخی قابل مشاهده است، روند انتزاعی شدن آن است؛ تا جایی که امروزه با واقعیتی مجازی به نام رمزارزها روبه‌رو هستیم. البته عنوان رمزارز تنها به وجه مادی یا شکل ظاهری آن اشاره دارد؛ در حالی که موضوع را از نظر اقتصاد سیاسی و تغییراتی که در مناسبات اقتصادی و سیاسی ایجاد می‌کند، پنهان می‌گذارد. به‌زعم نگارنده، اگر از این جنبه بخواهیم عنوانی بر این شکل ابزار مبادله‌ای بگذاریم، شاید نام «پول اجتماعی» گویاتر باشد، چراکه اصلی‌ترین ویژگی این پول نه از راه کدگذاری (این مسئله در پول‌های کاغذی هم به‌شکلی دیده می‌شود) بلکه منبعی است که ضمانت و اعتبار خود را کسب می‌کند. در حالی پول‌های موجود این اعتبار را از دولت‌ها کسب می‌کنند که رمزارزها اعتباری گروهی یا در اجتماع پیدا می‌کنند. البته در این گزارش نمی‌توان بیشتر به این مسئله پرداخت، چرا که موضوع در اینجا معضلی است که جدیداً در زمینه استخراج رمزارزها بروز کرده است. تنها با این نکته قصد اشاره به ماهیت رخدادگونه شکل‌گیری انواع پول‌ها و مسائلی (در اینجا مصرف بسیار بالای برق) بود که بعد از آن نمایان و حل می‌شود.
استخراج رمزارزها
برای بسیاری که با اصطلاح استخراج بیت‌کوین از استخر یا مزارع (اصطلاحی است که درباره منابع تولید این رمزارز استفاده می‌شود) برخورد کرده‌اند، پرسش‌های زیادی در رابطه با تولید و ماهیت این پول به وجود آمده است. اگر بخواهیم به بیان ساده توضیح دهیم، باید گفت رمزارزها با توافق کل یک اجتماع قابل تولید است و استخراج هم مکانیسم همین توافق جمعی به‌صورت ریاضی است. در واقع این استخراج‌کنندگان (ماینرها) نقش داور، ناظران یا تأییدکنندگان این توافقات را دارند و این کار آنها همراه با میزانی کارمزد خواهد بود که از سوی اجتماع معامله‌گران به آنها داده می‌شود. البته استخراج بیت‌کوین در شرایط خاص می‌تواند سودآور باشد، به‌شرطی که برق و سخت‌افزار مناسب این کار وجود داشته باشد.
افراد ماینر با دستگاه‌های استخراج خود کمک می‌کنند تا شبکه بیت‌کوین امن بماند و تراکنش‌های بیت‌کوین انجام شود. در این عملیات، کامپیوترهای ماینر باید طی فرایند ریاضی پیچیده، معادلات ریاضی را حل کنند و هر کس که زودتر به جواب برسد، بیت‌کوین تولید شده و به‌عنوان پاداش به او تعلق می‌گیرد. این کار نیازمند داشتن سیستم‌های سخت‌افزاری قدرتمند و برق است.
به‌طور کلی برای استخراج به‌صرفه بیت‌کوین، به دستگاه استخراج (همراه با یکسری تجهیزات جانبی مثل منبع تغذیه یا همان پاور)، کیف پول بیت‌کوین (نصب نرم‌افزار کیف پول بیت‌کوین روی گوشی یا کامپیوتر برای دریافت بیت‌کوین‌های استخراج شده)، اینترنت پایدار، برق مناسب (دستگاه‌های استخراج برق زیادی مصرف می‌کنند – استفاده از انشعابات برق یارانه‌ای غیرمجاز و غیرقانونی است)، خنک‌کننده (دستگاه‌های استخراج گرمای زیادی تولید می‌کنند و باید خنک شوند) نیاز است.
تا چند سال پیش استخراج بیت‌کوین عمدتاً با CPU یا همان پردازنده‌ها انجام می‌گرفت و سیستم‌های خانگی معمولی هم می‌توانستند به استخراج سودآور بیت‌کوین بپردازند. اما با گسترش شبکه بیت‌کوین و ماینرهای آن، امروزه استخراج به‌صرفه بیت‌کوین فقط با تراشه‌های مخصوصی به نام ای‌سیک (ASIC) امکان‌پذیر است.
دستگاه‌های استخراج بیت‌کوین در طرح‌ها و مدل‌های مختلف عرضه می‌شوند. آنچه برای یک دستگاه استخراج مد نظر قرار می‌دهند، علاوه بر برند آن، قدرت پردازش (قدرت پردازش دستگاه استخراج که بر حسب تراهِش بر ثانیه (TH/S) نمایش می‌دهند) و مصرف برق است.
بنابراین افراد نسبت به میزان سرمایه و درآمدی که می‌خواهند، دستگاهی را انتخاب می‌کنند که مصرف برق آن با سرمایه و درآمد مورد نظر آنها سازگار باشد. کارآمدترین دستگاه استخراج دستگاهی است که هِش بیشتر و مصرف برق کمتری داشته باشد یا به‌طور کلی میزان بازگشت سرمایه آن سریع‌تر باشد.
آن‌طور که مسئولان توانیر گفته‌اند به ازای هر بیت‌کوینی که تولید می‌شود، ۵۵ مگاوات ساعت انرژی مصرف می‌شود و اگر این مقدار بخواهد با نفت خام به دست آید، معادل انرژی سوخت ۱۰۷ بشکه نفت است. به بیان دیگر، ممکن است برای یک شخص که ماینینگ می‌کند، این کار سود داشته باشد و با تهیه زیرساخت‌ها و استفاده از برق سوبسیدی، در نهایت منتفع شود، ولی با چه مکانیسمی سوبسید تخصیص یافته و آلودگی ایجاد شده جبران می‌شود؟ اینها مواردی است که درباره‌اش قانون‌گذاری نشده و وقتی چنین معضلاتی وجود دارد و تکلیف مشخص نیست، به دنبالش مشکلاتی هم ایجاد می‌شود.
خلاف قانون یا بی‌قانونی
یکی از مسائل دیگر در این زمینه بحث رگولاتوری و مقررات‌گذاری است و این امر محقق نخواهد شد مگر اینکه یک ارزیابی دقیق و علمی از مزایا و معایب این پول جدید انجام شود. تنها اگر به یک نمونه از سردرگمی در این حوزه اشاره شود، ضرورت این موضوع آشکار می‌شود. در حال حاضر گفته می‌شود که فروش و استفاده از تجهیزات سخت‌افزاری استخراج رمزارزها ممنوع شده، در مقابل وزارت نیرو پیشنهاد کرده که از ماینرها با نرخ تعرفه برق صادراتی هزینه دریافت شود. رئیس مرکز فضای مجازی ایران هم اخیراً اعلام کرد: قانونی برای فعالیت ماینینگ در کشور نداریم و به همین دلیل نمی‌توانیم بگوییم آنچه هم اکنون توسط عده‌ای از مردم انجام می‌شود، خلاف قانون است؛ چون قانونی وجود ندارد که با آن مغایرت داشته باشد.
ابوالحسن فیروزآبادی عنوان کرده است: اکثر دستگاه‌های ماینینگ به روش غیرقانونی و قاچاق وارد کشور شده‌اند و ابهام مهمی که در این حوزه وجود دارد این است که عمل ماینینگ توسط اموال قاچاق صورت می‌گیرد. البته وی خبر داده است: طرحی برای قانونمند کردن این موضوع با استفاده از نظرات دستگاه‌های مربوطه از جمله بانک مرکزی، وزارت نیرو، سازمان بورس و … آماده و در کمیسیون اقتصادی دولت تصویب شده، ولی هنوز در هیئت دولت مورد بررسی قرار نگرفته است.
ارزشی که از برق ناشی می‌شود
وب‌سایت‌هایی که این محصولات را برای فروش گذاشته‌اند، جداولی برای حساب میزان هزینه‌های برق و سود خالص در نظر گرفته‌اند. در این جداول نرخ برق مصرفی برای هر کیلووات، دو سنت در نظر گرفته شده که با دلار ۱۳ هزار تومانی، ۲۶۰ تومان می‌شود که همان تعرفه برق خانگی در ایران است.
قدرت و میزان مصرف هر کدام از این دستگاه‌ها متفاوت است، اما به‌طور نمونه یک دستگاه ماینینگ بیت‌کوین ۲۱۱۰ واتی با قدرت پردازش ۲۴ تراهِش که از سوی یک شرکت چینی ارائه شده و هم‌اکنون در داخل کشور خرید و فروش می‌شود، روزانه ۵۰ کیلووات ساعت برق مصرف می‌کند. سود سالانه این دستگاه‌ها بر اساس قدرت پردازش و میزان مصرف برق از ۴۰ میلیون تومان تا بالای ۱۰۰ میلیون هم می‌رسد.
این دستگاه اگر با نرخ ۲۵۰ تومانی (در هر کیلووات ساعت) برق خانگی فعالیت کند، روزانه ۹۲ هزار تومان و اگر با نرخ ۵۰ تومانی برق صنعتی محاسبه شود، ۱۰۱ هزار تومان و با نرخ ۱۲۵۰ تومانی برق صادراتی ۴۲ هزار تومان درآمد خالص خواهد داشت. یعنی بین دو نرخ برق صادراتی و خانگی تفاوت سودی بیش از دو برابر وجود دارد؛ موضوعی که نشان می‌دهد بیشتر سود این فعالیت از منبع برق به دست می‌آید. با توجه به قیمت بالای این دستگاه‌ها (حدود ۱۲ میلیون تا ۵۰ میلیون تومان و بالاتر) به نظر نمی‌رسد که درآمد روزانه ۴۲ هزار تومان مبلغی بیشتر از سرمایه آورده، عاید سرمایه‌گذار کند. یک‌هزار روز لازم است که درآمد فرد به ۴۲ میلیون تومان برسد، تازه اگر این را در نظر نگیریم که با حضور رقبای بیشتر و دستگاه‌های جدید، فرآیند استخراج کندتر می‌شود. بنابراین به‌نظر هم نمی‌رسد که این دستگاه‌ها بیش از هزار روز بتوانند برای سرمایه‌گذار فعالیت مؤثر داشته باشند و پس از آن دچار استهلاک مادی و معنوی (قدیمی شدن دستگاه و فناوری استفاده شده) می‌شوند. با این حساب، سودی که از محل ماینینگ نصیب فرد می‌شود، صرفاً از محل مصرف برق ارزان (بخوانید دریافت سوبسید) خواهد بود.
موضوع دیگر این است که میزان مصرف گفته شده در شرایطی صورت می‌گیرد که متوسط مصرف برق مشترکان خانگی ۱۸۶ کیلووات ساعت در ماه اعلام شده است. یعنی هر دستگاه ماینینگ به‌تنهایی معادل هشت خانوار برق مصرف می‌کند.
اما درباره تعرفه‌های برق ایران باید گفت ارزانی برق در ایران بیش از هر چیز به دلیل کاهش ارزش پول ملی رخ داده است، یعنی اگر نرخ متوسط برق سال گذشته (۱۹۷ تومان) را با دلار ۴ هزار تومانی محاسبه کنیم، مبلغی حدود پنج سنت می‌شود که به نرخ‌های صادراتی (نرخ متوسط جهانی هفت سنت) نزدیکی بیشتری داشت، اما امسال با وجود رشد این قیمت (۲۲۸ تومان در هر کیلووات ساعت) این نرخ به ۱.۷ سنت رسیده است.
به‌طور متوسط در مناطق عادی و ماه‌های غیرگرم مناطق گرمسیر، ۲۲۸ تومان حداکثر بهای برق (بدون احتساب اضافه پرداختی و تخفیفات مربوط به شرایط اختصاصی) به‌ازای هر کیلووات ساعت است. بنابراین با در نظر گرفتن ماه‌های دیگر سال و مصرف کمتر، با نرخ‌های کمتر از میزان گفته شده مواجه هستیم.
با همه اینها ممکن است برق برای مشترکان داخلی آنچنان ارزان نباشد، اما کاهش ارزش پول ملی عاملی برای جلب برخی افراد خارجی از این کالای یارانه‌ای شده است. اخیراً اعلام شد که برخی چینی‌ها در ایران به راه‌اندازی ایستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال پرداخته‌اند.
با این وجود، همان‌طور که نشان داده شد باز با همین نرخ‌های برق خانگی، سودآوری این فعالیت بالاست. هر چند که استفاده از برق‌های ارزان‌تر با تعرفه‌های صنعتی یا دولتی (مثلاً مساجد، صداوسیما و مدارس) جذابیت بسیار بالایی برای عده‌ای داشته است.
برق در ایران با یارانه دولت به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد و به همین دلیل، استفاده شخصی برای کسب سود، نوعی برداشت پول از افراد جامعه به جیب شخص محسوب می‌شود.
گزارش از هادی سلگی
منبع : https://www.irna.ir/news/83379944
