طرح هر دعوایی ـ اعم از دعوای مدنی یا دعوای کیفری ـ در محاکم دادگستری، مستلزم اثبات آن است؛ یعنی کسی که ادعایی را مطرح می‌کند، باید آن را اثبات نماید. به همین جهت به‌طور معمول در قوانین شکلی مانند آیین دادرسی یا قوانین ماهوی مانند قانون مجازات اسلامی، به بحث‌های پیرامون «ادله اثبات دعوا» پرداخته شده است و انواع این دلایل و تمامی احکام و مقررات راجع به آن‌ها مورد اشاره قرار گرفته‌اند. یکی از مهم‌ترین دلایل اثبات دعوا «شهادت» یا به‌اصطلاح «شهادت شهود» یا «گواهی گواهان» است که از دیدگاه فقهی «بیّنه» نامیده می‌شود.
در این نوشتار، شما را با شهادت دروغ و مجازات آن آشنا خواهیم نمود.
تعریف شهادت
به‌موجب ماده ۱۷۴ قانون مجازات اسلامی که در سال ۱۳۹۲ به تصویب رسیده، «شهادت عبارت از اخبار شخصی غیر از طرفین دعوا به وقوع یا عدم وقوع جرم توسط متهم یا هر امر دیگری نزد مقام قضایی است». همچنین، مطابق ماده ۱۵۷ قانون مذکور «شهادت شرعی آن است که شارع آن را معتبر و دارای حجیت دانسته است، اعم از آن‌که مفید علم باشد یا نباشد».
شرایط شاهد شرعی
طبق ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی شاهد باید در زمان ادای شهادت شرایط زیر را دارا باشد:
۱. بلوغ
۲. عقل
۳. عدالت
۴. طهارت مولد
۵. ذی‌نفع نبودن در موضوع
۶. نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از آن‌ها
۷. عدم اشتغال به تکدّی
۸. ولگردنبودن
مطابق تبصره ۱ ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی «شرایط موضوع این ماده باید توسط قاضی احراز شود» و مطابق ماده ۱۷۶ همان قانون «در صورتی‌که شاهد واجد شرایط شرعی نباشد، اظهارات او استماع می‌شود. تشخیص میزان تأثیر و ارزش این اظهارات در علم قاضی در حدود اماره قضایی با دادگاه است». یعنی اگر شاهد این شرایط قانونی را هم نداشته باشد، به شهادت او گوش داده می‌شود و اگرچه قاضی وظیفه‌ای ندارد، طبق این شهادت حکم صادر کند اما این شهادت می‌تواند در کشف حقیقت به قاضی کمک نماید.
شهادت دروغ
شهادت یکی از دلایل اثباتی بسیار پراهمیت می‌باشد که در اثبات حقیقت نقش بسزایی را ایفا می‌کند. با توجه به اهمیت زیاد شهادت، قانون‌گذار شهادت دروغ را جرم‌انگاری نموده و برای آن، مجازات تعیین کرده است.
شهادت دروغ به این معناست که شخصی شهادتی بر خلاف واقعیت و حقیقت ارائه دهد. به‌عبارت دیگر، وقتی فردی خلاف آن‌چه دیده است را نزد دادگاه و مقامات رسمی بیان کند، شهادت دروغ داده است. براساس ماده ۶۵۰ تعزیرات قانون مجازات اسلامی، اگر کسی در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد، به تحمل سه ماه و یک روز تا دو سال حبس یا پرداخت یک‌ونیم تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
شرایط تحقق جرم
۱. مطابق متن ماده‌ی ۶۵۰ ق.م.ا. ادای شهادت دروغ باید در دادگاه به‌عمل آید. نکته‌ی قابل توجه این است که این ماده در زمانی تصویب شده که نهاد دادسرا از نظام قضایی ایران برچیده شده بود، و تمام رسیدگی‌های قضایی در دادگاه عمومی انجام می‌شد. لذا نامی از دادسرا در متن ماده نیامده بود. در حال حاضر که دادسرا مجدداً به نظام قضایی بازگشته، باید شهادت در دادسرا را نیز با رعایت سایر شرایط مشمول این ماده دانست. چراکه در بسیاری موارد، شهادتی که در دادسرا اخذ می‌شود، مبنای تصمیم‌گیری دادگاه بدوی و دادگاه تجدیدنظر قرار می‌گیرد. لذا لفظ دادگاه را اصولاً باید شامل تمامی مراجع قضایی دانست. بدیهی است ادای شهادت در خارج از مراجع قضایی مانند ضابطین قضایی یا مراجع شبه‌قضایی (مانند هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری و…) مشمول حکم این ماده نیست.
۲. ادای شهادت باید نزد مقامات رسمی باشد. از این‌رو، چنانچه فردی که استماع شهادت می‌کند، صلاحیت استماع آن را نداشته باشد، نمی‌توان ادای شهادت را مشمول ماده ۶۵۰ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی دانست.
۳. ادای شهادت باید با آگاهی به دروغ‌بودن آن باشد تا جرم محسوب شود. بنابراین، اگر کسی سهواً و به‌اشتباه اکاذیبی را در قالب شهادت بیان کرده باشد، مجرم محسوب نمی‌شود. برای آن‌که شاهد متوجه عواقب شهادت خود باشد، مرجع رسیدگی ابتدا او را به‌نام جلاله‌ی الله سوگند می‌دهد.
۴. شهادت دروغ جرم مطلق است. یعنی تحقق آن منوط به وقوع نتیجه (اثرگذاری بر رأی قاضی) نیست و به‌صرف اثبات کذب‌بودن شهادت، شاهد دروغ‌گو قابل تعقیب است؛ خواه شهادتی که او داده، در رأی دادگاه مؤثر واقع شود و خواه نشود.
۵. کذب‌بودن شهادت باید در دادگاه صالح به‌موجب حکم قطعی به اثبات برسد. اثبات نادرستی شهادت برای تعقیب کیفری شاهد کافی است، ولی صرف محکومیت شاهد به مجازات شهادت دروغ، به‌تنهایی موجب بی‌اعتباری حکمی که بر اساس شهادت دروغ صادر شده، نمی‌گردد. برای لغو چنین حکمی لازم است درخواست اعاده‌ی دادرسی شود و پس از رسیدگی مجدد، حکم تازه‌ای با حذف تأثیر شهادت صادر شود.
۶. امتناع شاهد از ادای شهادت و کتمان آن در مقررات جزایی جرم شناخته نشده است. بنابراین، نمی‌توان کسی که بخاطر امتناع از ادای شهادت، مجرم دانست.
مسئولیت مدنی شاهد کاذب
پس از احراز دروغ‌بودن شهادت و لغو حکمی که براساس شهادت دروغ صادر شده، باید از زیان‌دیده جبران خسارت شود. در این حال، اگر محکومٌ‌به هنوز موجود باشد، به ذی‌نفع مسترد می‌شود و اگر استرداد ممکن نباشد، پرداخت غرامت بر عهده‌ی شهودی است که شهادت کذب داده‌اند. بنابراین، اگر کسی شهادت دروغ بدهد و شهادت خلاف واقع او به کسی خسارتی وارد آورد، علاوه‌بر مجازات شهادت دروغ به پرداخت خسارت نیز محکوم می‌گردد.
منبع : https://mahdad.ir
