تهران-ایرنا- «گسست اجتماعی» مفهومی است علمی که وقوع آن در هر جامعه‌ای به معنای زنگ خطری برای مسوولان آن جامعه است و می‌تواند موجب بروز بحران‌های اجتماعی جدی آن جامعه شود.
به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا؛ از آن رو که هر جامعه، شامل گروه کثیری از شهروندان می‌شود؛ می‌توان انتظار داشت که این شهروندان از جنبه‌های مختلف با یکدیگر متفاوت باشند. این تفاوت می‌تواند در جنبه‌های مختلفی همچون، سن، جنسیت، قومیت، دین و مذهب، وضعیت اقتصادی، یا رویکرد سیاسی افراد، خود را نشان دهد. اما برخی مواقع این تفاوت‌ها باعث می‌شوند تا میان اعضای جامعه، فاصله‌ای در درک متقابل ایجاد شود و این تفاوت‌ها تبدیل به صف بندی‌ها و رقابت‌هایی شود که از آن با تعبیر «شکاف اجتماعی» یاد می‌شود. «گسست اجتماعی» مرحله نهایی شکاف اجتماعی است که باعث می‌شود شهروندان به نقطه‌ای برسند که دیگر قادر به همزیستی مسالمت آمیز با یکدیگر نرسند و در نهایت یک نظام اجتماعی دچار اضمحلال گردد.
تفاوت در جامعه عادی است
همانطور که گفته شد در هر جامعه گروه‌های مختلفی وجود دارند که به صورت طبیعی میان اعضای آنها تفاوت‌هایی به چشم می‌خورد. در صورتی که این تفاوت‌ها به مرز برخی تخاصم‌ها و تعارض‌ها برسند، می‌توان از واژه «شکاف» سخن به میان آورد.
بطور معمول برخی شکاف ها در تمام جوامع وجود دارند. «شکاف نسلی» و «شکاف جنسیتی» دو نوع از انواع شکاف در تمامی جوامع هستند. منظور از «شکاف نسلی» تفاوت میان اعضای نسل جوان و اعضای نسل بزرگسال در جامعه است که می‌تواند از جنبه‌های مختلف خود را نشان دهد. جوانان در تمامی جوامع بطور معمول پرشور و حرارت، فعال، آرمانگرا، تجدد خواه و پیشرو هستند و در مقابل بزرگسالان تا حدی محافظه کار، آرام، وابسته به سنت‌ها و میاندار جامعه محسوب می‌شوند. از همین رو میان این دو گروه در هر جامعه ای ممکن است اختلاف نظرهایی پیش بیاید. در مورد زنان و مردان نیز همین وضعیت حاکم است. دیدگاه‌ها و تفاوت‌های میان زنان و مردان و اختلاف نظر آنان بر سر قوانین و مقررات و جایگاه اجتماعی هر گروه جنسیتی نیز موضوع تفاوت‌ها و تعارض‌ها در جوامع مختلف است.
قومیت و زبان، باورهای دینی، جایگاه و منافع اقتصادی و رویکردهای سیاسی نیز از دیگر منابع تفاوت و شکاف در هر جامعه‌ای هستند که بسته به وضعیت یک جامعه، می‌توانند شرایط مختلفی را پدید آورند. بطور مثال برخی جوامع از شکاف‌های قومیتی رنج می‌برند و برخی جوامع دچار شکاف‌های مذهبی یا اقتصادی هستند. شکاف میان رنگین پوستان و سفیدپوستان در آمریکا از جمله نمونه های یک شکاف اجتماعی هستند که نشان از اختلافات و مشکلات جدی میان این دو گروه جمعیتی در کشور آمریکا دارند.
شکاف‌های اجتماعی اغلب حاصل گذر سالیان طولانی بوده و انباشت می‌شوند و از همین رو حل و فصل آنها نیز نیازمند زمانی طولانی است و نمی‌توان ظرف مدت کوتاهی آنها را برطرف نمود. همچنین شکاف‌های اجتماعی در جهت گیری‌های سیاسی و دوران انتخابات، خود را بیش از هر زمان دیگری نشان می‌دهند. نامزدهای انتخاباتی اغلب با دست گذاشتن بر همین شکاف ها است که تلاش می‌کنند هوادارانی را جذب نمایند. بر همین اساس است که نامزدها تلاش می‌کنند خود را حامی منافع یکی از طرفین معارضه نشان دهند. هرچه یک انتخابات داغ تر و جدی‌تر باشد، می‌توان گفت شکاف اجتماعی میان هواداران نامزدها نیز بیشتر است.
از شکاف تا گسست
اقدامات سیاسی یا وقایع اجتماعی، می‌توانند باعث کاهش یا افزایش شکاف های اجتماعی شوند. بطور مثال، اقدامات و مواضع اخیر «دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا و تصویب قوانین ضد مهاجرتی جدید، دوباره شکاف اجتماعی میان رنگین پوستان و مهاجرین با سفیدپوستان را تشدید کرده است. همچنین اقدامات اخیر دولت «دهلی نو» در ارتباط با لغو خودمختاری منطقه «کشمیر» تحت کنترل دولت هند، باعث شده است تا شکاف اجتماعی در این منطقه تشدید گردد. تشدید شکاف‌های اجتماعی، همواره خود را با تظاهرات، گردهمایی‌ها و منازعه‌های میان دو طرف یک شکاف، نشان می‌دهد. بطور مثال تظاهرات پیاپی در شهرهای مختلف فرانسه علیه نظام سرمایه‌داری، نشان از شکاف میان مخالفان و هواداران این نظام اقتصادی-سیاسی دارد.
در صورتی که شکاف‌های مذکور با چانه زنی‌های و تلاش‌های سیاسی برطرف نشود، می‌توان انتظار داشت که گسست های اجتماعی به مرحله ای برسد که دیگر غیرقابل حل باشد. وضعیت کشور «یوگسلاوی سابق»، نمونه‌ای است است شکاف‌های اجتماعی که در نهایت باعث شد تا این کشور فروبپاشد و تبدیل به چند دولت-ملت جدید شود. ازهمین رو تشدید شکاف‌های اجتماعی، می‌تواند زنگ خطر را برای مسوولان و سیاستگذاران به صدا درآورد و نشان دهد که باید تدبیری اندیشید، در غیر این صورت، خطر، جوامع را تهدید میکند.
برای شناسایی وضعیت شکاف‌های اجتماعی، سه روش مرسوم وجود دارد. روش اول انجام پیمایش‌ها و تحقیقات اجتماعی است که می‌تواند وضعیت شکاف‌های اجتماعی و کاهش یا افزایش آنها را نشان دهد. برگزاری تجمعات و اعتراضات مختلف نسبت به موضوعات و مسائل اجتماعی نیز می‌تواند نشان دهنده گسترش شکاف‌های اجتماعی در جامعه باشد. همچنین بررسی نتایج انتخابات هم همواره یک روش سنجش وضعیت شکاف های اجتماعی است.
شکاف‌های اجتماعی، زنگ خطری برای گسست اجتماعی
از آنجایی که شکاف‌های اجتماعی، در صورت گسترده شدن تبدیل به عاملی برای گسست اجتماعی شوند، از همین رو همواره سیاستمداران و تصمیم سازان بایستی با دقت نظر، این شکاف‌ها را مورد نظر خود قرار دهند تا با روش‌های مختلف، مانع از گسترش آن شوند. این در حالی است که به نظر می رسد برخی سیاستمداران در کشورهای مختلف جهان، برای جلب هرچه بیشتر آرای حامیان خود، از روی عمد، باعث تشدید هرچه بیشتر این شکاف‌ها می شوند. اقداماتی که رییس جمهور فعلی آمریکا در حال انجام آن است، از جمله این موارد تلقی می‌شود.
با این حال این نکته را بایستی در نظر گرفت که شکاف‌ها ممکن است با یکدیگر منطبق شوند. وضعیتی که می‌تواند باعث تشدید شکاف اجتماعی شود. تطبیق قومیت و مذهب و وضعیت اقتصادی، از جمله مواردی است که باعث تشدید شکاف‌ها در بسیاری از جوامع شده است. بطور مثال تشدید وضعیت فقر سیاه پوستان مسلمان در کشور آمریکا، باعث فاصله هرچه بیشتر این بخش از جامعه آمریکایی از سایر گروه های اجتماعی در کشور آمریکا شده است.
در نهایت بایستی گفت هرچند وجود برخی تفاوت‌ها و شکاف‌های اجتماعی در هر کشوری، امری طبیعی است؛ اما گسست اجتماعی وضعیت نادری است که در صورت عدم تلاش‌های منسجم و منظم توسط سیاستمداران برای کاهش شکاف‌های اجتماعی رخ می دهد و می‌توان گفت با توجه به تحقیقات و آمارهای مختلف، کشور ایران دچار برخی معضلات و مشکلات اجتماعی است؛ اما هنوز تا پدیدار شدن گسست های اجتماعی در کشور ایران، فاصله بسیاری وجود دارد.
بهروز اشرف سمنانی
منبع : https://www.irna.ir/news/83447896
