یادداشتی از حمیدرضا اشراقی؛
خودکارآمدی سالمندان؛ کلید برون رفت سازمان تامین اجتماعی از بحران سالمندی .
دانش آموخته دکتری مدیریت ارشد توانبخشی در یادداشت پیش روی مخاطبان با بررسی بحران سالمندی در جهان به تحلیل جایگاه خودکارآمدی سالمندان می‌پردازد.
سالمندی را بطور قراردادی، مترادف با شروع سن ۶۰- ۶۵ سالگی می‌دانند. پیری عبارت است از اضمحلال تدریجی در ساختمان و ارگانیسم بدن، که بر اثر دخالت عامل زمان، پیش می‌آید و تغییراتی را در ساختمان و عمل اعضای مختلف بدن بوجود می‌آورد که سفید شدن مو و چین و چروک پوست، ریزش مو، کاهش قدرت دید، نقصان شنوایی، خمیدگی، کندی در تحرک، کاهش قدرت عضلانی، اختلال و آشفتگی در حافظه و ادراک، اختلال در جهت یابی، کاهش ظرفیت و کارآیی ریه‌ها و سیستم قلبی و عروقی از آن جمله‌اند.
این مقاله تلاش دارد که خودکارآمدی (Self-Efficacy) در سالمندان را به عنوان راه‌حلی در برابر مشکلات پیش روی سازمان تامین اجتماعی در مواجهه با موج سالمندی پیشنهاد دهد. روش این مقاله مطالعه مروری (Review Article) است. استفاده از کلید واژه‌های جمعیت سالمندی، هزینه‌های سالمندی، چالش‌های سالمندی، خودکارآمدی، خودکارآمدی در سالمندان و تامین اجتماعی مورد جستجو قرار گرفته و پس از دریافت مقالات مرتبط و مطالعه آنها، موارد مفید از میان آنها انتخاب و در تدوین مقاله حاضر استفاده شده است.
بحث: جمعیت سالمند ایران و جهان در حال افزایش است؛ پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۴۱۰ نزدیک به ۲۵ تا ۳۰ درصد جمعیت ایران سالمند باشد. در تمامی مطالعات ثابت شده با ورود به مرحله سالمندی، هزینه‌های درمانی در بخش‌ها و شکل‌های مختلف روند تصاعدی خواهد داشت. علل این امر در سالمندی در مقایسه با سایر سنین عبارتند از: مصرف مداوم و مکرر حجم بالایی از خدمات سلامت، طولانی شدن مدت استفاده از خدمات) مانند افزایش مدت اقامت و بستری در بیمارستانها و اقامتگاههای سلامت) و گرانی هزینه‌های دارویی و درمانی در هر دوره از درمان در مقایسه با سایر گروه‌های سنی به جهت نوع بیماری و میزان پاسخ دهی به درمانها از جمله این مواردی است. سالمند شدن جمعیت، رشد بیماریهای مزمن را در پی دارد و می‌تواند هزینه‌های مالی سنگینی را تحمیل کند.
۱۰ کشور سالخورده جهان
کشور درصد جمعیت بالای ۶۵ سال
ژاپن ۴/۲۶
ایتالیا ۷/۲۱
آلمان ۴/۲۱
فرانسه ۷/۱۸
سوئد ۲/۱۸
انگلستان ۱/۱۸
استرالیا ۱۵
آمریکا ۷/۱۴
کره جنوبی ۱۳
چین ۵/۹
تامین اجتماعی و سالمندی بر اساس اخبار اتحادیه بین المللی تامین اجتماعی(ISSA) که از طریق اداره کل امور بین‌الملل سازمان تامین اجتماعی منتشر گردیده، تاثیرات ناشی از تغییرات جمعیتی به عنوان مهمترین چالش‌هایی که سازمانهای تامین اجتماعی در آینده با آن روبرو خواهند شد یاد شده است.
مهمترین نیازهای سالمندان در چند گروه نیازهای مالی- اقتصادی، نیازهای درمانی- بهداشتی، نیازهای رسانه ای و تفریحی و نیاز های روانی- اجتماعی برشمرده می شوند که همه این نیازها به برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری جامع و دقیق نیاز دارد.
پرداخت مستمری بازنشستگی براساس آمارهای اخیر به حدود ۳۶ سال نزدیک شده است و زنگ خطری برای منابع سازمان محسوب می شود. از منظر نیازهای درمانی و بهداشتی سالمندان در معرض مشکلات جسمی و روانی مختلفی قرار دارند که به نوبه خود هزینه‌های هنگفتی را به سالمند و خانواده‌اش و همچنین به سازمان تامین اجتماعی وارد می‌سازد.
در حال حاضر در کشور نهاد و یا دستگاه اجرایی مرتبط با سالمندان وجود ندارد و صندوق‌های بیمه‌ای هم فقط در حد پرداخت حقوق بازنشستگی، وظایف جاری خود را تنها برای بازنشستگان و نه برای کل سالمندان انجام می‌دهند. اما پرداختن به این مساله که هم اکنون آثار آن مشهود است و در آینده شدت بیشتری خواهد یافت، نیازمند بسیج امکانات، همکاریهای منسجم و هدفمند فرابخشی و مسئولیت پذیری تمامی دستگاه‌های اجرایی و نهادهای عمومی است و بطور یقین سازمان تامین اجتماعی هم وظایفی متاثر از افزایش سالمندان که مسئولیت پرداخت مستمری بازنشستگان و درمان آنها را عهده‌دار می‌باشد، مسئولیت سنگینی را به دوش خواهد کشید. بحث افزایش تعداد سالمندان و نسبت آنها به جمعیت کل کشور، بحثی کلی است، اما اثرات آن منجر به بدتر شدن وضعیت نرخ پشتیبانی سازمان تامین اجتماعی می‌شود.
لازم به ذکر است که از سال ۶۰ تا ۹۴ رشد بیمه‌شدگان در سازمان تامین اجتماعی در کل کشور ۸،۷ برابر و شمار مستمری بگیران و بازنشستگان نیز ۱۵ برابر شده است که نشان می‌دهد ضریب پشتیبانی (تعداد بیمه شده اصلی با مستمری بگیران) در این مدت از ۱۱،۲ به کمتر از ۶ تقلیل پیدا کرده است.
خودکارآمدی سالمندان راه‌حلی کم هزینه پیش رو سازمان تامین اجتماعی
مفهوم خودکارآمدی: مفهوم خودکارآمدی تاریخچه نسبتاً کوتاهی دارد که با فعالیتهای بندورا (Albert Bandura ۱۹۷۷ میلادی) آغاز می گردد. وی در نوشته ای تحت عنوان «به سوی یکپارچه کردن تئوریهای تغییرات رفتار» به این موضوع اشاره کرد. (پاجریس،۱۹۹۶، بندورا، ۱۹۸۶ میلادی)، این باورهای افراد نسبت به توانایی‌هایشان روی تلاش و پشتکار آنها اثر می‌گذارد. به عبارتی خودکارآمدی عبارتست از باور فرد، در این خصوص که توانایی انجام تکالیف را دارد یا خیر (میلن، شیرن، اوریل، ۲۰۰۰ ص ۱۰۱ ).
خودکارآمدی در سالمندان
خودکارآمدی متغیر مهمی در حوزه سالمندی است که کمتر به آن توجه شده است. با افزایش نمره خودکارآمدی در بین سالمندان کیفیت زندگی آنان نیز افزایش می‌یابد. همچنین با توجه به نتایج حاصل از ارتباط خودکارآمدی و احساس تنهایی، ارزیابی خودکارآمدی به‌عنوان یکی از موارد تأثیرگذار در ابعاد روانشناختی افراد درنظرگرفته شود؛ زیرا تقویت خودکارآمدی، موجب مدیریت استرس و بهبود سلامت خواهد شد.
بکارگیری ابعاد خودکارآمدی در سالمندان مستمری بگیر و بازنشسته تامین اجتماعی از دو ناحیه به سازمان تامین اجتماعی کمک خواهد کرد یک جنبه آن افزایش ضریب سلامت سالمندان ناشی از ظهور خودکارآمدی است و جنبه دیگر آن ایجاد ظرفیت های مناسب برای ارائه خدمات سلامت سالمندان بدون افزایش هزینه های ناشی از سالمندی در صندوق تامین اجتماعی خواهد بود.
چگونگی بکارگیری روش خودکارآمدی در بین سالمندان تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی:
در ابتدا تاکید مکرر بر این مساله مهم است که این توانایی در سازمان تامین اجتماعی وجود ندارد که بتواند مراقبت سالمندی را به صورت کامل به اجرا درآورد. اقدامات رایج مانند ارائه خدمات درمانی و توانبخشی مرکز محور هم در آینده نزدیک غیر قابل نتیجه خواهد بود و لذا برای فائق شدن بر مشکلات جاری راهی به غیر از افزایش خود کارآمدی و خود مدیریتی سالمندان وجود ندارد. مطلبی که تاکنون در بخش سلامت سازمان و حتی کشور مغفول مانده است. همچنین باید باور داشت که قسمت بزرگی از سلامت (Health) کاملا جامعه محور است (CBH).
در بحث سالمندی در تامین اجتماعی و حتی در بعد ملی به نظر می‌رسد باید گروه هدف یا همان سالمندان را وارد مشارکت در بخش سلامت مرتبط با خودشان کرد. باید این را پذیرفت که سالمندان قابلیت پذیرش مسئولیت خود را دارا می‌باشند و ایجاد بسترهای لازم قانونی و تشکیلات مناسب می‌توانند سازمان تامین اجتماعی و کشور را در حل مشکلات سالمندی یاری نمایند.
ارکان لازم در این مسیر:
۱. ایجاد دفاتر حمایتی سالمندی (خیریه‌های حمایت از سالمندان) با تشکیلات مدیریتی و اجرایی از خود جامعه سالمندان تحت پوشش بدون وابستگی اداری، مالی و اقتصادی به سازمان تامین اجتماعی که در آنها برنامه‌ریزی و نظارت و تهیه منابع مالی برای پروژه‌های سلامت محور سالمندی توسط خود همین سالمندان تحت پوشش انجام خواهد پذیرفت.
۲. ایجاد باشگاه‌های سالمندی (مانند کانون فرزانگان بهزیستی) با تشکیلات مدیریتی و اجرایی از خود جامعه سالمندان: با هدف برنامه‌ریزی در ابعاد آموزشی، فرهنگی، هنری، جشنواره‌های سالمندی، برگزاری المپیادهای سالمندی و اجرای دیگر موارد مرتبط
۳. ایجاد مراکز روزانه توانبخشی سالمندی (با مجوز از بهزیستی) با تشکیلات مدیریتی و اجرایی از خود جامعه سالمندان: با هدف ارائه خدمات توانبخشی سالمندی مانند فیزیوتراپی و کاردرمانی
تمامی فعالیتهای فوق با نگاهداشت سالمندان در جامعه در مجموع همان نقش توانبخشی سالمندی که در حقیقت ناشی از وجود عنصرخودکارآمدی است را بازی می‌کند. خودکارآمدی در عمل باعث افزایش سلامت سالمندی و تحقق اهداف مورد نظر می‌شود. در نهایت با کاهش وابستگی هزینه‌های سلامت به صندوق تامین اجتماعی می‌تواند گذر از بحران موجود را آسانتر نماید.
نقش سازمان تامین اجتماعی:
• تدوین یک برنامه مدیریت جامع توانبخشی سالمندی (Rehabilitation Management) در کل سازمان تامین اجتماعی خارج از رویکرد پزشکی (Demedicalization)
• اجرای برنامه‌های آموزشی سالمندی و تشویق سالمندان تحت پوشش سازمان جهت کسب خودکارآمدی فردی و سازمانی (Self-Efficacy)
• مذاکرات لازم با سازمانهای مرتبط (مانند بهزیستی) جهت کسب مجوزات قانونی با هدف ایجاد تشکیلات سالمندی در حوزه‌های حمایتی – کانون فرزانگان – مراکز توانبخشی روزانه
• آموزش و توسعه مفاهیم سالمندی در سطح عمومی جامعه بیمه‌شدگان تامین اجتماعی به صورت فراگیر
• توسعه بهداشت فردی در ابعاد جسمی روانی اجتماعی در بیمه‌شدگان تامین اجتماعی از بدو شروع بیمه با هدف کاهش هزینه‌های بعدی
خاتمه: خود کارآمدی مورد نظر در این نوشتار همان دادن توان استقلال و تصمیم‌گیری به سالمندان در تشکیلات مردم محور اجتماعی با هدف ارتقای سلامتی خودشان است. لذا برنامه پیشنهادی به صورت ساختار داوطلبانه (NGO) خواهد بود و موجب کنترل هزینه‌ها در بخش سلامت و درمان سازمان خواهد شد. سازمان تامین اجتماعی می‌تواند در حوزه سالمندی حرکتی اثربخش و با ابعاد ملی انجام دهد.
منابع:
۱- تعاریف و نظریه‌های سالمندی: گلناز فروغ عامری، مجله حیات. دوره هشت. شماره یک ۱۳۸۱
۲- سالمندی در ایران ۱۴۱۰؛ هشداری برای نظام سلامت: بهرام کرمی متین، مجله علمی پژوهشی طب و تزکیه، دوره ۲۲ شماره ۲- ۱۳۹۲
۳- سالمندی و چالش های آن، دکتر داریوش فرهود، فرهنگستان علوم پزشکی ایران
۴- تامین اجتماعی و ارائه خدمات به سالمندان: دکتر علیرضا افشار، مدیر درمان تأمین اجتماعی منطقه کاشان ، https://tamin.ir/News/item/۸۱۶۴۸
۵- سالمندی و تامین اجتماعی: صالح محمدزاد، همکار بازنشسته و رئیس و کارشناس ارشد اسبق استان آذر بایجان شرقی، تامین پرس دی ماه ۱۳۹۲
۶- مصاحبه مصطفی سالاری مدیر عامل سازمان تامین اجتماعی: ۱۵ مرداد ۱۳۹۸
۷- مصاحبه سیدمحمدعلی جنانی مدیرکل امور فنی مستمری های سازمان تامین اجتماعی، ۱۰ مهر ۱۳۹۶
۸- ارتباط خودکارآمدی و کیفیت زندگی سالمندان مقیم آسایشگاه‌های شهر تهران: جواد شعبانی، مجله علمی پژوهشی سالمندی ایران، دوره ۱۱، شماره ۴ – (زمستان ۱۳۹۵ )
۹- مقایسه خودکارآمدی و احساس تنهایی در سالمندان ساکن و غیرساکن آسایشگاه سالمندی: محمد حیدری، مجله علمی پژوهشی سالمندی ایران ، دوره ۱۱، شماره ۱ – (بهار ۱۳۹۵)
برگرفته از: https://www.ilna.news
