به گزارش اقتصادنیوز رشد نقدینگی در سال ۹۹ بالغ بر ۴۰ درصد برآورد شده است که این عدد در میان تمامی سال های دهه ۹۰ رکورد دار است. در سال گذشته حدود ۲۶۴ هزار میلیارد تومان به حجم پول در اقتصاد ایران افزوده شده است، این مسئله را تا حد زیادی میتوان متأثر از افزایش شدید انتظارات تورمی و همچنین باز دهی بالای بازار بورس در نیمه نخست سال ۹۹ دانست. افزایش دیگر متغیر های پولی یا تورم ساز مانند پایه پولی نیز در زمره بالاترین رشد های سالیانه دهه ۹۰ قرار دارد. در ادامه گزارش به بررسی دقیق تر افزایش این متغیر های در دهه ۹۰ و همچنین دلایل افزایش بالای قیمت های در سال ۹۹ پرداخته شده است.

بالغ بر ۳۸۶ هزار میلیارد تومان چاپ پول در دهه ۹۰

در ابتدای سال ۹۰ مقدار پایه پولی در حدود ۶۸ هزار میلیارد تومان قرار داشت، این متغیر پولی در دهه ۹۰ با رشدی بالغ بر ۵۶۰ درصد به عدد ۴۵۵ هزار میلیارد تومان در پایان سال ۹۹ رسیده است. به بیان دیگر در طول ده سال گذشته ۳۸۶ هزار میلیارد تومان توسط بانک مرکزی چاپ پول یا خلق اعتبار شده است.

بالاترین رشد سالانه پایه پولی در سال های دهه گذشته به سال ۹۸ با رشدی معادل ۳۲٫۸ درصد تعلق دارد. رشد این متغیر پولی در سال ۹۹ نیز ۲۹٫۲ درصد به ثبت رسیده است، این رشد پس از سال ۹۸ بالاترین رشد سالانه در دهه گذشته است.کمترین رشد سالانه پایه پولی در دهه ۹۰ نیز به سال ۹۳ با رشدی معادل ۱۰٫۷ درصد تعلق دارد.

چرایی افزایش بالای پایه پولی در دو سال گذشته

هر زمان که بانک مرکزی اقدام به خلق پول کند افزایش در پایه پولی رخ داده است. یکی از عمده دلایلی که این نهاد اقدام به چاپ پول یا خلق اعتبار می کند، زمانی است که دولت از بانک مرکزی استقراض کند. در طول دو سال گذشته و خروج آمریکا از برجام و شدت گرفتن تحریم های نفتی، باعث شد تا درآمد های نفتی کشور به شدت کاهش یافته و دولت ناچار شود تا برای تأمین هزینه های خود دست به استقراض از بانک مرکزی بزند.

در سال ۹۹ دولت توانست با اجرای سیاست عملیات بازار باز، قسمتی از کسری بودجه خود را با فروش اوراق به دست آورد. و همین امر موجب شد تا به نسبت استقراض کمتری از بانک مرکزی صورت گیرد، در غیر این صورت یقینا رشد پایه پولی در سال گذشته بسیار بیشتر از عدد حاضر به ثبت می رسید.

رکورد رشد سالانه نقدینگی در دهه ۹۰ شکسته شد

حجم نقدینگی در اقتصاد ایران در دهه ای که گذشت نزدیک به ۱۲ برابر شده است. میزان نقدینگی در پایان اسفند سال ۹۹ به حدود ۳ هزار و ۴۷۵ هزار میلیارد تومان رسیده است، این در حالیست که در ابتدای دهه ۹۰ مقدار این متغیر تورم ساز تنها ۲۹۴ هزار میلیارد تومان بوده است. بالاترین رشد سالانه نقدینگی در دهه ۹۰ به سال ۹۹ تعلق دارد، رشد به ثبت رسیده در این سال ۴۰٫۶ درصد برآورد شده است.

تا قبل از سال ۹۹ بالاترین رکورد رشد سالانه نقدینگی به سال ۹۲ با حدود ۳۸ درصد تعلق داشت، که سال گذشته این رکورد شکسته شد. کمترین رشد سالانه به ثبت رسیده برای این متغیر پولی نیز در سال ۹۰ با رشد ۲۰ درصدی رقم خورده است. لازم به ذکر است که در سه سال گذشته رشد سالانه نقدینگی در مدار صعود قرار دارد.

بانک های تجاری متهم اصلی رشد نقدینگی در سال ۹۹

همانگونه که در اقتصاد بیان می شود این رشد پایه پولی است که به رشد نقدینگی منجر می شود. علی رغم اینکه رشد سالانه پایه پولی در ۹۸ بالا تر از سال ۹۹ بوده است، چگونه رشد سالانه نقدینگی در سال ۹۹ حدود ۱۰ درصد بالاتر از رشد نقدینگی در سال ۹۸ است؟

زمانی که پولی توسط بانک مرکزی خلق می شود(افزایش در پایه پولی) به هر نحوی این اعتبار وارد چرخه نظام بانکی می شود. حال با توجه به اینکه بانک ها با چه سرعت گردشی اقدام به وام دهی کنند، نقدینگی خلق خواهد شد. چراکه وام دادن بانک مانند خلق اعتبار جدید است. این سرعت اعطای تسهیلات توسط بانک ها، ضریب فزاینده نام دارد.

در ابتدای سال ۹۹ ضریب فزاینده در حدود ۶٫۸ درصد قرار داشت، این در حالیست که در میانه های سال این ضریب به ۷٫۸ رسید. به بیان دیگر در ازای یک ریال پول خلق شده توسط بانک مرکزی، ۷٫۸ ریال اعتبار توسط بانک های تجاری به وجود می آمد.افزایش ضریب فزاینده در سال گذشته را می توان متأثر عواملی چون؛ اعطای وام های حمایتی کرونا به مشاغل جهت عمیق تر نشدن رکود اقتصادی، وام های معیشتی خانوار و کاهش نرخ سپرده قانونی اشاره کرد.

افزایشی حجم پول در ۹۹؛ رکوردی دست نیافتنی

حجم پول در دهه ۹۰ از ۷۵ هزار میلیارد تومان به ۶۹۱ هزار میلیارد تومان در انتهای سال ۹۹ رسیده است. ۲۶۴ هزار میلیارد تومان از این افزایش تنها در سال گذشته رقم خورده است، به بیان دیگر در سال ۹۹ نسبت به پایان سال ۹۸، حدود ۶۱٫۷ درصد به اسکناس، مسکوکات و حساب های جاری افزوده شده است.این نرخ رشد سالانه برای حجم پول در دهه ۹۰ با اختلاف رکورد دار است.

رشد سالانه شبه پول نیز در سال ۹۹ حدود ۳۶ درصد به ثبت رسیده است. به بیان دیگر در سال گذشته نسبت به سال ۹۸، حساب های بلند مدت بانکی بالغ بر ۳۶ درصد افزایش را تجربه کرده اند. میزان پول موجود در حساب های بلند مدت بانکی در ابتدای دهه ۹۰ حدود ۲۱۹ هزار میلیارد تومان بوده اسا که این رقم در انتهای سال ۹۹ به حدود ۲ هزار و ۷۸۴ هزار میلیارد تومان رسیده است.

انتظارات تورمی و رشد بالای پول

زمانی که از یک اقتصاد ثبات گرفته می شود، نا اطمینانی در آن جامعه نیز افزایش خواهد یافت. از عواقب این عدم ثبات، افزایش انتظارات تورمی است. زمانی که جامعه تصورش از افزایش قیمت ها در آینده بالا می رود، باعث می شود تا در کنش های خود تغییر  جهت دهند.

با بالا رفتن انتظارات تورمی و همچنین خود نرخ تورم، جذابیت نرخ سود سپرده های بلند مدت بانکی کاهش یافته و باعث می شود تا مردم پول های خود را از بانک ها خارج کنند و برای عدم کاهش ارزش پول خود و همچنین برای کسب سود بیشتر، پول خود را وارد بازار های سرمایه گذاری کنند. خارج شدن پول از حساب های مدت دار بانکی به معنای کاهش شبه پول و افزایش در حجم پول است. بالا رفتن انتظارات تورمی از معضلات اصلی اقتصاد ایران در سال ۹۹ بود. هرچند در ماه های پایانی سال تا حدودی به علت برخی مسائل اقتصاد سیاسی و روابط بین المللی، انتظارات تورمی کاهش یافت.

لازم به ذکر است که بازدهی بسیار جذاب برخی از بازار های سرمایه گذاری مانند بازار بورس نیز از دلایل افزایش حجم پول در سال گذشته است. زمانی که بازدهی بازاری مانند بورس بالا می رود، مردم سعی می کنند تا دارایی های خود را با قدرت نقد شوندگی بالا نزد خود نگهداری کنند و این موضوع باعث روانه شدن پول از حساب های مدت دار بانکی به بازاری مانند بورس می شود.