اختلال دوقطبی (به انگلیسی: Bipolar disorder)، که پیش‌تر با نام افسردگی – شیدایی (به انگلیسی: manic depression) شناخته می‌شده؛ نوعی اختلال روانی است که با دوره‌های افسردگی، شیدایی و خُلق غیرطبیعی مشخص می‌شود.[۱][۲][۳] اگر انرژی بیمار بسیار بالا یا همراه با روان‌پریشی باشد، به آن حالت شیدایی (مانیا)[EN ۱] می‌گویند؛ امّا اگر شدت آن کم باشد، به آن حالت نیمه‌شیدایی (هیپومانیا)[EN ۲][۴] می‌گویند.[۱] احساسات و رفتارهای غیرطبیعی، نشاط‌زدگی،[۵] تحریک‌پذیری، اختلال تمرکز، خودبزرگ‌بینی و خوش‌بینی افراطی از علائم مانیا است.[۱] بیمار در این دوره معمولاً تصمیمات پر ریسک بدون توجه به عواقب آن می‌گیرد.[۲] دورهٔ مانیا به‌صورت معمول همراه با کم‌خوابی است.[۲] در دورهٔ افسردگی بیمار دید منفی نسبت به زندگی خود دارد.[۱] عدم اعتماد بنفس، اختلالات خواب، اختلالات خوردن، خستگی و بی‌حالی از علائم افسردگی است.[۶] خطر خودکشی بیماران اختلال دوقطبی زیاد است؛ به‌طوری که در طی یک دورهٔ ۲۰ ساله ۶٪ از مبتلایان بر اثر خودکشی مُردند و ۴۰–۳۰٪ درگیر خودزنی بودند.[۱] اختلال دوقطبی معمولاً همراه با اختلال اضطراب و اختلال سوءمصرف مواد است.[۱]
در حالی که علل ابتلا به اختلال دوقطبی به‌طور قطعی مشخص نشده تصور می‌شود که عوامل محیطی و ژنتیکی در این امر نقش دارند.[۱] بسیاری از ژن‌ها، هر کدام با اثرات کم، ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند.[۱][۷] عوامل ژنتیکی حدود ۷۰–۹۰٪ خطر ابتلا به اختلال دوقطبی را تشکیل می‌دهند.[۸] عوامل خطرساز محیطی شامل سابقهٔ کودک‌آزاری، فشار روانی بلند مدت می‌شود.[۱] این بیماری را در صورت وجود حداقل یک دورهٔ مانیا با یا بدون دورهٔ افسردگی، اختلال دوقطبی نوع یک,[EN ۳] و اگر حداقل یک دورهٔ هیپومانیا و یک دورهٔ اختلال افسردگی عمده به وجود آید اختلال دوقطبی نوع دو[EN ۴] می‌نامند.[۲] امّا اگر علائم ناشی از مصرف دارو یا مشکلات پزشکی باشد، به عنوان اختلال دوقطبی تشخیص داده نمی‌شود.[۲] سایر بیماری‌ها که علائم مشابهی با اختلال دوقطبی دارند شامل اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی، اسکیزوفرنی، اختلال شخصیت و اختلال سوءمصرف مواد می‌شوند.[۱]
تثبیت کننده‌های خلقی[EN ۵] – لیتیم[EN ۶] و برخی از داروهای ضدتشنج مانند والپروات[EN ۷] و کاربامازپین،[EN ۸] عامل جلوگیری از عود طولانی مدت این اختلال هستند.[۹] در موارد حاد شیدایی و همچنین در مواردی که مصرف داروهای تثبیت کنندهٔ خلقی بی‌اثر است، داروهای ضد روان‌پریشی تجویز می‌شود.[۹] روان درمانی نیز به بهبود این اختلال کمک می‌کند.[۱۰] استفاده از داروهای ضدافسردگی در درمان دورهٔ افسردگی می‌تواند مؤثر باشد امّا در تحریک دورهٔ شیدایی نقش دارد.[۱۱] درمان دوره افسردگی اغلب دشوار است.[۹] درمان با الکتروشوک[EN ۹] نیز یکی از روش‌های مؤثر درمان اختلال افسردگی عمده، شیدایی و روان‌گسیختگی کاتاتونی[EN ۱۰][الف] است.[۹]
فراتر از نوسان خلقی
اکثر افراد به دانش عموم در مورد اختلال دوقطبی بسنده کرده، و آن را فقط یک بیماری که در یک طرف افسردگی و از طرفی دیگر مانیا ذهن شخص بیمار را از آن خود می‌کند می‌دانند؛ در حالی که مطالعات چیز دیگری را نشان می‌دهد. تناوب میان دو حالت افسردگی و مانیا مشکلات قابل توجهی را در محل کار، زندگی اجتماعی، تحصیل و خانواده در زندگی فرد مبتلا ایجاد می‌کند. بعضی از کارهای روزانه از جمله تصمیم‌گیری‌های جزئی یا مهم، انجام فعالیت‌های روزمره، انجام وظایف شغلی یا تکالیف درسی و تحصیلی و رفتار فرد در اجتماع، به‌شدت تحت‌تأثیر بیماری می‌باشند.[۱][پیوند مرده]
علائم و نشانه‌ها
اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی سال‌های اوج شروع اختلال دوقطبی است.[۱۳][۱۴] این بیماری با دوره‌های متناوب از مانیا و افسردگی، با عدم وجود علائم در میان مشخص می‌شود.[۱۵] در طول این دوره‌ها، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، اختلال در خلق و خوی طبیعی، فعالیت‌های روانی حرکتی (فعالیت بدنی که تحت تأثیر خلق و خوی قرار دارد) مانند: بی‌قراری مداوم در طی دورهٔ مانیا یا اختلال و کند شدن ساعت بدن و ادراک در طی دورهٔ افسردگی از خود نشان می‌دهند. شیدایی می‌تواند در سطوح متفاوتی از نوسان خلقی، اعم از سرخوشی گرفته که با «شیدایی کلاسیک» مرتبط است؛ تا ملال و تحریک پذیری خود را نشان دهد.[۱۶] علائم روان پریشی مانند هذیان گویی یا توهم در هر دو دورهٔ مانیا و افسردگی ممکن است رخ دهد؛ ماهیت آن با روحیهٔ غالب فرد بیمار مرتبط است.[۱]
دوره شیدایی
دوره شیدایی (مانیا) مشخصه تشخیص اختلال دوقطبی است. این بیماری با توجه به مدت این دوره طبقه‌بندی می‌شود. بیماران مبتلا حالاتی نظیر سرخوشی، افزایش اعتمادبه‌نفس، افزایش انرژی و فعالیت، حس بی‌قراری و افکار پراکنده یا افکار مسابقه‌ای افزایش میل به رسیدن به هدف، بی‌خوابی و بی‌اشتهایی شدید و افزایش شدید میل جنسی را تجربه می‌کنند و ممکن است ناگهان از اوج شادی و خوش‌حالی به اوج غم و اندوه فروروند و ارتباطی بین خُلق بیمار و آنچه واقعاً در زندگی او رخ می‌دهد وجود ندارد. دوره شیدایی می‌تواند شدت مختلفی از شیدایی خفیف (نیمه-شیدایی) تا شیدایی کامل با علائم جنون‌آمیز نظیر توهم خودبزرگ‌بینی یا روان‌پریشی، داشته باشد. در این دوره تمرکز کاهش پیدا می‌کند و بیمار توهم خودبزرگ‌بینی پیدا می‌کند. قضاوت بیمار ممکن است مختل شود و دست به ول‌خرجی‌های غیرمعمول یا رفتارهای غیرطبیعی بزند.
برخی از علائم و نشانه‌های این بیماری شامل موارد زیر می‌شود:[۱۷]
- بی‌قراری، افزایش انرژی و میزان فعالیت
- خلق خیلی بالا و احساس نشاط شدید همراه با احساس خودبزرگ‌بینی
- احساس خشم و پرخاشگری
- انتقادناپذیری
- تحریک‌پذیری
- پرحرفی و صحبت کردن فشرده، مسابقه افکار، پریدن از موضوعی به موضوع دیگر به‌طور غیر معمول
- عدم توانایی برای تمرکز، حواس‌پرتی
- کاهش نیاز به خواب
- کاهش قابل توجه اشتها
- اعتقادات غیرواقعی در مورد توانمندی‌ها و قدرت فرد همانند افزایش اعتمادبه‌نفس و حرمت نفس
- قضاوت ضعیف
- ول‌خرجی و خریدهای بی‌مورد
- افزایش تمایلات جنسی
- سوءمصرف داروها و مواد مخدر، الکل و داروهای محرک
- رفتارهای اغواگرانه و پرخطر مانند رابطه جنسی پرخطر، قمار و انجام دیگر کارهای پرریسک، رفتار مداخله‌جویانه، و پرخاشگرانه
دوره نیمه‌شیدایی
.jpg?uselang=fa)
دوره نیمه‌شیدایی همان دوره شیدایی با شدت کمتر است که در آن علائم جنون و خودبزرگ‌بینی وجود ندارد. بسیاری از بیماران در دوره نیمه‌شیدایی فعال‌تر از حالت عادی هستند، در حالی که بیماران در دوره شیدایی به دلیل کاهش تمرکز در فعالیت‌های خود دچار مشکل می‌شوند. خلاقیت در بعضی بیماران نیمه‌شیدا افزایش پیدا می‌کند. بسیاری از بیماران علائم هایپرسکسولیته (افزایش فعالیت جنسی) را نشان می‌دهد. دوره نیمه‌شیدایی ویژگی اختلال دوقطبی نوع دوم و اختلال خلق ادواری است اما می‌تواند در اختلال روان‌گسیختگی عاطفی (اختلال اسکیزوافکتیو) نیز ظاهر شود. نیمه-شیدایی ویژگی اختلال دوقطبی نوع اول نیز هست و زمانی رخ می‌دهد که خلق بیمار بین وضعیت‌های عادی و شیدایی نوسان می‌کند
دوره افسردگی (خُلقِ پایین)
افسردگی می‌تواند قبل یا بعد از دوره شیدایی در این بیماران ایجاد شود. درصد کمی از بیماران، که شامل افراد مبتلا به اختلال دو قطبی نوع یک می‌شود ممکن است بسیار کمتر افسردگی را تجربه کنند. علائم افسردگی شامل موارد زیر می‌باشد:[۲]
- احساس غم، تنهایی
- پوچی و ناامیدی
- خستگی مفرط
- فقدان علاقه در انجام کارهای معمول فرد
- کاهش اعتماد به نفس و حرمت نفس
- افکار خودکشی
- اختلال در تمرکز و حافظه
دوره خلق ترکیبی
خلق ترکیبی (یا Mixed State) وضعیتی است که در آن هر دو علائم شیدایی و افسردگی به‌طور هم‌زمان بروز می‌کنند (مثلاً تحریک‌پذیری، اضطراب، خستگی، احساس گناه، پرخاشگری، تفکرات خودکشی، صحبت بی‌وقفه و خشم). از آنجایی که در تمامی موارد اختلال دوقطبی میان افسردگی و مانیا تناوب دیده می‌شود، بیش از نیمی از افراد مبتلا این حالت را تجربه می‌کنند. برای مثال افراد مبتلا برخی علائم شیدایی را در یک دوره افسردگی کامل تجربه می‌کنند برای نمونه، حالت گریه‌های بی‌دلیل در وضعیت شیدایی یا تفکرات سریع در وضعیت افسردگی است. حالت‌های ترکیبی معمولاً خطرناک‌ترین دوره در بیماری‌های خلقی هستند زیرا رفتارهایی مانند سوء مصرف مواد، احتمال حمله پَنیک یا وحشت زدگی و اقدام به خودکشی تا حد زیادی افزایش پیدا می‌کنند.
تشخیص و زیردسته‌ها
معمولاً اختلال دوقطبی به زیردسته‌های زیر طبقه‌بندی می‌شود:
اختلال دوقطبی نوع اول
اختلال دوقطبی نوع اول (به انگلیسی: Bipolar I disorder) تجربه حداقل یک دوره شیدایی و دوره‌های شیدایی کامل. وجود دوره افسردگی شدید بسیار نادر یا کم می‌باشد یا دوره نیمه‌شیدایی برای تشخیص بیماری الزامی نیست اما گاهی اوقات زیر نظر قرار گرفته می‌شوند.[۲]
اختلال دوقطبی نوع دوم
اختلال دوقطبی نوع دوم (به انگلیسی: Bipolar II disorder) عدم وجود دوره شیدایی کامل، وجود حداقل یک دوره نیمه‌شیدایی کامل (دوره ای که ضعیف تر از شیدایی می‌باشد) و تجربه دوره افسردگی اساسی با دوام حداقل دو هفته.[۳][پیوند مرده]
اختلال خلق ادواری (سیکلوتایمی)
اختلال خلق ادواری یا سیکلوتایمی (به انگلیسی: Cyclothymia) دوره‌های نیمه-شیدایی همراه با دوره‌هایی از افسردگی که به اندازه افسردگی اساسی نباشند.
اختلال دوقطبی پیش رونده یا تناوب سریع
بیشتر افرادی که دارای اختلال دوقطبی تشخیص داده می‌شوند، دارای تعداد دوره، به متوسط ۰٫۴ تا ۰٫۷ در سال، با طول سه تا شش ماه هستند. تناوب سریع به افرادی اطلاق می‌شود که بیشتر از سه دوره در سال را تجربه می‌کنند. بخش قابل توجهی از بیماران دوقطبی شامل این عنوان می‌شوند. در برخی منابع عناوین تناوب بسیار سریع و تناوب به شدت سریع یا تناوب بسیار بسیار سریع تعریف شده‌اند. یک تعریف از تناوب بسیار بسیار سریع، تغییر خلق در طول بازه ۲۴ تا ۴۸ ساعت است.
پرسش‌نامه‌هایی برای بررسی احتمال ابتلا
پرسش‌نامه اختلال خلقی (MDQ): پرسش‌نامه‌ای است که برای بررسی «احتمال» ابتلای هر فرد به اختلال دوقطبی به کار می‌رود. بر اساس پژوهش انجام شده در ایران، به دست آوردن نمره ۵ یا بیشتر در این پرسش‌نامه، احتمال ابتلا را نشان می‌دهد؛ ولی نکته مهم آن است که این پرسش‌نامه اصلاً برای اطمینان از ابتلا کافی نیست و نیاز به بررسی تشخیصی توسط روان‌پزشک قطعاً وجود دارد.[۲۰]
مقیاس تشخیصی طیف دوقطبی (BSDS): پرسش‌نامه‌ای است که برای بررسی «احتمال» ابتلای هر فرد به اختلال دوقطبی به کار می‌رود. بر اساس پژوهش انجام شده در ایران، به دست آوردن نمره ۱۴ یا بیشتر در این پرسش‌نامه، احتمال ابتلا را نشان می‌دهد؛ ولی نکته مهم آن است که این پرسش‌نامه اصلاً برای اطمینان از ابتلا کافی نیست و نیاز به بررسی تشخیصی توسط روان‌پزشک قطعاً وجود دارد.[۲۱][۲۲]
علل پیدایش
اگرچه دلیل قطعی برای این اختلالات هنوز شناخته نشده‌است، اما محققان بر این باورند که اختلالات دوقطبی منشأ ارثی دارد و ترکیب ژنتیکی افراد بیشتر از تربیت آنها در این اختلالات مؤثر است. ممکن است مشکل فیزیکی در قسمتی از مغز که کنترل حالات روانی را به عهده دارد عامل این اختلالات باشد. به این دلیل است که این اختلالات با دارو قابل کنترل هستند. همچنین نوسانات خلقی ممکن است گاهی توسط استرس یا بیماری به وجود بیایند.[۱]
عوامل خطرساز
عواملی که ممکن است ریسک گسترش یک اختلال دوقطبی را افزایش دهند یا به عنوان یک تحریک‌کننده برای اولین دوره این اختلال عمل کنند، شامل این موارد می‌شوند:
- داشتن بستگان درجه اول مبتلا به اختلال دوقطبی مانند والدین یا خواهر و برادر
- دوره‌هایی از تجربه استرس بسیار زیاد
- سوءاستفاده دارو یا الکل
- تغییرات اساسی زندگی از قبیل مرگ کسی که دوستش داریم یا دیگر تجربه‌های شوک آور[۲۳][۱]
مدیریت
گرچه لیتیوم مؤثرترین تثبیت‌کننده است، اما داروهای دیگری نیز وجود دارد.
- سدیم والپروات که یک ضد تشنج است. اما هنوز شواهد کافی وجود ندارد که سدیم والپروات به اندازه لیتیوم مؤثر باشد. این دارو نباید برای خانم‌ها در سنین باروری تجویز شود.
- کاربامازپین اثر کمتری داشته و کمتر برای اختلالات دو قطبی استفاده می‌شود. اما اگر برای شما مناسب است نیازی به تغییر آن نیست.
- داروهای ضد جنون جدید (مثل اولانزاپین) نیز می‌تواند به عنوان تثبیت‌کننده استفاده شود.[۲۴]
علاوه بر دارو درمانی روش‌های درمانی دیگری مبتی بر علم روانشناسی و روان درمانی برای درمان بیماری دو قطبی نیز وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به روان درمانی، رفتار درمانی شناختی (CBT) اشاره داشت. همچنین خانواده درمانی در بهبود و تثبیت این بیماری تأثیر بسزایی دارد.
شرایطی که معمولاً با اختلال دوقطبی رخ می‌دهد
اگر شما اختلال دوقطبی دارید، همچنین ممکن است شرایط سلامتی خاصی داشته باشید که قبل یا بعد از تشخیص اختلال دوقطبی تشخیص داده شده باشند. چنین شرایطی نیاز به تشخیص و درمان دارند، زیرا آنها ممکن است اختلال دوقطبی را بدتر کنند یا اثربخشی درمان را کمتر کنند. این شرایط پزشکی خاص شامل این موارد می‌شود:
- اختلالات اضطرابی. مثال‌های این اختلال شامل اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال اضطراب فراگیر می‌شود.
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD). بعضی از افرادی که مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه هستند، دارای اختلال دوقطبی هم هستند.
- اختلال کم توجهی- بیش فعالی (ADHD). اختلال کم توجهی- بیش فعالی علایمی دارد که با اختلال دوقطبی همپوشی دارد. به همین دلیل، تمیز اختلال دوقطبی از اختلال کم توجهی- بیش فعالی دشوار است. گاهی اوقات یکی با دیگری اشتباه گرفته می‌شود. در بعضی موارد، یک شخص ممکن است با هر دو اختلال تشخیص داده شود.
- اعتیاد یا سوءمصرف مواد. بسیاری از افرادی که مبتلا به اختلال دوقطبی هستند، همچنین ممکن است مشکلات الکلی، تنباکویی و دارویی داشته باشند. داروها و الکل ممکن است که ظاهراً علایم را خفیف کنند، اما در واقعیت افسردگی یا مانیا را تحریک، طولانی‌تر یا بدتر می‌کنند.
مشکلات سلامت فیزیکی. افرادی که مبتلا به اختلال دوقطبی هستند به احتمال بیشتری مشکلات سلامتی خاص دیگری از قبیل بیماری قلبی، مشکلات تیروئید یا چاقی دارند.[۲۳]
روز جهانی اختلال دوقطبی
روز جهانی اختلال دو قطبی (World Bipolar Day) هر ساله در ۳۰ مارس برابر با ۱۰ فروردین گرامی داشته می‌شود. نام‌گذاری ۳۰ مارس برای روز جهانی دو قطبی (WBD) نخستین بار از سوی شبکهٔ آسیایی اختلال دو قطبی (ANBD)، بنیاد جهانی دو قطبی (IBFP) و جامعه جهانی دو قطبی (ISBD) انجام شد. ونگوگ که خود مبتلا به دوقطبی بود در این روز متولد شده‌است و به همین دلیل این روز را برای این مناسبت انتخاب کرده‌اند.[۲۵][۲۶]
یادداشت
- نوعی سندرم است که شخص مبتلا به آن دچار اختلالات حرکتی شده و گاهی تا مدتی طولانی بدون حرکت یا صحبت کردن ثابت مانده و در برخی موارد دیگر افراد حرکات هیجانی یا بیش‌فعال از خود نشان می‌دهند.[۱۲]
واژه‌نامه
- mania (manic)
- hypomania
- bipolar I disorder
- bipolar II disorder
- Mood stabilizers
- lithium
- valproate
- carbamazepine
- Electroconvulsive therapy (ECT)
- Catatonic Schizophrenic
پیوند به بیرون
- Anderson IM, Haddad PM, Scott J (December 27, 2012). “Bipolar disorder”. BMJ (Clinical Research Ed.). 345: e8508. doi:10.1136/bmj.e8508. PMID ۲۳۲۷۱۷۴۴. S2CID ۲۲۱۵۶۲۴۶.
- American Psychiatry Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington: American Psychiatric Publishing. pp. ۱۲۳–۱۵۴٫ ISBN ۹۷۸-۰-۸۹۰۴۲-۵۵۵-۸.
- “DSM IV Criteria for Manic Episode”. Archived from the original on July 31, 2017.
- «نیمه‌شیدایی» [روانشناسی] همارزِ «hypomania»؛ منبع: گروه واژهگزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر ششم. فرهنگ واژههای مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۵۳۱-۸۵-۶ (ذیل سرواژهٔ نیمه‌شیدایی)
- «نشاط‌زدگی» [روانشناسی] همارزِ «elation»؛ منبع: گروه واژهگزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر ششم. فرهنگ واژههای مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۵۳۱-۸۵-۶ (ذیل سرواژهٔ نشاط‌زدگی)
- “Depression”. NIMH. May 2016. Retrieved 31 July 2016.
- Goodwin, Guy M. (2012). “Bipolar disorder”. Medicine. 40 (11): 596–۵۹۸٫ doi:10.1016/j.mpmed.2012.08.011.
- Charney, Alexander; Sklar, Pamela (2018). “Genetics of Schizophrenia and Bipolar Disorder”. In Charney, Dennis; Nestler, Eric; Sklar, Pamela; Buxbaum, Joseph. Charney & Nestler’s Neurobiology of Mental Illness (5th ed.). New York: Oxford University Press. p. ۱۶۲٫ ISBN ۹۷۸-۰-۱۹-۰۶۸۱۴۲-۵.
- Grande I, Berk M, Birmaher B, Vieta E (April 2016). “Bipolar disorder”. Lancet. 387 (10027): 1561–۱۵۷۲٫ doi:10.1016/S0140-6736(15)00241-X. PMID ۲۶۳۸۸۵۲۹. S2CID ۲۰۵۹۷۶۰۵۹.
- Goodwin GM, Haddad PM, Ferrier IN, Aronson JK, Barnes T, Cipriani A, Coghill DR, Fazel S, Geddes JR, Grunze H, Holmes EA, Howes O, Hudson S, Hunt N, Jones I, Macmillan IC, McAllister-Williams H, Miklowitz DR, Morriss R, Munafò M, Paton C, Saharkian BJ, Saunders K, Sinclair J, Taylor D, Vieta E, Young AH (June 2016). “Evidence-based guidelines for treating bipolar disorder: Revised third edition recommendations from the British Association for Psychopharmacology”. Journal of Psychopharmacology. 30 (6): 495–۵۵۳٫ doi:10.1177/0269881116636545. PMC ۴۹۲۲۴۱۹. PMID ۲۶۹۷۹۳۸۷.
Currently, medication remains the key to successful practice for most patients in the long term. … At present the preferred strategy is for continuous rather than intermittent treatment with oral medicines to prevent new mood episodes.
- Cheniaux E, Nardi AE (October 2019). “Evaluating the efficacy and safety of antidepressants in patients with bipolar disorder”. Expert Opinion on Drug Safety. 18 (10): 893–۹۱۳٫ doi:10.1080/14740338.2019.1651291. PMID ۳۱۳۶۴۸۹۵. S2CID ۱۹۸۹۹۷۸۰۸.
- American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (Fifth ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing. pp. ۱۱۹–۱۲۱. ISBN ۹۷۸-۰-۸۹۰۴۲-۵۵۵-۸.
- Christie KA, Burke JD, Regier DA, Rae DS, Boyd JH, Locke BZ (1988). “Epidemiologic evidence for early onset of mental disorders and higher risk of drug abuse in young adults”. The American Journal of Psychiatry. 145 (8): 971–۹۷۵٫ doi:10.1176/ajp.145.8.971. PMID ۳۳۹۴۸۸۲.
- Goodwin & Jamison 2007, p. ۱۹۴۵.
- Chen CH, Suckling J, Lennox BR, Ooi C, Bullmore ET (February 2011). “A quantitative meta-analysis of fMRI studies in bipolar disorder”. Bipolar Disorders. 13 (1): 1–۱۵٫ doi:10.1111/j.1399-5618.2011.00893.x. PMID ۲۱۳۲۰۲۴۸.
- Akiskal, Hagop (2017). “13.4 Mood Disorders: Clinical Features”. In Sadock, Benjamin; Sadock, Virginia; Ruiz, Pedro. Kaplan and Sadock’s Comprehensive Textbook of Psychiatry (10th ed.). New York: Wolters Kluwer.
- اختلالات دو قطبی (افسردگی شیدایی)[پیوند مرده] وبگاه انجمن روانپزشکان ایران
- “Bipolar disorder”. Harvard Health Publishing. Retrieved April 11, 2019.
- Durand, V. Mark. (2015). Essentials of abnormal psychology. [Place of publication not identified]: Cengage Learning. p. ۲۶۷٫ ISBN ۹۷۸-۱-۳۰۵-۶۳۳۶۸-۱. OCLC ۸۸۴۶۱۷۶۳۷.
- Shabani, A. , Kouhi, H. L. , Nojoumi, M. , Chimeh, N. , Nasir, G. S. , & Soleymani, N. (2009). The Persian Bipolar Spectrum Diagnostic Scale and mood disorder questionnaire in screening the patients with bipolar disorder.متن کامل مقاله
- Shabani A, Mirzaei Khoshalani M, Mahdavi S, Ahmadzad Asl M. Screening bipolar disorders in a general hospital: Psychometric findings for the Persian version of mood disorder questionnaire and bipolar spectrum diagnostic scale. Med J Islam Repub Iran. 2019; 33 (1) :295-300 متن کامل مقاله
- Shabani A. Strategies for Decreasing False Negative and Positive Diagnoses of Bipolar Disorders. IJPCP. 2009; 15 (2) :99-127 متن کامل مقاله
- «اختلال دوقطبی Bipolar Disorder». کلینیک روانشناسی آتیه. بایگانیشده از اصلی در ۲۲ اوت ۲۰۱۷. دریافتشده در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۱.
- داروهای تثبیت‌کننده خلق The Royal College of Psychiatrists
- http://mrpsychologist.com/world-bipolar-day/
- برگرفته از : https://fa.wikipedia.org/wiki
