نرخ تورم منتهی به هر ماه از محاسبه درصد تغییر متوسط شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در دوازده ماه منتهی به ماه مورد نظر نسبت به دوره مشابه قبل به دست می‌آید.
به گزارش ایبِنا، تورم را می‌توان نشان‌دهنده افزایش یا کاهش یا ثبات در قیمت مصرف‌کننده کالاها و خدمات دانست. برای اندازه‌گیری این شاخص معمولا در بازه‌های زمانی هفتگی، ماهانه و سالانه، قیمت انواع کالاها و خدمات در سراسر هر کشوری اندازه‌گیری و اعلان عمومی می‌شود. کالاها و خدماتی که قیمتشان در نرخ تورم محاسبه می‌شود معمولا از کالاها و خدمات ضروری زندگی مردم به‌شمار می‌روند؛ به مجموعه این کالاها «سبد کالایی و خدماتی سنجش نرخ تورم» می‌گویند. این سبد کالایی و خدماتی که به عنوان سبد پایه و شاخص کالا شناخته می‌شود، هرچند سالی یک بار مورد بازنگری قرار می‌گیرد.
شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (CPI) معیار سنجش تغییرات قیمت کالاها و خدماتی است که توسط خانوارهای شهرنشین ایرانی به مصرف می رسد. این شاخص به عنوان وسیله‌ای برای اندازه‌گیری سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات مورد مصرف خانوارها، یکی از بهترین معیارهای سنجش تغییر قدرت خرید پول داخل کشور، به شمار می رود. نرخ تورم منتهی به هر ماه از محاسبه درصد تغییر متوسط شاخص CPI در دوازده ماه منتهی به ماه مورد نظر نسبت به دوره مشابه قبل به دست می‌آید. بدیهی است چنانچه ماه مورد نظر اسفندماه باشد، به آن نرخ تورم سال مورد نظر می‌گویند.
شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی اولین بار در ایران در سال ۱۳۱۵ تهیه شد و در سال ۱۳۳۸ جنبه های مختلف تهیه این شاخص مـورد تجدیـدنظر اساسـی قـرار گرفـت، تجدیدنظرهای بعدی به علت تغییرات چشمگیر در الگوی مصرفی خانوارها و تحولات اجتماعی و اقتصادی در سال‌های ۱۳۴۸، ۱۳۵۳، ۱۳۶۱، ۱۳۶۹، ۱۳۷۶، ۱۳۸۳، ۱۳۹۰ و آخرین آن در سال ۱۳۹۵صورت گرفت.
با توجه به تغییرات در الگوی مصرف خانوارها در سال پایه ۱۳۹۵ با استفاده از نتایج بررسی بودجه خانوار شهری تجدیدنظری در انتخاب کالاها و خدمات نماینده صورت گرفت و از بین کالاها و خدماتی که خانوارهای ساکن در شهرها مصرف می‌کنند تعداد ۳۸۶ قلم کالا و خدمت نماینده (۲۹۴ قلم کالا و ۹۲ قلم خدمت) با توجه به اهمیت آنها از طریق علمی انتخاب شده است.
آمارگیران اقتصادی بانک مرکزی هر ماه به حدود ۴۰ هزار منبع اطلاع مراجعه و قیمت جاری بیش از ۱۲۱ هزار مظنه از کالاها و خدمات را پرسش می کنند و در صورتی که قیمت کالا یا خدمتی در ماه قیمت‌گیری نسبت به ماه گذشته افزایش یا کاهش داشته باشد، دلایل این نوسان بررسی می‌شود.
پس از جمع‌آوری قیمت‌ها برای محاسبه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی فرمول شاخص قیمت لاسپیرز (لاسپیرز تعمیم یافته) به کار می‌رود که از این موضوع برای محاسبه میزان تورم در سطح هر یک از استان‌ها و سپس کل کشور استفاده می‌شود.
برای محاسبه شاخص با توجه بـه فرمـول لاسـپیرز تغییـرات قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارها در هر زمان نسبت به سال پایه سنجیده می‌شود، به این صورت که مقدار مصرف تعیین شده برای هر یک از کالاها و خدمات در سال پایه در قیمت جدید ضرب و هزینه جدید در زمان مورد نظر به دست می آید. با جمع هزینه‌های جدید اقلام سبد خانوار، مجموع هزینه‌های خانوار شهری براساس قیمت‌های جدید محاسبه و سپس این هزینه بر هزینه خانوار در سال پایه تقسیم شده و عدد حاصل در ۱۰۰ ضرب می‌شود. بدین ترتیب شاخص در زمان مورد نظر به دست می‌آید.
