حتی در صورتی که در کلاس‌های اقتصاد کلان، شرکت نکرده باشید، واژه تورم را شنیده‌‌اید. انواع تورم را می‌توان بسته به دلایل مختلف بوجود آورنده آن‌ها به دسته‌های مختلفی طبقه‌بندی کرد. برای شهروندان کشوری که در اغلب سال‌های پیش، تورم دورقمی را به صورت ترکیبی از انواع تورم تجربه کرده‌اند، تورم پدیده‌ای طبیعی و اجتناب ناپذیر بنظر می‌رسد اما در حقیقت جلوگیری از بروز انواع تورم، اصلاً، غیرقابل اجتناب نیست. در نوشتار پیش‌رو، پس از بررسی مفاهیم مهم زیرمجموعه تورم، مهم‌ترین انواع تورم را معرفی می‌کنیم.

• ) انعکاس داده می‌شوند.
• بنابراین، زمانی که بانک مرکزی به سرعت میزان عرضه پول را تغییر می‌دهد، نتیجه، نرخ بالای تورم خواهد بود.

این پنج گام، خلاصه نظریه مقداری پول هستند.

مالیات تورمی چیست؟

کشور‌ها ابرتورم را تجربه می‌کنند زیرا دولت‌های این کشور‌ها از خلق پول به عنوان راهی برای پرداخت مخارج خود استفاده می‌کنند. زمانی که دولت می‌خواهد به نیروی نظامی خود حقوق پرداخت کند یا به شهروندان کم‌درآمد یا مسن کمک هزینه پرداخت کند در ابتدا باید مقدار مبالغ ضروری خود را افزایش دهد.

عموماً، دولت این‌کار را با افزایش مالیات مانند زیاد کردن مالیات بر فروش و درآمد و با استقراض از شهروندان، برای مثال فروش اوراق قرضه دولتی، انجام می‌دهد. با این‌ حال، راه دیگری نیز پیش‌روی دولت وجود دارد و دولت به سادگی می‌تواند، پول چاپ کند.

زمانی که دولت درآمد خود را با چاپ اسکناس افزایش می‌دهد، گفته می‌شود که «مالیات تورمی» (Inflation Tax) وضع شده است. اگرچه، مالیات تورمی دقیقاً مشابه سایر انواع مالیات نیست، زیرا هیچ شهروندی بابت پرداخت این نوع مالیات رسیدی دریافت نمی‌کند. در حقیقت، مالیات تورمی پیچیده‌تر به شمار می‌رود. زمانی که دولت پول چاپ می‌کند، سطح قیمت‌ها افزایش می‌یابد و اسکناس‌های داخل کیف‌پول شما کم‌ارزش‌تر می‌شوند.

در نتیجه، مالیات تورمی مانند مالیاتی است که بر هر فرد حامل پول وضع شده است. اهمیت مالیات تورمی در کشور‌های مختلف، متفاوت است. در ایالات متحده آمریکا، در زمان‌هایی، مالیات تورمی منبع درآمدی کم‌اهمیتی بوده و کمتر از ۳ درصد درآمد دولت را تشکیل داده است. اگرچه، در دهه ۱۷۷۰ میلادی کنگره قاره‌ای ایالات متحده آمریکا که نوپا  بود، برای پرداخت هزینه‌های ارتش وابستگی زیادی به این نوع از مالیات داشت.

ازآن‌جایی‌که، دولت جدید توانایی اندکی در جمع‌آوری پول از طریق روش‌های متدوال دریافت مالیات یا استقراض داشت، چاپ اسکناس آسان‌ترین راه برای جمع‌آوری منابع مالی برای پرداخت به سربازان به شمار می‌رفت. طبق پیش‌بینی نظریه مقداری، نتیجه، نرخ بالای تورم پولی به عنوان یکی از انواع تورم بود.

تقریباً تمام ابرتورم‌ها از الگوی یکسان ابرتورم انقلاب آمریکایی پیروی می‌کنند. دولت، مخارج بالا و درآمد مالیاتی ناکافی و توانایی محدودی برای استقراض دارد. بنابراین، از چاپ اسکناس برای پرداخت مخارج خود استفاده می‌کند. افزایش قابل‌توجه در مقدار پول، نمونه‌ای از انواع تورم را بوجود می‌آورد. این نمونه از انواع زمانی پایان می‌پذیرد که دولت اصلاحات مالی را برقرار کند. برای مثال، از مخارج خود بکاهد تا نیاز برای اعمال مالیات تورمی از بین برود.

معرفی فیلم‌های آموزش اقتصاد

«فرادرس»، اقدام به تهیه مجموعه فیلم‌های آموزشی در زمینه اقتصاد با همکاری اساتید مجرب و حرفه‌ای کرده است. در ادامه، تعدادی از این فیلم‌های آموزشی را معرفی کرده‌ایم. برای یادگیری بیشتر مباحث اقتصاد کلان و درک مفهوم انواع تورم می‌توانید به آن‌ها مراجعه کنید.

اثر فیشر چیست؟

طبق اصل خنثی بودن پول، افزایش نرخ رشد پول، نرخ تورم را افزایش می‌دهد اما تاثیری بر متغیر‌های حقیقی نخواهد داشت. یکی از کاربرد‌های مهم این اصل بررسی اثر پول بر نرخ بهره است. نرخ‌بهره متغیر مهمی برای متخصصین اقتصاد کلان به شمار می‌رود.

اگر حساب پس اندازی داشته باشید، نرخ بهره اسمی گویای این است که با چه سرعتی اسکناس‌های هزارتومانی در حساب‌تان افزایش پیدا می‌کنند. نرخ بهره حقیقی نرخ بهره اسمی را باتوجه به تورم اصلاح می‌کند و نشان ‌دهنده سرعت افزیش قدرت خرید حساب‌پس انداز شماست. نرخ بهره حقیقی از کسر کردن نرخ تورم از نرخ بهره اسمی بدست می‌آید.

نرخ تورم   –  نرخ بهره اسمی   =  نرخ بهره حقیقی

برای مثال، اگر بانکی اعلام کند که نرخ بهره تعلق‌گرفته به سپرده‌های آن معادل ۷ درصد سالیانه و نرخ تورم برابر ۳ درصد در سال باشد، به صورت حقیقی سپرده‌ها سالیانه به میزان ۴ درصد افزایش پیدا می‌کنند.

می توانیم این معادله را به نحوی بازنویسی کنیم که نشان‌ دهد که نرخ بهره اسمی با مجموع نرخ بهره حقیقی و نرخ تورم برابر است.

    نرخ تورم   +    نرخ بهره حقیقی   =   نرخ بهره اسمی

این نوع بررسی نرخ بهره اسمی مفید است زیرا موارد اقتصادی متفاوتی بر عوامل سمت راست معادله تاثیر می‌گذارند. عرضه و تقاضا برای منابع مالی وام‌دادنی، نرخ بهره حقیقی را تعیین می‌کنند و طبق نظریه مقداری پول رشد میزان عرضه پول تعیین‌کننده نرخ تورم است.

در ادامه، تاثیر رشد عرضه پول را بر نرخ‌های بهره بررسی می‌کنیم. در بلند‌مدت که پول خنثی است، تغییر  در میزان رشد پول نباید تاثیری بر نرخ بهره حقیقی داشته باشد زیرا نرخ بهره حقیقی، متغیری حقیقی به شمار می‌رود.

برای اینکه، نرخ بهره حقیقی، تحت تاثیر قرار نگیرد، نرخ بهره اسمی باید به صورت یک‌به‌یک با تغییرات نرخ تورم تطبیق پیدا کند. در نتیجه، زمانی که بانک مرکزی نرخ رشد پول را افزایش می‌دهد، نتیجه بلندمدت، نرخ تورم و نرخ بهره اسمی بالاتر است. این تطبیق نرخ بهره اسمی به نرخ تورم، اثر فیشر نامیده می‌شود که نام‌خود را از اقتصاددان آمریکایی «ایروینگ فیشر» (Irving Fisher) برگرفته است. او برای اولین بار این اثر را مورد بررسی قرار داد.

نرخ بهره اسمی مانند پرداختی است که برای وام انجام می‌دهید و عموماً زمانی تنظیم می‌شود که وام مقرر شود. اگر جهشی در تورم رخ دهد و فرد قرض‌دهنده و فرد دریافت‌کننده وام‌ را دچار شوک کند، نرخ‌بهره اسمی توافق شده، دیگر انعکاس‌دهنده تورم بالاتر نخواهد بود.

اما اگر تورم بالا باقی بماند، افراد، در نهایت، انتظار آن‌را خواهند داشت و توافقات وام نیز انعکاس‌دهنده این انتظارات خواهند بود. در واقع، اثر فیشر بیان می‌کند که نرخ بهره اسمی با تورم انتظاری تطبیق پیدا می‌کند. در بلندمدت، حرکت تورم انتظاری همسو با تورم حقیقی است اما الزاماً این مورد در کوتاه‌مدت صحت ندارد.

اثر فیشر برای درک تغییرات نرخ بهره اسمی در طی زمان مهم است. در نمودار زیر می توانید نرخ بهره اسمی و نرخ تورم را در اقتصاد ایالات متحده آمریکا در دوره ۱۹۶۰ تا ۲۰۱۰ میلادی مشاهده کنید. پیوستگی نزدیک بین این دو متغیر شفاف است.

نرخ بهره اسمی از اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی تا دهه ۱۹۷۰ میلادی افزایش پیدا کرده است زیرا تورم نیز در این زمان در حال افزایش بوده است. به صورت مشابه، نرخ بهره اسمی از اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی تا دهه ۱۹۹۰ میلادی کاهش پیدا کرده زیرا بانک‌مرکزی تورم را تحت کنترل خود درآورده است.

هزینه‌های انواع تورم چه هستند؟

زمانی که قیمت‌ها افزایش می‌یابند، با هر اسکناس ۱۰ هزار تومانی می‌توان کالاها و خدمات کمتری خریداری کرد. در نتیجه، ممکن است این‌گونه بنظر برسد که تورم به صورت مستقیم استاندارد‌های سطح زندگی را کاهش می‌دهد. انواع تورم می‌توانند پیامد‌های متفاوتی داشته باشند و بسته به وضعیت‌ اقتصادی کشور‌های مختلف، هزینه‌های متفاوتی را بوجود بیاورند. با افزایش قیمت‌ها، خریداران کالاها و خدمات برای کالای دریافت شده مبلغ بیشتری پرداخت می‌کنند. اگرچه، به صورت همزمان، فروشندگان کالاها و خدمات برای کالای فروخته شده مبلغ بیشتری دریافت می‌کنند.

از آن‌جایی‌که اغلب افراد با فروش خدمات خود کسب درآمد می‌کنند، برای مثال، به عنوان نیروی کار فعالیت می‌کنند، تورم در درآمد ارتباط زیادی با تورم قیمت‌ها دارد. در نتیجه، تورم خود به تنهایی قدرت خرید حقیقی افراد را کاهش نمی‌دهد.

افراد این اشتباه را در مورد تورم مرتکب می‌شوند زیرا توجه کافی به اصل خنثی بودن پول نمی‌کنند. کارگری که افزایش حقوق سالانه ۱۰ درصدی دریافت می‌کند، احتمال دارد که این افزایش حقوق را به عنوان پاداشی برای تلاش و استعداد‌های خود در نظر بگیرد.

زمانی که نرخ تورمی ۶ درصدی ارزش حقیقی این افزایش حقوق را به ۴ درصد می‌رساند، نیروی کار ممکن است حس کند که در دریافت مبلغی که واقعا حق او بوده، کوتاهی صورت گرفته است. در حقیقت، درآمد حقیقی توسط متغیر‌های حقیقی مانند سرمایه فیزیکی، سرمایه انسانی، منابع طبیعی و فناوری تولید تعیین می‌شود.

درآمد‌های اسمی توسط آن متغیر‌ها و سطح قیمت تعیین می‌شوند. اگر قرار بود که بانک مرکزی نرخ تورم پولی را به عنوان نمونه‌ای از انواع تورم از ۶ درصد تا صفر درصد کاهش دهد، افزایش حقوق تعلق گرفته به نیروی کار مورد نظر از ۱۰ درصد به ۴ درصد می‌رسید. او ممکن بود، بیندیشد که کمتر تحت تاثیر اثر منفی تورم قرار گرفته است اما درآمد حقیقی او با سرعت بیشتری افزایش پیدا نمی‌کرد.

هزینه چرم کفش ناشی از انواع تورم چیست؟

همان‌طور که بالاتر بیان کردیم، انواع تورم شبیه به مالیات وضع‌شده بر دارندگان پول است. مالیات خود هزینه‌ای بر جامعه نیست و تنها انتقال منابع از خانوار‌ها به دولت است. با این حال، بیشتر مالیات‌ها این انگیزه را در افراد بوجود می‌آورند که رفتار خود را به نحوی تغییر دهند که از پرداخت مالیات بپرهیزند. این تحریف‌شدگی انگیزه‌ها، برای جامعه به صورت کلی، رفاه از دست رفته بوجود می‌آورد. تغییر در انگیزه‌ها نیز یکی از پیامد‌های انواع تورم به شمار می‌رود.

مانند سایر مالیات‌ها، تورم مالیاتی نیز رفاه از دست رفته بوجود می‌آورد زیرا افراد منابع را هدر می‌دهند تا از وقوع آن جلوگیری کنند. از آن‌جایی‌که، انواع تورم، غالباً، ارزش حقیقی پول موجود در کیف پول شما را از بین می‌برند، می توانید با نگهداری پول کمتر، مالیات تورمی کمتری پرداخت کنید. یکی از روش‌ها جهت انجام این کار، مراجعه بیشتر به بانک است.

برای مثال، بجای خارج کردن ماهیانه دو میلیون تومان از حساب خود، می‌توانید به صورت هفتگی ۵۰۰ هزار تومان از آن برداشت کنید. با مراجعه متداوم به بانک، می‌توانید میزان بیشتری از دارایی خود را در حساب پرداخت‌کننده سود و میزان کمتری از آن‌را در کیف پول خود نگهداری کنید.

هزینه کاهش نگهداری پول «هزینه چرم کفش» (Shoeleather Cost) نامیده می‌شود زیرا با مراجعه هر چه بیشتر به بانک کفش شما زودتر کهنه شده و کارایی خود را از دست می‌دهد. البته این مفهوم به صورت لغوی این معنی را می‌دهد و در واقعیت هزینه کاهش نگهداری پول از بین رفتن تدریجی کفش شما نیست بلکه زمانی است که در مقایسه با اقتصادی با تورم اندک، باید صرف کنید تا پول کمتری نگه‌دارید.

هزینه چرم کفش تورم ممکن است ناچیز بنظر برسد و البته این هزینه در اقتصاد‌هایی با تورم اندک و تعدیل‌شده، ناچیز است اما این هزینه در کشور‌های در حال تجربه ابرتورم – یا سایر انواع تورم – مقدار قابل‌توجهی است.

ابرتورم به عنوان یکی از انواع تورم چیست؟

«اقتصاددانان پولی» (Monetary Economists) می‌توانند از داده‌های ابرتورم به عنوان پدیده‌ای طبیعی برای مطالعه و بررسی آثار پول بر اقتصاد استفاده کنند.ابر تورم، یکی از مهم‌ترین انواع تورم به شمار می‌رود. ابرتورم‌ها به این علت مورد مطالعه قرار می‌گیرند زیرا در آن‌ها تغییرات عرضه پول و سطح قیمت بسیار کلان و قابل توجه است. در حقیقت، تورم ماهانه بالای ۵۰ درصد را «ابرتورم» (Hyperinflation) می‌نامند.

داده‌های ابرتورم نشان‌دهنده ارتباطی واضح بین مقدار پول و سطح قیمت است. در تصویر زیر می توانید نمودار‌های ۴ ابرتورم کلاسیک را در دهه ۱۹۲۰ میلادی در اتریش، مجارستان، آلمان و لهستان، مشاهده کنید. هر نمودار، نشان‌دهنده میزان پول در اقتصاد و یک شاخص قیمت است.

شیب خط پول نشان‌دهنده نرخ رشد مقدار پول و شیب خط قیمت نشان‌دهنده نرخ تورم است. هر چه شیب این خط ها تندتر باشد، نرخ رشد پول یا تورم بالاتر است. توجه داشته باشید که در هر نمودار مقدار پول و سطح قیمت تقریباً موازی هستند. در طی زمان، مقدار پول در اقتصاد شروع به افزایش بیشتر و بیشتر می‌کند. در همین‌زمان، مقدار تورم بسیار زیاد می‌شود. سپس، زمانی که مقدار پول ثابت می‌شود، سطح قیمتی نیز به ثبات می‌رسد.

مثال ابرتورم به عنوان نمونه‌ای از انواع تورم در زندگی واقعی

در اینجا توصیفی از  تجربه یکی از افراد در بولیویا در حین ابرتورم آن ذکر شده است.زمانی که «ادگار میراندا» (Edgar Miranda) حقوق ماهیانه خود را که برابر ۲۵ یمیلون پزو بود، را دریافت کرد حتی لحظه‌ای وقت نیز برای تلف کردن نداشت. هر ساعت، ارزش پزو کاهش می‌یافت. در نتیجه زمانی‌که، همسر او برای مراجعه به بازار جهت  خرید برنج و نودل ماهیانه عجله داشت، او با باقی پزو‌های خود به بازار سیاه شتافت تا آن‌ها را به دلار تبدیل کند.

بولیویا – کشوری در غرب مرکزی آمریکای جنوبی – یکی از مورد‌های مطالعه تاثیر تورم افسارگسیخته بر جامعه است. افزایش قیمت به حدی بالاست که نمودار‌های تورم تقریبا غیرقابل فهم بنظر می‌رسند. در دوره‌ای ۶ ماهه، برای مثال، قیمت‌ها با نرخ سالیانه ۳۸۰۰۰ درصد افزایش داشته‌اند. این قابل درک است که بفهمیم چه اتفاقی برای آقای میراندای ۳۶ ساله می‌افتد اگر سریعاً حقوق خود را به دلار تبدلی نکند. روزی که او ۲۵ میلیون پزو حقوق دریافت کرد هر دلار معادل ۵۰۰ هزار پزو بود. در نتیجه، او ۵۰ دلار دریافت کرده بود.

تنها روزهایی بعد، این نرخ به نهصدهزار پزو تبدیل شده بود و حقوق او معادل ۲۷ دلار بود. همان‌طور که این داستان نشان‌دهنده آن است، هزینه چرم کفش ایجاد شده توسط تورم می‌تواند رقم قابل‌توجهی باشد.

با وجود بالا بودن نرخ تورم، آقای میراندا توانایی نگهداری پول رسمی کشور را با هدف ذخیره ارزش نداشت. در نتیجه، او مجبور است که پزو‌های خود را هرچه سریع‌تر به کالا یا دلار ایالات متحده آمریکا تبدیل کند که واحد نگهداری ذخیره ارزش بهتری به شمار می‌رود.

زمان و انرژی که آقای میراندا صرف کاهش میزان پول نگهداری شده می‌کند، نوعی اتلاف منابع است. اگر مسئول کنترل‌کننده پولی سیاست ضدتورمی را پیش می‌گرفت آقای میراندا پزو‌های خود را با رضایت نگهداری می کرد و از زمان و انرژی خود در جهت انجام فعالیت‌های سازنده‌تری بهره می گرفت.

ابرتورم به عنوان نمونه‌ای از انواع تورم در زیمباوه

همان‌طور که بیان شد، ابرتورم یکی از مهم‌ترین انواع تورم است. اسکناس مشاهده‌شده در تصویر زیر، زمانی که در سال ۲۰۰۸ میلادی چاپ می‌شد، ارزشی معادل ۱۰۰ میلیارد دلار زیمباوه داشت. اسکناس‌هایی در زیمباوه منتشر شده بودند که ارزشی معادل ۱۰۰ تریلیارد دلار زیمباوه داشتند و این اسکناس ها حاوی ۱۴ صفر بودند. متاسفانه، این اسکناس‌ها تقریباً بدون ارزش بودند. در زمانی ۶۲۱۹۸۴۲۲۸ دلار زیمباوه معادل ۱ دلار ایالات متحده آمریکا بود.

در نهایت، این کشور از بکارگیری واحد پولی خود خودداری کرد و از ارز‌های خارجی برای معامله استفاده کرد.اگر در ۳ دهه اخیر در ایالات متحده آمریکا یا کانادا یا سایر کشور های توسعه یافته در جهان، بدنیا آمده باشید تجربه حقیقی در رابطه با نرخ بالای تورم نداشته‌اید. تورم زمانی حاصل می‌شود که اغلب قیمت‌ها در یک کشور در حال افزایش باشند. این اتفاق در آلمان بین سال‌های ۱۹۲۱ تا ۱۹۲۸ میلادی رخ داد و هم‌چنین در زیمباوه بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۰۹ میلادی.

در نوامبر سال ۲۰۰۸ میلادی، زیمباوه نرخ تورم ۷۹٫۶ میلیارد درصدی را تجربه کرد. درصد تورم در زیمباوه اینقدر بالا بود که بعضی‌ها نمی‌توانستند آن‌را درک کنند. این تورم به معنی افزایش قیمت ۹۸ درصدی در هر روز است. یعنی قیمت در هرروز نسبت به روز قبل دو برابر شود. قیمت درج شده کالاها که به دلار زیمباوه بود در طی روز چندین بار تغییر می‌کرد و افراد کوچکترین تمایلی به نگهداری دلار زیمباوه نداشتند زیرا در هر دقیقه ارزش آن کاهش می یافت.

شهروندان زیمباوه، زمان زیادی را صرف این می‌کردند که با خرید هرکالایی که در دسترس بود، دلار‌های زیمباوه‌ای خود را مصرف کنند. در زمانی، ارزش یک قرص نان برابر ۵۵۰ میلیون دلار زیمباو بود. معلم‌ها ماهیانه حقوق تیلیاردی دریافت می‌کردند اگرچه این حقوق تقریباً معادل یک دلار بود. در اوج این تورم، برای خرید یک دلار ایالات متحده آمریکا، به ۶۲۱۹۸۴۲۲۸ دلار زیمباوه احتیاج بود.

ادارات دولتی حقوقی نداشتند که به کارمندان خود پرداخت کنند در نتیجه به جای افزایش دادن مالیات به چاپ پول بیشتر پرداختند. افزایش قیمت موجب شد که دولت کنترل قیمتی بر شرکت‌های خصوصی وضع کند که منجر به کمبود و ظهور بازار‌ها سیاه شد. در سال ۲۰۰۹ میلادی، کشور ارز قبلی خود را رها کرد و اجازه داد که ارزهای خارجی استفاده شوند.

هزینه فهرست بوجود آمده از انواع تورم چیست؟

اغلب شرکت‌ها، قیمت کالاها و خدمات خود را هرروز تغییر نمی‌دهند. درواقع، آن‌ها هر چند وقت یکبار، قیمت‌ها را اعلام می‌کنند و آن‌ها را برای هفته‌ها ماه‌ها یا حتی سال‌ها تغییر نمی‌دهند. در کشور‌هایی با تورم خفیف یا تعدیل شده ممکن است شرکت‌ها یکبار در سال، قیمت‌های خود را تغییر دهند.

شرکت‌ها تمایلی به تغییر قیمت های خود به تناوب ندارند زیرا این‌کار همراه با هزینه است. هزینه تنظیمات قیمتی را «هزینه فهرست» (Menu Cost) می‌نامند. عبارتی که به رستورانی اشاره می کند که با تغییر قیمت‌ها مجبور می‌شود، منوی خود را از اول چاپ کند. هزینه فهرست یکی از پیامد‌های محتمل ظهور انواع تورم است. هزینه فهرست شامل هزینه تصمیم‌گیری پیرامون قیمت‌های جدید، هزینه قراردادن قیمت های جدید در لیست، هزینه چاپ لیست‌های قیمتی و کاتالوگ‌های جدید برای مشتریان و واسطه‌ها، هزینه تبلیغ قیمت‌های جدید و حتی هزینه کسب رضایت مشتری ناراضی از تغییرات قیمتی است.

تورم، هزینه فهرستی پرداخت‌شده توسط شرکت‌ها را افزایش می‌دهد. زمانی‌که تورم بالا موجب موجب افزایش بی‌سابقه هزینه‌های شرکت‌ها می‌شود، تطبیق دادن قیمت‌ها با نرخ تغییرات سالیانه، غیرعملی است. برای مثال، در ابرتورم‌ها، شرکت‌ها، قیمت‌های خود را به صورت روزانه تغییر یا حتی این‌کار را با تناوب بیشتری انجام می‌دهند تا قیمت ها با سایر قیمت‌ها در کشور، مطابقت داشته باشد.

عدم تخصیص بهینه منابع به عنوان یکی از پیامد‌های انواع تورم

فرض کنید که رستورانی هر دی ماه فهرست جدیدی با قیمت‌های جدید منتشر کند و قیمت‌ها را برای بقیه سال، بدون تغییر باقی بگذارد. اگر تورمی وجود نداشته باشد، قیمت نسبی این رستوران – قیمت‌های وعده‌های غذایی این رستوران در مقایسه با سایر قیمت‌ها در اقتصاد – در طی یکسال، ثابت باقی می‌ماند. به صورت مقابل، اگر نرخ تورم سالیانه برابر ۱۲ درصد باشد، قیمت‌های نسبی این رستوران به صورت خودکار، ماهیانه ۱ درصد کاهش پیدا می‌کند. قیمت‌های نسبی رستوران در ماه‌های اولیه سال، بالا خواهد بود – مدتی پس از چاپ منوی جدید – و در ماه‌های بعد کم خواهد بود. بنابراین، به این علت که قیمت‌ها تنها در زمان‌های کمی تغییر می کنند تورم موجب می‌شود که تنوع قیمت‌های نسبی نسبت به حالت عادی بیشتر باشد.

این مورد از این جهت حایز اهمیت است که در اقتصاد‌های عمل‌کننده بر مبنای نیرو‌های عرضه و تقاضا، فرایند تخصیص منابع کمیاب به قیمت‌های نسبی وابستگی دارد. مصرف‌کنندگان  با مقایسه کیفیت و قیمت کالا‌ها و خدمات مختلف تصمیم به خرید می‌گیرند. با این تصمیم‌ها، آن‌ها تعیین می‌کنند که چگونه عوامل کمیاب تولید بین صنایع و شرکت‌ها تخصیص داده شوند. زمانی که تورم در قیمت‌های نسبی، ناهماهنگی بوجود می‌آورد، تصمیم‌های مصرف‌کنندگان نیز دچار انحراف می‌شوند و کارایی بازار‌ها در تخصیص دادن منابع برای بالاترین بهره‌وری کاهش می‌یابد.

مثال تاثیر انواع تورم بر مالیات

تقریباً تمام انواع مالیات‌ها، موجب تغییر در انگیزه‌ها و رفتار افراد می‌شوند و این در نهایت تخصیص غیربهینه منابع اقتصادی را بوجود می‌آورد. اگرچه، بسیاری از مالیات‌ها، در حضور تورم، مشکلات بیشتری را ایجاد می‌کنند. دلیل آن این است که قانون‌گذاران عموماً هنگام نگارش قوانین مالیاتی، از تورم صرف‌نظر می‌کنند.

یکی از مثال‌های نشان‌دهنده چگونگی کاهش انگیزه برای پس‌انداز، توسط تورم، مالیات وضع‌شده بر سود سرمایه‌ای است. سود سرمایه‌ای از فروش دارایی با قیمتی بالاتر از قیمت فروش حاصل می‌شود.

فرض کنید که در سال ۱۹۸۰ میلادی، شما بخشی از پس‌انداز خود را برای خرید سهام مایکروسافت به قیمت ۱۰ دلار صرف کرده باشید و در سال ۲۰۲۰ میلادی، هر سهم را به قیمت ۵۰ دلار بفروشید. طبق قوانین مالیاتی در این مثال، شما افزایش سرمایه‌ای به میزان ۴۰ دلار داشته‌اید که جزء درآمد شما محسوب می‌شود و در زمان محاسبه مالیات بر درآمدی که بدهکار هستید، موردتوجه قرار می‌گیرد.

فرض کنید که سطح قیمت از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۰ میلادی دوبرابر شده باشد. در این صورت، ۱۰ دلار پس‌انداز شده در سال ۱۹۸۰ میلادی قدرت خریدی معادل ۲۰ دلار در سال ۲۰۱۰ میلادی خواهد داشت. زمانی که سهام خود را با قیمت ۵۰ دلار بفروشید سود سرمایه‌ای که کسب می کنید – برحسب قدرت خرید افزایش یافته – تنها معادل ۳۰ دلار است.

اگرچه، قانون مالیاتی تورم را مدنظر قرار نمی‌دهد و مالیاتی که وضع می‌شود باتوجه به ارزیابی ۴۰ دلاری است. بنابراین، تورم باعث بزرگ‌تر دیده شدن سود سرمایه‌ای می‌شود و به صورت سهوی، بار مالیاتی وارده بر این نوع از درآمد را افزایش می‌دهد .

سردرگمی و ناسازگاری بوجود آمده در اثر انواع تورم

فرض کنید که همه‌پرسی برگزار کرده‌اید و از افراد پرسیده‌اید که اگر امسال هر ۱ تن برابر ۱۰۰۰ کیلوگرم باشد، در سال آینده نیز این معادله برقرار خواهد بود یا خیر؟ با فرض اینکه شرکت‌کنندگان در همه‌پرسی، آن‌را جدی تلقی کنند، پاسخ آن‌ها این خواهد بود که در سال آینده نیز ۱ تن برابر ۱۰۰۰ کیلوگرم است. هر مورد دیگری، زندگی را پیچیده‌تر می‌کند.

این یافته چه ارتباطی با مفهوم تورم دارد؟ همان‌طور که بخاطر داشتید، پول به عنوان واحد شمارش در اقتصاد، برای اعلام قیمت‌ها بکار می‌رود. به عبارتی دیگر، پول درواقع معیاری است که تراکنش‌های اقتصادی را با آن می‌سنجیم. نقش بانک مرکزی این است که از قابل اطمینان بودن واحد اندازه‌گیری رایج، مطمئن شود.

زمانی که بانک مرکزی عرضه پول را افزایش می‌دهد و تورم را به‌وجود می‌آورد، ارزش پول به عنوان واحد اندازه‌گیری از بین می‌رود. ارزیابی گمراهی و ناسازگاری بوجود آمده از انواع تورم، دشوار است. همان‌طور که بالاتر بیان کردیم، در حضور تورم، قوانین مالیاتی، با روش نادرستی قوانین مالیاتی را می‌سنجند. به صورت مشابه، در زمان افزایش قیمت‌ها، حسابداران به صورت نادرستی درآمد شرکت‌ها را اندازه گیری می‌کنند.

محاسبه میزان سود بدست آمده در یک شرکت – اختلاف بین درآمد و هزینه‌ها –  در کشور دارای تورم، پیچیده‌تر است، زیرا تورم باعث می‌شود هر اسکناس هزارتومانی در زمان‌های مختلف، ارزش متفاوتی داشته باشد.

در نتیجه، تورم انتخاب شرکت پربازده برای سرمایه گذاران را تا حدودی دشوار می‌سازد. بنابراین، انواع تورم نمی‌گذارد بازار‌های مالی نقش خود را در تخصیص ذخایر اقتصادی به انواع مختلف سرمایه‌گذاری، به خوبی ایفا کنند.

هزینه خاص تورم غیرمنتظره: باز توزیع دلخواه ثروت

تا به اینجا مواردی که از هزینه تحمیل‌شده توسط انواع تورم بررسی کرده‌ایم، با فرض ثبات و پیش‌بینی پذیر بودن نرخ آن بوده است. تورم می‌تواند در صورت غیرقابل پیش‌بینی بودن هزینه‌های اضافی را نیز تحمیل کند. تورم غیرمنتظره، ثروت را به نحوی میان جمعیت توزیع می‌کند که بی‌ارتباط با ارزش‌ها و نیاز‌های اقتصادی است.

بسیاری از وام‌ها در اقتصاد با واحد شمارشی پول مشخص می‌شوند. مثالی را در نظر بگیرید. فرض کنید خانم میرزایی که یک دانشجو است وامی ۲۰ میلیون تومانی برای پرداخت شهریه دانشگاه از بانک «ض» دریافت می‌کند. ۱۰ سال بعد مهلت پرداخت وام است. بعد از این که پس از ۱۰ سال این وام با نرخ ۷ درصد مرکب می‌شود، خانم میرزایی باید ۳۹ میلیون و سیصد و چهل و سه‌هزار تومان به بانک ض پرداخت کند.

ارزش حقیقی این بدهی، به تورم یک دهه سپری شده، بستگی دارد. اگر شانس با خانم میرزایی یار و اقتصاد دچار ابرتورم – به عنوان نمونه‌ای از انواع تورم – باشد، قیمت‌ها و دستمزد‌ها به میزانی افزایش پیدا می‌کنند که خانم میررزایی خود موفق به پرداخت مبلغ وام می‌شود. به صورت مقابل، اگر اقتصاد در تورم منفی شدید به سر ببرد، در ان‌صورت دستمزد‌ها و قیمتها کاهش پیدا می‌کنند و ۳۹ میلیون تومان بار بیشتری را به خانم میرزایی تحمیل می‌کند.

این مثال، نشان‌دهنده آن است که تغییرات پیش‌بینی‌ نشده در قیمت‌ها ثروت را در میان بدهکاران و بستانکاران، مجدداً توزیع می‌کند. ابرتورم به خانم میرزایی کمک و او را ثروتمند‌ می‌کند زیرا ارزش واقعی بدهی از بین می‌رود و حال، خانم میرزایی باید کمتر از میزان تصور شده، پرداخت کند.

تورم منفی به بانک ض کمک و آن‌را ثروتمند می‌کند زیرا ارزش بدهی در طی زمان به علت تورم منفی افزایش می‌یابد. در نتیجه، در واقعیت باید خانم میرزایی بیشتر از مقدار استقراض شده به بانک بپردازد. اگر تورم، قابل‌پیش‌بینی بود، در آن صورت بانک ض و خانم میرزایی هنگام محاسبات انجام شده برای تعیین نرخ بهره اسمی، تورم را مدنظر قرار می‌دادند. اما اگر پیش‌بینی تورم دشوار باشد، ریسکی بر خانم میرزایی و بانک ض تحمیل می‌‌شد که هردو آن‌ها می‌خواستند از آن جلوگیری کنند.

هزینه تورم پیش‌بینی نشده باید با توجه به عاملی دیگر، مورد ملاحظه قرار بگیرد. تورم دارای نوسان و نااطمینانی است مخصوصا زمانی که میانگین نرخ تورم بالا باشد. این مورد به سادگی در  بررسی تجربه کشور‌های مختلف، قابل ملاحظه است. کشور‌هایی که میانگین تورم پایینی دارند مانند آلمان، در اواخر قرن بیستم میلادی تورم ثابتی داشته‌اند. کشورهایی با میانگین نرخ بالای تورم مانند بسیاری از کشور‌های آمریکای لاتین، تورم با ثباتی ندارند.

مثالی از کشوری با تورم بالا اما ثابت، موجود نیست. رابطه بین سطح و نوسان تورم به هزینه ایجاد‌شده دیگری توسط آن اشاره می‌کند. اگر کشوری، سیاست پولی تورم بالا را در پیش بگیرد، نه تنها متحمل هزینه‌تورم بالا می شود بلکه هزینه توزیع دلخواه ثروت بوجود آمده از تورم غیرقابل انتظار نیز بر اقتصاد این کشور تحمیل خواهد شد.

تورم بخشی چیست؟

«تورم بخشی» (Partial Inflation) یکی از انواع تورم است که در اثر افزایش قیمت ناشی از افزایش عرضه پول، پیش از رسیدن به مرحله اشتغال کامل، بوجود می‌آید. این افزایش پول، در منابع بلااستفاده اقتصاد، تحرک بوجود می‌آورد و منجر به افزایش تولید و اشتغال می‌شود.

تورم کامل چیست؟

افزایش عرضه پول پس از رسیدن به سطح اشتغال کامل، «تورم کامل» (Full Inflation) را بوجود می‌آورد. در این نوع از تورم، افزایش سطح قیمت‌ها همراه با افزایش میزان اشتغال و محصولات نیست.

تورم ساختاری چیست ؟

«تورم ساختاری» (Built-In Inflation) یا (Structural Inflation) یکی از انواع تورم است که عموماً در اقتصاد‌های در حال توسعه مشاهده می‌شود. برای توضیح علل بوجود آمدن این تورم نمی‌توان به دلایل محدودی اشاره کرد و عوامل گوناگون و متعددی آن‌را بوجود می‌آورند. به صورت کلی می‌توان گفت، تورم ساختاری در کشور‌هایی بوجود می‌آید که از ساختار اقتصادی مستحکمی برخوردار نیستند و راه‌حل‌‌های ارائه شده برای از بین بردن پیامد‌های تورم بالا در این کشور‌ها بدون نتیجه است.

برای مثال، اگر بخش دولتی و ادارات و سازمان‌های زیرمجموعه آن به دلایل غیرضروری گسترده شوند، بخشی از نیروی کار عملاً هیچ نقشی در بهره‌آوری اقتصادی نخواهد داشت و همزمان قدرت خرید برای تهیه کالاها و خدمات بدست خواهد آورد. این زیرمجموعه‌ها، با کند کردن رسیدگی به امور بخش خصوصی سبب ممانعت از گسترش فعالیت‌های بخش خصوصی نیز می‌شوند. در نتیجه، تقاضا زیاد اما برای عرضه و تولید ممانعت ایجاد می‌شود.

تورم وارداتی چیست؟

«تورم صادراتی» (Imported Inflation) افزایش پایدار و جامع در سطح قیمت، به علت افزایش قیمت کالاهای وارداتی است. این افزایش قیمت شامل قیمت مواد اولیه و تمام کالاها و خدمات بکارگرفته شده توسط شرکت یا کشوری معین است.

تورم چرخ دنده‌ای چیست؟

«تورم چرخ‌دنده‌ای» (Ratchet Inflation) که یکی از انواع تورم است زمانی بوجود می‌آید که امکان کاهش قیمت در بخش‌های معینی در اقتصاد وجود نداشته باشد. در بخش‌هایی از اقتصاد، در اغلب مواقع، اضافه تقاضا وجود دارد. قیمت‌ها باید در بخش‌هایی با اضافه تقاضا، افزایش یابد و در بخش‌هایی با کاهش تقاضا، کاهش یابد.

در واقع، به علت مقاومت صورت‌گرفته از سمت اتحادیه‌ها و صنعتگران ممکن است اجازه کاهش قیمت در بخش‌های معینی، صادر نشود. بنابراین، در حالی که قیمت در بخش‌‌هایی با اضافه‌تقاضا، افزایش می‌یابد، در بخش‌هایی با کسری تقاضا، امکان کاهش قیمت وجود ندارد. در نتیجه، افزایش کلی در سطح قیمت‌ها ایجاد می‌شود که تورم چرخ‌دنده‌ای نام دارد.

تورم اضافه‌بها چیست؟

«تورم اضافه‌بها» (Mark-up Inflation) یکی از انواع تورم است که به علت وجود انحصار در اقتصاد به وجود می‌آید. این نوع تورم به علت حاشیه سود بالای ثابت تولید‌کنندگان انحصاری بوجود می‌آید. این اضافه‌بها به اندازه‌ای است که سطح قیمت را به صورت خودکار تحت تاثیر قرار می‌دهد و تورم را بوجود می‌آورد.

نظریه تورم فشار تقاضا چیست؟

نظریه تورم فشار تقاضا، علت بروز تورم را افزایش تقاضای کل می‌داند. در واقع، نظریه تورم فشار تقاضا، نظریه پولی تورم را به عنوان یک حالت خاص شامل می‌شود. افزایش تقاضای کل می‌تواند به علت افزایش مصرف وسرمایه‌گذاری، افزایش صادرات و کاهش واردات، افزایش مخارج دولت و افزایش عرضه پول توسط بانک مرکزی بوجود بیاید.

با افزایش تقاضای کل، علاوه بر سطح قیمت‌ها، سطح تولید و اشتغال نیز افزایش و نرخ بیکاری کاهش می‌یابد. به عنوان نمونه‌ای از انواع تورم، این مورد، به خوبی نشان‌دهنده منحنی فیلیپس کوتاه‌مدت است زیرا با افزایش تورم بیکاری کاهش می‌یابد.

نظریه تورم فشار هزینه چیست؟

طبق این نظریه، علت افزایش قیمت‌ها و ایجاد تورم افزایش مداوم هزینه‌های تولید به علت درخواست افزایش دستمزد است. درواقع، درخواست افزایش دستمزد معمولاً توسط اتحادیه‌های کارگری مطرح می‌شود. با درخواست افزایش دستمزد، سطح اشتغال و تولید کاهش می‌یابد، مانند اینکه عرضه نیروی کار کاسته شود. در این نوع از تورم، در کنار افزایش قیمت‌ها، بیکاری نیز افزایش می‌یابد که همانند «تورم رکودی» (Stagflation) – یکی دیگر از انواع تورم – است.

سخن پایانی

اینکه فردی، تورم را پدیده‌ای مثبت یا منفی تلقی کند، بستگی زیادی به وضعیت اقتصادی او دارد. اگر شما مبلغ زیادی را استفراض کرده باشید، تورم غیرمنتظره مورد مثبتی خواهد بود زیرا ارزش پولی که باید بازپرداخت کنید را کاهش می‌دهد. اگر شما فرد وام‌دهنده باشید، این مورد مثبت نیست زیرا ارزش مبلغی که در آینده دریافت می‌کنید، را کاهش می‌دهد. انواع تورم در کشور‌های مختلف به دلایل متفاوتی بوجود می‌آید.

همان‌طور که مشاهده کردید، انواع تورم ممکن است به دلایل متفاوتی رخ بدهد و تورم مشاهده شده در یک اقتصاد، ترکیبی از چندین نوع تورم باشد. فارغ از وضعیت اقتصادی شما، تورم همیشه اثر یکسانی را بر اقتصاد خواهد داشت. تورم، ارزش پول را کاهش می‌دهد و می‌تواند درباره تصمیم‌گیری در آینده نااطمینانی بوجود بیاورد. ظهور انواع تورم، در آینده می‌تواند برای افراد با درآمد ثابت، دشواری‌های زیادی ایجاد کند. درآمد ثابت یعنی درآمدی که از طریق توافق‌نامه‌های درآمدی، از پیش تعیین شده باشد و با شرایط اقتصادی تغییر نکند.

برای مثال، مستمری، جریان ثابتی از درآمد را ایجاد می‌کند. در زمان‌هایی، درآمد بازنشستگی نیز جز درآمد ثابت به شمار می‌رود. تورم ارزش این پرداختی‌ها را از بین می‌برد. با در نظرگرفتن خطری که تورم برای افراد دریافت‌کننده درآمد ثابت دارد، بسیاری از برنامه‌های بازنشستگی، به موردی تحت عنوان پرداختی‌های شاخص بندی شده پرداخته‌اند. در این برنامه‌ها، مبالغ پرداختی به افراد بازنشسته با در نظرگرفتن تغییرات نرخ تورم انجام می‌شود.