خاک حاصلخیز چیست؟

خاک حاصلخیز خاکی است که دارای مقادیر مناسبی از ترکیبات مغذی مورد نیاز گیاهان بوده و همچنین مقدار مناسبی از آب، هوا و تخلخل است. خاک حاصلخیز شامل ترکیبات آلی و معدنی مانند:

. نیتروژن
. فسفر
. پتاسیم
. کلسیم
. منیزیم
. سولفات
. بور
. روی و دیگر مواد مغذی است.

این ترکیبات مغذی باعث رشد گیاهان و افزایش عملکرد آن‌ها می‌شوند.
خاک حاصلخیز باید همچنین دارای ساختار مناسبی باشد که بتواند آب، هوا و مواد غذایی مناسبی را در خود نگه دارد.
خاک حاصلخیز به عنوان مهم ترین منبع اساسی برای تأمین غذایی جامعه و کشاورزی مهم بوده و مراقبت از آن در برابر فرسایش، مسمومیت و آلودگی آن بسیار مهم است.

برای افزایش جذب مواد غذایی توسط ریشه‌های گیاه در خاک چه کنیم؟

اصلاح خاک: با اصلاح ساختار خاک، می‌توانید جذب مواد غذایی توسط ریشه‌های گیاه را افزایش دهید. به عنوان مثال، افزایش مقدار مواد آلی، مواد معدنی، و رفع شوری خاک، می‌تواند باعث بهبود ساختار خاک شود.
استفاده از کودهای آلی: استفاده از کودهای آلی، می‌تواند به عنوان یک روش کارآمد برای افزایش جذب مواد غذایی توسط ریشه‌های گیاه در خاک مورد استفاده قرار گیرد. کودهای آلی، موادی مانند کمپوست، کود دامی، مرغی و بقایای گیاهی است که حاوی مواد غذایی مورد نیاز برای رشد گیاهان می‌باشند.
کاربرد کودهای معدنی: استفاده از کودهای معدنی مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم می‌تواند به عنوان یک روش برای افزایش جذب مواد غذایی توسط ریشه‌های گیاه در خاک مورد استفاده قرار گیرد. اما باید مواظب باشید که کودهای معدنی به دلیل دارا بودن مواد شیمیایی قابل حل در آب، ممکن است باعث آلودگی خاک و آب زیرزمینی شوند. مصرف بیش از حد این نوع کود ها میتواند باعث مسمومیت خاک و در نتیجه گیاهان به برخی عناصر غذایی شود.
اصلاح pH خاک: خاک بر روی جذب مواد غذایی توسط ریشه‌های گیاه تأثیر می‌گذارد. با اصلاح pH خاک به دست آوردن مقدار مناسبی از اسیدیته و قلیاییته، می‌توانید جذب مواد غذایی توسط ریشه‌های گیاه را افزایش دهید. با توجه به اینکه خاک اکثر مناطق کشورمان PH قلیایی دارند برخی عناصر مانند آهن، فسفر، روی و … در این خاک ها جذب بسیار پایینی داشته و باید اقداماتی در جهت اسیدی کردن خاک انجام دهیم تا این عناصر بتوانند بخوبی جذب شوند.

روش‌های افزایش ماده آلی خاک عبارتند از

استفاده از کودهای آلی: کودهای آلی شامل موادی مانند که از بقایای موجودات زنده مثل گیاهان و جانوران تشکیل شده اند.به عنوان مثال کود کمپوست، کود حیوانی، بقایای گیاهی و یا کود اسید هیومیک حاوی ماده آلی هستند و می‌تواند به عنوان منبعی برای افزایش ماده آلی در خاک استفاده شود.

کاشت برخی گیاهان: گیاهانی مانند آفتابگردان، کاهو، کلم، شبدر و یونجه می‌توانند به عنوان گیاهانی که میزان بالایی از ماده آلی در برگ‌ها و ساقه‌ها دارند، استفاده شوند. این گیاهان به خاک ماده آلی اضافه می‌کنند و با کاشت آن‌ها، ماده آلی در خاک افزایش می‌یابد.
کشت سبزیجات فصلی: کشت سبزیجات فصلی، مانند نخود، لوبیا، باقلا، لوبیای سبز و حبوبات دیگر، می‌تواند به عنوان یک روش برای افزایش ماده آلی در خاک مورد استفاده قرار گیرد.

ویژگی های خاک حاصلخیز

. حاوی مواد مغذی: خاک حاصلخیز باید حاوی مواد مغذی ضروری برای رشد گیاهان مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم و ریزمغذی ها باشد.
. دارای ساختار مناسب باشد: خاک حاصلخیز باید دارای ساختاری مناسب برای جذب و نگهداری آب و هوا باشد، به طوری که گیاهان به راحتی بتوانند از مواد مغذی و آب در آن استفاده کنند، و کودهای مصرف شده را به خوبی در خود نگه دارد و از دسترس ریشه ی گیاه خارج نشود.
. دارای ماده آلی بالا: ماده آلی در خاک مانند کمپوست، برگ خشک و سایر مواد آلی، ساختار و کیفیت خاک را بهبود می بخشد. بنابراین خاک حاصلخز باید دارای میزان بالایی از ماده آلی باشد.
. PH مناسب خاک: مقدار PH در خاک نیز باید در محدوده مناسبی برای رشد گیاهان باشد. برای بیشتر گیاهان، محدوده PH بین ۶٫۰ تا ۷٫۵ بهترین مقدار است.
. دارای دما و رطوبت مناسب: خاک حاصلخیز باید دارای دما و رطوبت مناسب برای رشد گیاهان باشد. گیاهان به حرارت و رطوبت نیاز دارند و خاک حاصلخیز باید این شرایط را فراهم کند تا گیاهان به بهترین شکل ممکن رشد کنند.Top of Form

کم هزینه ترین روش حاصل خیز کردن خاک

یکی از کم هزینه ترین روش های حاصل خیز کردن خاک استفاده از کمپوست طبیعی است. کمپوست طبیعی شامل مواد آلی مثل برگ وسایر مواد گیاهی است که در طبیعت قابل تجزیه و تحلیل هستند و در نتیجه انحلال آن‌ها مواد مغذی به خاک اضافه می‌شود.
برای تهیه کمپوست، می‌توانید برگ و مواد گیاهی خشک را جمع آوری کرده و آن‌ها را در یک بشکه یا کیسه برای تجزیه و تحلیل قرار دهید. برای اینکه این مواد بخوبی تجزیه شوند بهتر است باکتری ای ام را به این ترکیب اضافه کنید. سپس می‌توانید این کمپوست طبیعی را به خاک اضافه کنید تا ماده آلی و مواد مغذی بیشتری به خاک اضافه شود.
همچنین می‌توانید از کود دامی استفاده کنید. کود دامی شامل مواد آلی است که از تجزیه و تحلیل فضلات حیوانات تولید شده و مواد مغذی حاصل از آن به خاک اضافه می‌شود. اما به دلیل این که کود دامی میتواند انواع بذر علف هرز، تخم آفات و بیماری های گیاهی را وارد خاک کرده و آلودگی ایجاد کند، برای استفاده از کود دامی باید حتما از کود دامی فراوری شده استفاده کرد.
همچنین می‌توانید با استفاده از پوشش گیاهی خاک را حاصلخیز کنید. با کاشت گیاهان پوششی مانند یونجه، باقلا و یا نخود در خاک، می‌توانید مواد آلی و مواد مغذی بیشتری را به خاک اضافه کنید و در نتیجه خاک را حاصلخیز کنید. ریشه ی این گیاهان در خاک موادی ترشح میکنند که باعث افزایش حاصلخیزی خاک می شود.

انتخاب بهترین کود برای افزایش حاصلخیزی خاک

برای انتخاب بهترین کود جهت افزایش حاصلخیزی خاک باید ابتدا نوع خاک و نیازهای گیاه را بررسی کرد. سپس می‌توانید از یکی از روش‌های زیر برای انتخاب بهترین کود استفاده کنید:

تحلیل آزمایش خاک

برای انتخاب بهترین کود، ابتدا باید خاک خود را بررسی کرده و نیازهای آن را بشناسید. برای این منظور می‌توانید از آزمایش خاک استفاده کنید. تست خاک شامل بررسی میزان pH، میزان عناصر مغذی و ترکیب خاک است. با انجام تحلیل شیمیایی خاک، می‌توانید مشکلات خاک را به دقت مشخص کنید. در این روش، میزان مواد مغذی در خاک اندازه گیری می‌شود و نیازهای گیاهان به ازای هر مواد مغذی بررسی می‌شود.

نوع گیاهان

برای افزایش حاصلخیزی خاک، باید نوع کود را بر اساس نیازهای غذایی گیاهانی که قصد کشت آن‌ها را دارید، انتخاب کنید. برای مثال، گیاهانی که بیشتر نیتروژن نیاز دارند، باید از کودهای حاوی نیتروژن استفاده کنید.باید بررسی شود که گیاهانی که می‌خواهید کشت کنید، چه نوع مواد مغذی نیاز دارند. برای مثال، گیاهانی مانند گندم و جو به نیتروژن زیاد نیاز دارند، در حالی که گیاهانی مانند سیب زمینی به پتاسیم بیشتری نیاز دارند.

نوع کود

باید نوع کود را با توجه به نیازهای گیاه و خاک انتخاب کنید. برای مثال، کودهای آلی مانند کمپوست و کودهای نیتروژنی مانند نیترات آمونیوم به گیاهان نیتروژن می‌دهند، در حالی که کودهای فسفاتی مانند سوپرفسفات دی آمونیوم به گیاهان فسفر می‌دهند.

دسترسی به کود

نوع کودها بسته به ترکیب و میزان مواد مغذی متفاوت هستند. برای انتخاب بهترین کود برای خاک خود، باید از نوع کودی استفاده کنید که مواد مغذی مورد نیاز گیاهان شما را بیشترین حجم را فراهم کند. معمولاً کودهای آلی و شیمیایی موجود در بازار هستند که هر کدام ویژگی‌ها و مزایای خود را دارند. باید توجه داشته باشید که آیا کود مورد نظر در منطقه شما در دسترس است یا نه؟ گاهی اوقات ممکن است بهترین کود در منطقه شما در دسترس نباشد و شما باید از جایگزین مناسبی با آنالیز مشابه استفاده کنید.

زمان کوددهی

برای به دست آوردن بهترین نتیجه، باید به زمان کوددهی دقت زیادی داشته باشید. بیش از ۱۷ نوع ماده ی غذایی در خاک وجود دارد که گیاهان برای رشد از آنها تغذیه میکنند. هر کدام از این عناصر رفتار متفاوتی نسبت به یکدیگر دارند و در شرایط خاصی میتوانند بیشترین جذب را توسط ریشه ی گیاه داشته باشند. مثلا عنصر کلسیم در درختان فقط در مرداد ماه و اسفند ماه ذب زیادی دارد. در زمان های دیگر ریشه ی درخت نمیتواند این عنصر را جذب کند.
با توجه به پیچیدگی های زیاد برنامه ی غذایی گیاهان توصیه میشود برای اصلاح خاک و افزایش حاصلخیزی ابتدا آزمایش خاک بگیرید و سپس از یک کارشناس کشاورزی بخواهید با توجه به ویژگی های زمین و گیاهانتان برنامه ی اختصاصی جهت افزایش حاصلخیزی خاک به شما ارائه دهد.
خاک یک سیستم کاملا زنده است که از موجودات زیادی تشکیل شده که این موجودات بر روی یکدیگر اثر می گذارند. برای حاصلخیز کردن خاک، باید روش‌هایی را که باعث افزایش ترکیبات مغذی و مواد آلی در خاک می‌شوند را همیشه در برنامه قرار دهیم.

آبیاری مناسب

آبیاری مناسب می‌تواند باعث افزایش بازدهی خاک شود. موجودات ریزی که با فعالیت خود باعث حاصلخیزی بیشتر خاک میشوند علاوه بر ماده ی آلی به رطوبت کافی برای رشد و تکثیر نیاز دارند. با توجه به این که آبیاری بیش از حد ممکن است باعث خسارت به گیاه شود، باید مطمئن شوید که خاک شما در حالت مناسبی از نظر رطوبت قرار دارد و آبیاری بر اساس نیاز گیاه انجام شود.

استفاده از کود شیمیایی

اگر خاک شما در حالتی است که نیاز به ترکیبات خاصی دارد، می‌توانید از کود شیمیایی استفاده کنید. این کودها شامل نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند که می‌توانند باعث افزایش بازده خاک شوند. فقط باید دقت داشته باشید از کودهای بی کیفیت استفاده نکنید و زیاده روی در مصرف این نوع ترکیبات ممکن است به میکروارگانیسم ها و موجدات زنده ی درون خاک آسیب های شدیدی وارد کنند.

تناوب کشت

تناوب کشت به معنای تغییر محصول در هر سال است و در واقع باعث می‌شود که نیاز خاک به ترکیبات خاصی کاهش یابد. به عنوان مثال، کشت سالیانه محصولات مختلف مانند گندم، جو، یونجه و حبوبات می‌تواند باعث افزایش بازدهی خاک شود. یعنی بصورت مداوم و پشت سر هم یک نوع محصول نکارید که این امر باعث میشود خاک از یک نوع ماده ی غذایی بسیار فقیر شود. هر چند سال یک بار نوع کشتتان را تغییر دهید.
در کل، حفظ بازدهی خاک به مراقبت دائمی و کار مهندسی شده نیاز دارد و همیشه باید حواسمان به مواد غذایی، رطوبت، اکسیژن، بافت خاک و موجوداتی که در خاک فعالیت میکنند باشد.
علاوه بر انواع کودهای ذکر شده، باید توجه داشت که کودهای شیمیایی در صورت استفاده نادرست، ممکن است به جای کمک به رشد گیاهان، آنها را آسیب برسانند. در نهایت، برای افزایش رشد و حالخیزی گیاهان، بهترین روش استفاده از ترکیبی از کودهای شیمیایی و آلی است که با هم تعادلی برای رشد گیاه ایجاد می کنند. همچنین در استفاده از کودهای شیمیایی، باید به میزان مصرف آنها دقت کرد تا به جای کمک به رشد گیاه، خود گیاه را آسیب نزنند.

رویکردهای مختلف برای مدیریت موثر حاصلخیزی خاک

مدیریت یکپارچه حاصلخیزی خاک به هدف حداکثر کردن بهره‌وری آگرونومیکی مواد مغذی و بهبود عملکرد محصولات کشاورزی است. برای دستیابی به این هدف، می‌توان از گیاهان لگومینوز استفاده کرد که با انجام فرایند تثبیت نیتروژن، حاصلخیزی خاک را تقویت می‌کنند، همچنین از کود شیمیایی نیز استفاده می‌شود.
گیاهان لگومینوز در صورت کشت به عنوان دانه‌های خوراکی، کاه یا مراتع و به عنوان اجزای درختی در سیستم‌های کشاورزی جنگلی، ارزشی اساسی در توانایی تثبیت نیتروژن جوی از هوا دارند، که این کمک می‌کند کاهش استفاده از کود نیتروژنی تجاری و حاصلخیزی خاک را تقویت کند. گیاهان لگومینوز تثبیت‌کننده نیتروژن، پایه‌ای برای سیستم‌های کشاورزی پایدار هستند که شامل مدیریت یکپارچه مواد مغذی است. استفاده از نیتروژن-۱۵ به درک پویایی‌ها و تعاملات بین انواع مختلف از استخراج‌ها در سیستم‌های کشاورزی، شامل تثبیت نیتروژن توسط گیاهان لگومینوز و استفاده از نیتروژن خاک و کود توسط محصولات، در سیستم‌های کشت تکی و ترکیبی کمک می‌کند.
حاصلخیزی خاک با استفاده از کاشت گیاهان پوششی که ماده آلی به خاک اضافه می‌کنند و باعث بهبود ساختار خاک و حفظ خاک حاصلخیز و سالم می‌شود؛ با استفاده از کاه سبز یا کشت گیاهان لگومینو جهت تثبیت نیتروژن از هوا از طریق فرایند تثبیت نیتروژن زیستی؛ با استفاده از کودهای میکرو دوز که برای تجدید مواد مغذی از طریق جذب گیاهی و سایر فرایندها استفاده می‌شوند؛ و با کاهش ضایعات از طریق نشت آب در زیر منطقه ریشه‌ای محصولات کشاورزی به وسیله بهبود کاربرد آب و مواد مغذی می‌توان بهبود دوام حاصلخیزی خاک را دستیابی کرد.

راهنمای خرید و استفاده از کود اصلاح کننده خاک

ترکیباتی که باعث تغییر در ساختار خاک می‌شوند و به ریشه کمک می‌کنند تا عناصر غذایی را بهبود بخشند، به عنوان اصلاح کننده خاک شناخته می‌شوند.
ریشه گیاهان نمیتواتند عناصر غذایی را به هر فرمی و در هر شرایطی جذب کنند. اصلاح کننده خاک کمک میکند شرایط خاک را به نحوی تغییر دهد که ریشه به راحتی بتواند عناصر غذایی را جذب کند.

منبع :‌ https://www.asianews.ir/fa/newsagency/14515