تحریم، فرایند توسعه ایران را تحت‌تأثیر قرار داده و به اصطکاک جدی صنایع تبدیل شده است. بدیهی است که اولین گام توسعه‌یافتگی، صنعتی‌شدن است و صنعتی‌شدن منوط به تولید انبوه و تولید باکیفیت و با قیمت مناسب است. در اینجا باید این نکته را یادآوری کرد که امکان تولید در تمام نقاط جهان وجود دارد، اما اینکه تولید با چه قیمتی و چه کیفیتی انجام شود مهم است و تفاوت‌ها را بین کشورهای مختلف جهان رقم می‌زند.
ناگفته واضح است که نخستین گام برای ایجاد صنایع و تولید کالا، سرمایه‌گذاری است. متأسفانه باید گفت تحریم‌ها سبب شده که تأمین سرمایه برای صنایع کشور بسیار دشوار شود و هم‌اکنون کار به جایی رسیده که کشور نه‌تنها برای تولید کالا گرفتار کمبود سرمایه است که فقر سرمایه در زیرساخت‌های اقتصادی هم موجب شده رفاه ایرانیان با چالش جدی مواجه شود. با وجود اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین مالکان نفت و گاز جهان است، به دلیل همین فقر سرمایه برای تأمین انرژی، بازار داخلی هم دچار مشکل و تنش شده است.
باید تأکید کرد که ادامه این وضعیت می‌تواند تأمین انرژی برای صنایع کشور را دچار بحران کند و بخش بزرگی از صنایع را از کار بیندازد. صنایعی که با مرارت تمام در طول سال‌های گذشته پا گرفته‌اند. بنابراین باید گفت که یکی از اصلی‌ترین گرفتاری‌های تحریم، اصطکاکی است که پیش پای جذب سرمایه در ایران گذاشته است.
گذشته از این، در حال حاضر کشور با خروج گسترده سرمایه مواجه شده و این مسئله سبب می‌شود که تأمین سرمایه از منابع داخلی هم با مشکلات جدی مواجه شود. در اینجا باید تأکید کرد که تحریم موجب اختلالات گسترده برای صادرات نفت به عنوان اصلی‌ترین منبع درآمد کشور شده و دولت را با کسری بودجه مواجه کرده است. بنابراین دولت نه‌تنها قدرت سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اقتصادی و صنایع کشور را ندارد بلکه از اساس برای تأمین دخل و خرج خود دچار مصیبت شده است.
تأمین سرمایه از بخش خصوصی هم به دلایل گوناگون امکان‌پذیر نیست؛ همان‌طور که اشاره شد، فرار سرمایه از کشور یکی از چالش‌ها و موانع جدی این بخش است و دیگر، تورم مدام صعودی سبب شده تا بخش خصوصی هم رغبتی به سرمایه‌گذاری در صنایع و تولید نداشته باشد و برای حفظ ارزش سرمایه خود آن را به کالای باارزش تبدیل کند و ریسک تولید در شرایط تورمی و رکود بازار را به جان نخرد.
در واقع نااطمینانی در سرمایه‌گذاری موجب شده سرمایه‌گذاران داخلی هم برخلاف گذشته تمایلی به ریسک‌های بزرگ با سرمایه خود نداشته باشند و پول خود را به بازارهای سوداگرانه تزریق کرده یا در کشورهای اطراف ایران، اقدام به خرید ملک و سایر کالاهای بادوام کنند.
نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد، مانع تحریم برای ورود فناوری روز به صنایع ایران است. در حال حاضر صنایع بزرگی مانند فولاد و سیمان کشور شدت مصرف انرژی بسیار بالایی دارند؛ زیرا این صنایع و سایر کارخانجات نتوانسته‌اند ماشین‌آلات و فناوری روز را وارد کشور کرده و راندمان تولید خود را بالا ببرند. در نتیجه هزینه تولید بالا رفته و تولید از مزیت رقابت خارج می‌شود.
مسئله دیگری که باید به آن اشاره کرد، مهاجرت توده‌وار نیروی انسانی از ایران است. صنایع در حال حاضر با کمبود شدید نیروی متخصص و ماهر دست‌وپنجه نرم می‌کنند و سالانه بخش بزرگی از نیروهای متخصص خود را به دلیل مهاجرت از دست می‌دهند. بنابراین کیفیت و کمیت کالا تحت‌تأثیر این عوامل کاهش قابل ملاحظه داشته و موجب رشد نرخ بیکاری در کشور می‌شود. با این حساب باید گفت که تحریم نه‌تنها مانع بزرگی سر راه توسعه و صنعتی‌شدن کشور ایجاد کرده است که در حال حاضر با طولانی‌شدن سال‌های تحریم ایران، تنش به بخش‌های زیرساختی اقتصاد کشور رسیده و مهاجرت گسترده نیروی متخصص و ماهر نیز کیفیت تولیدات ایران را به‌طور جدی تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
بنابراین لازم است سیاست‌گذاران با درک ابعاد تأثیرگذاری تحریم بر توسعه کشور، حل چالش‌های سیاست خارجی را به اولویت اول خود بدل کرده و تصور نکنند که با میان‌برهای پرهزینه و کم‌تأثیر می‌توانند مسئله اصلی یعنی چالش سیاست خارجی را تقلیل دهند؛ چنان‌که در سال‌های طولانی تحریم این مسئله تقلیل نداشته و به تشدید تبعات تحریم بر اقتصاد و توسعه کشور انجامیده است.
هادی حق شناس
منبع : https://www.sharghdaily.com
