کمبود پتاسیم (Hypokalemia) به معنی سطح بسیار کم این ماده در بدن است که می‌تواند ناشی از رعایت رژیم غذایی نامناسب یا برخی شرایط پزشکی مانند اسهال باشد.
پتاسیم نوعی ماده معدنی است که بدن برای عملکرد صحیح به آن نیاز دارد. این ماده برای قلب حیاتی است و کمک می‌کند تا سلول‌ها با دریافت مواد مغذی سیگنال مورد نظر را به اعصاب بفرستند. از طرفی کمبود پتاسیم باعث ضعف عضلانی و عدم توانایی حرکتی می‌شود.
اگر سطح پتاسیم در بدن بسیار کم باشد فشارخون شما بیش از حد بالا می‌رود. بنابراین باید این ماده معدنی را یک عنصر ضروری برای بدن دانست
کمبود پتاسیم یا هیپوکالمی چیست؟
میزان پتاسیم موجود در خون به‌طور طبیعی ۳٫۶ تا ۵٫۲ میلی‌مول در هر لیتر (mmol/L) است. اگر این میزان به کمتر از ۲٫۵ mmol/L برسد، خطرناک خواهد بود و به مراقبت فوری پزشکی نیاز می‌شود. به این وضعیت هیپوکالمی یا کمبود پتاسیم می‌گویند.
پتاسیم یک الکترولیت است. الکترولیت با حل شدن در مایعات بدن بار الکتریکی خواهد داشت. این ماده معدنی اغلب از طریق غذایی که می‌خوریم دریافت و سپس کلیه پتاسیم اضافی را به کمک ادرار دفع خواهد کرد. بدین شکل میزان مواد معدنی در بدن متعادل می‌شود.
نحوه اثرگذاری کمبود پتاسیم بر بدن
پتاسیم یک ماده ضروری برای عملکرد صحیح قلب، اعصاب بدن و عضلات است. این ماده به داشتن سیستم گوارشی سالم و سالم ماندن استخوان‌ها کمک می‌کند. کمبود پتاسیم بر این عملکردهای مهم بدن تاثیر زیادی می‌گذارد. اگر مدت زمان زیادی از هیپوکالمی در بدن گذشته باشد، عوارضی مانند ریتم غیرنرمال قلب، تضعیف عضلات و حتی امکان فلج شدن وجود دارد.
چه چیزی باعث هیپوکالمی می‌شود؟
علت کمبود پتاسیم ناشی از دست دادن این ماده به مقدار زیادی در دستگاه گوارش است. معمولا دفع زیاد ادرار به‌دلیل نوشیدن آب فراوان یا داروهای ملین منجر به کاهش سطح پتاسیم در بدن می‌شود. همچنین برخی شرایط پزشکی مانند اسهال و استفراغ به از دست رفتن مقدار زیادی پتاسیم از دستگاه گوارش کمک می‌کنند.
اگر می‌خواهید بدانید علت کمبود پتاسیم در بدن چیست به سایر علل هیپوکالمی توجه کنید:
- مصرف الکل
- کمبود منیزیم
- کمبود فولیک اسید
- بیماری مزمن کلیوی
- تعریق بیش از حد
- اختلال خوردن مانند پرخوری عصبی
- قرص های ادرار آور مانند دیورتیک‌ها
- اختلال آدرنال مثل آلدوسترونیسم اولیه و سندروم کوشینگ
- سندرم لیدل (اختلال نادر که باعث فشارخون بالا می‌شود)
- برخی داروها مانند انسولین، آنتی‌بیوتیک‌های خاص و کورتیکواستروئیدها
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در اکثر موارد، از طریق آزمایش خونی که برای یک بیماری یا استفاده از مسهل گرفته شده است، متوجه کمبود پتاسیم می‌شویم. به ندرت پیش می آید کمبود پتاسیم تنها یک علامت مانند گرفتگی عضلات به وجود آورد. در این موادرد اغلب پزشک متخصص غدد و متابولیسم در آزمایشات دوره‌ای متوجه سطح پایین پتاسیم می‌شود.
علائم کمبود پتاسیم را بشناسید!
اگر سطح پایین پتاسیم در بدن خیلی شدید نباشد، علائمی احساس نمی‌کنید. اما نشانه‌های هیپوکالمی شدید در بدن عبارتند از:
- یبوست
- تپش قلب
- خستگی مفرط
- ضعف و گرفتگی عضلات
- احساس گزگز یا بی حسی در بدن
در صورت کمبود بسیار حاد پتاسیم در بدن علائم زیر بروز پیدا می‌کنند:
- غش یا سبکی سر
- گرفتگی شدید عضلات
- ضعف شدید عضلانی منتهی به فلج
- ریتم غیر طبیعی قلب (آریتمی)
- فشار خون پایین (Hypotension)
- ادرار بیش از حد (Polyuria)
- تشنگی بیش از حد (Polydipsia)
روش تشخیص هیپوکالمی در بدن
زمانی‌که با علائم سطح پایین پتاسیم در بدن به پزشک عمومی مراجعه می‌کنید، ایشان برای اطمینان از هیپوکالمی به یک‌سری نتایج آزمایشات نیاز دارند. جدول زیر نشان‌دهنده روش تشخیص کمبود پتاسیم در بدن است:
- آزمایش خون: سطح پتاسیم پایین‌تر از ۳٫۶ mmol/L
- پانل متابولیک پایه یا جامع: مجموعه‌ای از آزمایش خون برای تعیین عملکرد کلیه و تعادل الکترولیت بدن
- آزمایش ادرار: تشخیص علت هیپوکالمی با تحلیل ادرار (اندازه‌گیری میزان پتاسیم در ادرار)
- نوار قلب: بررسی و ارزیابی ریتم قلب
برای کمبود پتاسیم چی بخوریم؟
خطر ابتلا به هیپوکالمی با رعایت رژیم غذایی سرشار از این ماده معدنی کاهش می‌یابد. مواد غذایی که منبع غنی پتاسیم هستند، عبارتند از:
- ماهی
- گوشت
- بوقلمون
- میوه و سبزیجات
- لبنیات
- حبوبات (لوبیا و نخود)
- موز
- آووکادو
- سبزی با برگ تیره (اسفناج)
- بروکلی
- شیر
- پرتقال
- آلو خشک
- سیب‌زمینی
- گوجه‌فرنگی
- سبوس
- طالبی و هویج
- میوه شاه‌بلوط
برای کاهش پتاسیم خون چه باید کرد؟
اولین اقدام برای درمان کمبود پتاسیم تجویز مکمل است تا بدن پتاسیم بیشتری دریافت کند. پزشک اغلب مکمل خوراکی تجویز می‌کند.
در صورتی که هیپوکالمی شما در محدوده خطرناک (زیر ۳٫۶ mmol/L) قرار داشته باشد، مصرف مکمل خوراکی سطح پتاسیم را افزایش ندهد یا کمبود این ماده معدنی ریتم غیرطبیعی در قلب ایجاد کند به شکل وریدی تزریق خواهد شد.
اگر کمبود پتاسیم نتیجه یک بیماری دیگر باشد، پزشک تلاش خواهد کرد بیماری زمینه‌ای را با داروی مناسب برطرف کند. یادتان باشد مصرف دوز مشخصی از مکمل پتاسیم باید زیر نظر پزشک انجام شود، زیرا مصرف زیاد آن می‌تواند سطح پتاسیم بدن را بیش از حد بالا ببرد.
بهترین راه‌کار برای درمان فوری کمبود پتاسیم چیست؟
اگر کاهش سطح پتاسیم بدن بسیار شدید باشد، پزشک دستورالعمل زیرا تجویز خواهد کرد:
- هر دارویی که منجر به کمبود پتاسیم در بدن می‌شود (مانند برخی آنتی‌بیوتیک‌های خاص و انسولین) را برای مدت مشخصی قطع کنید.
- مصرف مکمل پتاسیم در دوز مشخص تجویز می‌شود.
- غذاهای حاوی پتاسیم طبیعی مانند گوشت، ماهی، میوه، سبزیجات و حبوبات در رژیم غذایی گنجانده شود.
- در صورت نیاز برای درمان بیماری که باعث کاهش سطح پتاسیم در بدن شده داروی مرتبط مصرف کنید.
کمبود پتاسیم در سالمندان
هیپوکالمی در سالمندان امر مهمی است که نیاز به توجه و مراقبت زیادی دارد. با افزایش سن بدن دیگر همچون قبل نمی‌تواند فرآیند جذب و نگهداری مواد معدنی مانند پتاسیم را انجام دهد. از همین‌رو سالمندان مستعد سطح پایین پتاسیم در بدن می‌شوند.
دلیل اصلی این موضوع مصرف کمتر مواد غذایی سرشار از پتاسیم یا استفاده از داروهای ادرار آور است. سایر علل هیپوکالمی در سالمندان مثل اسهال شدید یا استفراغ با افراد جوان‌تر تفاوت چندانی ندارد.
علائم رایج کمبود پتاسیم در سالمندان به شکل زیر بروز پیدا می‌کند:
- انرژی پایین
- ضعف عضلات
- یبوست
- خشکی دهان
- احساس خشکی و سفتی در دست‌ها و پاها
- ضربان قلب نامنظم و افزایش خطر سکته قلبی یا مغزی
طب سنتی چه کمکی به درمان سطح پایین پتاسیم در بدن می‌کند؟
طب سنتی می‌تواند به‌عنوان مکمل درمانی به همراه توصیه‌های پزشک مورد استفاده قرار گیرد. اما تاکید می‌شود که هرگونه تغییر در رژیم غذایی یا مصرف مکمل‌ها را ابتدا با پزشک معالج خود در میان بگذارید.
در زیر چند راه‌کار درمان کمبود پتاسیم با طب سنتی را آورده‌ایم که در صورت هماهنگی با پزشک خود می‌توانید از آن‌ها برای جبران سطح پایین پتاسیم استفاده کنید.
- مصرف غذاهای پرپتاسیم: برخی مواد غذایی غنی از پتاسیم شامل موز، خرما، آووکادو، سبزیجات برگ‌سبز، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی و… به افزایش سطح پتاسیم بدن کمک می‌کند.
- استفاده از گیاهان دارویی: بعضی از گیاهان دارویی مانند گل گاوزبان، رازیانه، آوین و ریحان می‌تواند به برقراری تعادل پتاسیم در بدن کمک کند.
- مصرف چای گل‌کاکتوس: این گیاه یک راه‌کار درمانی در طب سنتی است که معمولا به‌عنوان مکمل غذایی برای افزایش سطح پتاسیم بدن معرفی می‌شود.
در نهایت تاکید می‌کنیم از مصرف هر نوع گیاه دارویی و عصاره آن به صورت مکمل بدون مشورت با پزشک معالج خودداری کنید. کمبود پتاسیم یک مشکل جدی است که نیاز به تشخیص و درمان دقیق دارد. بنابراین از اقدامات خودسرانه برای افزایش آن در بدن بپرهیزید تا مشکلات پزشکی بیشتری بروز پیدا نکند.
عوارض هیپوکالمی در بدن
پتاسیم نقش مهمی در عملکرد طبیعی و صحیح اجزای بدن دارد. کمبود این ماده معدنی می‌تواند با گذشت زمان منجر به بروز خطرات جبران‌ناپذیری شود. شایع‌ترین عوارض کمبود پتاسیم در بدن عبارتند از:
- تپش قلب
- آریتمی قلب
- تضعیف عضلات و فلج
- علائم گوارشی
- مشکلات تنفسی
- فشار خون بالا
- گرفتگی عضلات شدید
- احساس خستگی مفرط
کمبود پتاسیم در یک نگاه
بدن برای عملکرد صحیح به میزان مشخصی پتاسیم نیاز دارد. کمبود این ماده معدنی در بدن بر روی ماهیچه‌ها، عضلات، اعصاب، سیستم گوارش و استخوان‌ها اثرگذار است. برای اطمینان از این‌که سطح پتاسیم بدن شما از تعادل درستی برخوردار است یا خیر باید زیر نظر پزشک غدد آزمایش خون انجام دهید.
سوالات متداول
اصلی‌ترین علائم هیپوکالمی چیست؟
ضعف و خستگی مفرط، گرفتگی عضلات، یبوست، ضربان قلب غیرطبیعی، افزایش تشنگی و ادرار
چرا دچار کمبود پتاسیم می‌شویم؟
دلیل اصلی هیپوکالمی سطح پایین پتاسیم در رژیم غذایی ، مشکلات گوارشی همچون استفراغ و اسهال شدید، مصرف بیش از حد داروهای ادرار آور یا ملین‌ها و مشکلات غدد کلیوی است.
بزرگ‌ترین خطر هیپوکالمی چیست؟
افزایش خطر آریتمی قلب (ضربان قلب غیر نرمال) در بیماران قلبی و عروقی یکی از عوارض جبران‌ناپذیر این عارضه است که می‌تواند منجر به نارسایی قلب و در نهایت مرگ شود.
محدوده خطرناک هیپوکالمی چقدر است؟
سطح ۳٫۶ تا ۵٫۲ mmol/L پتاسیم در بدن نرمال است و کمتر از ۳٫۶ در محدوده خطرناک یا هیپوکالمی شدید قرار می‌گیرد.
منبع: webmd | clevelandclinic
