تروما (Trauma) یا روان زخم نوعی زخم ناپیدا اما عمیق در روان انسان است که بر اثر تجربه اتفاقات ناخوشایند زندگی ایجاد می‌شود. این آسیب روحی روانی خصوصا اگر در دوران کودکی شکل گرفته باشد، میتواند زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
اتفاقات و رویدادهای ناخوشایند اجتناب‌ناپذیر هستند و برای همه انسان‌ها در طول زندگی رخ می‌دهند. اگر ما نتوانیم از این اتفاقات به‌راحتی عبور کنیم و تاثیر آن‌ها آن‌قدر شدید باشد که در ذهن ما برای مدت‌های طولانی باقی بماند، اصطلاحا با پدیده تروما یا آسیب روحی و روانی مواجه هستیم. اکثر افراد آسیب ناشی از این رخداد را به شدت در زندگی خود حس می‌کنند و برای کنار آمدن با آن یا از بین بردن حس بی‌اعتمادی به جلسات مشاوره نزد دکتر روانشناس نیاز دارند.
اگر شما هم در زندگی خود خاطره‌ای ناخوشایند از یک اتفاق سخت دارید که هنوز نتوانسته‌اید با احساسات ناراحت کننده ناشی از آن کنار بیایید، تا انتهای مقاله از مجله درمانکده همراه ما باشید که می‌خواهیم در مورد علت، علائم و روش درمانی تروم یا روان زخم بیشتر صحبت کنیم.
تروما یا روان زخم چیست؟
تروما یک اصطلاح روانشناسی است که از واژه یونانی به معنی زخم می‌آید و آن را به‌عنوان آسیب روانی می‌شناسند. این آسیب زمانی رخ می‌دهد که شما در موقعیت بسیار استرس‌زا یا ناراحت کننده بودید. قرار گرفتن در چنین موقعیتی باعث می‌شود تصور کنید هیچ امنیتی ندارید و دائما خطر در کمین شماست. از این رو احساس درماندگی خواهید داشت و دائما مضطرب می‌شوید.
درواقع باید بگوییم رویدادهایی که باعث به خطر افتادن امنیت فرد شوند، منجر به بروز آسیب روانی تحت عنوان تروما خواهند شد. در برخی مواقع این نوع آسیب به دلیل شوک روانی ایجاد می‌شود. مثلا جدایی غیرمنتظره از شریک عاطفی. این نوع تروما در اصل روان زخم است، زیرا آسیب فیزکی ایجاد نمی‌کند بلکه شما را از لحاظ روانی تحت فشار قرار می‌دهد.
خوب است بدانید تروما اگر با دریافت کمک حرفه‌ای برطرف نشود، میتواند به صورت علائم و نشانه‌های فیزیکی بروز پیدا کند.
انواع تروما را بشناسید!
واکنش‌ها و احساسات بیمار، روان زخم را به 3 دسته مختلف تقسیم میکند:
- ترومای حاد: این آسیب با وجود شدت زیاد، گذرا است. آن را باید نتیجه تجربه سطح استرس بسیار بالا و اتفاقی که باعث به خطر افتادن امنیت فرد شده، دانست.
- ترومای مزمن: اگر موقعیت ناراحت‌کننده و آزاردهنده برای مدت طولانی ادامه داشته باشد، روان زخم مزمن خواهد شد. خشونت خانگی یا کودک آزاری را می‌توان نمونه‌هایی از این روان زخم معرفی کرد.
- ترومای ثانویه: وقتی شما در اثر مراقبت از یک فرد مبتلا به روان زخم یا پس از شنیدن داستان ناراحت‌کننده او دچار علائم جانبی این آسیب می‌شوید که شباهت زیادی به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) دارد باید گفت درگیر روان زخم ثانویه شده‌اید.
بررسی علت ایجاد روان زخم
ممکن است شما در طول زندگی خود هیچ‌وقت جنگ، حملات تروریستی، سقوط هواپیما یا زلزله شدید را تجربه نکرده باشید. اما بسیاری از انسان‌ها پس از وقوع این حوادث حتی با شنیدن اخبار آن‌ها و تماشای وضعیت هولناک مصدومین دچار تروما می‌شوند. بنابراین می‌توان گفت قرار گرفتن مداوم در معرض اخبار بد و مشاهده تصاویر هولناک از فجایع انسانی یا طبیعی میتواند باعث شوک عصبی شود که آن را یکی از علت‌های بروز روان زخم می‌دانند.
دیگر دلایل این آسیب روانی عبارتند از:
- بیماری سخت، زندگی در محله خطرناک و تجربه مکرر حوادث هولناک باعث استرس مداوم و بی‌رحمانه می‌شود.
- تصادفات رانندگی، جراحت یا حملات شدید که ممکن است تنها یک‌بار رخ دهند. (اگر ناگهانی باشند و در دوران کودکی اتفاق بیفتند بسیار جدی خواهند بود)
- وقایعی مانند جراحی خصوصا در سه سال اول زندگی، فوت ناگهانی یکی از اعضای خانواده، پایان داده به رابطه عاطفی، تجربه تحقیر و بی‌احترامی که اغلب این موارد نادیده گرفته می‌شوند.
این وقایع ممکن است برخی افراد را تحت تاثیر قرار دهد اما بعضی دیگر به‌راحتی از آن عبور کنند. معمولا افرادی که از قبل تحت فشار روانی، تنش و اضطراب شدید بوده‌اند، احتمال بروز روان زخم در آن‌ها بیشتر است.
چه زمانی به دکتر روانشناس مراجعه کنیم؟
درمان تروما و آسیب‌های ناشی از آن نیاز به زمان زیادی دارد. این مدت میتواند برای هر فرد متفاوت باشد. اما اگر از وقوع رویداد استرس‌زا ماه‌های زیادی گذشته و شما همچنان درگیر موارد زیر هستید، حتما یک دکتر روانشناس مشورت کنید:
- پریدن از خواب با کابوس
- تمایل زیاد به انزوای اجتماعی
- تحمل اضطراب شدید و افسردگی
- یادآوری مداوم خاطرات ناخوشایند
- عدم توانایی برقراری ارتباط با دیگران
- مصرف الکل و مواد مخدر برای تسکین حال بد
- کاهش عملکرد فعالیت‌های روزمره شخصی یا کاری
علائم تروما (Trauma)
پاسخ به یک رویداد آسیب‌زا در بین افراد بسیار متفاوت است و معمولا شامل واکنش‌های احساسی و فیزیکی می‌شود که عبارتند از:
نشانه‌های احساسی و روانی
اغلب افراد مبتلا به روان زخم گزارش کرده‌اند که پس از آسیب روانی دچار تمامی احساس‌های بد به‌طور همزمان می‌شوند. به‌همین دلیل اکثر آن‌ها با افکار خودکشی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.
- شوک
- بی‌پناهی
- عدم تمرکز
- احساس غم
- احساس گناه
- پریشانی ذهن
- تغییرات رفتاری
- خشم و تحریک‌پذیری
- بی‌حالی و کمبود انرژی
- اضطراب و استرس شدید
- انکار و بی‌اعتقاد شدن به همه چیز
- احساس شرم و سرزنش مداوم خود
- احساس عدم درک شدن از طرف نزدیکان
نشانه‌های فیزیکی
آسیب روانی میتواند با علائم فیزیکی همراه باشد:
- سردرد
- بی‌خوابی
- درد فیزیکی
- کابوس شبانه
- خستگی شدید
- انقباض عضلات
- افزایش ضربان قلب
- با وحشت از خواب پریدن
- اضطراب و بی‌قراری شدید
- ابتلا به عفونت استخوان در صورت ایجاد زخم یا شکستگی
آیا تروما باعث اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌شود؟
هر فرد آسیب دیده دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) نمی‌شود. برخی افراد پس از گذشت مدتی با رویداد هولناک کنار می‌آیند و برایشان عادی می‌شود. البته آن‌ها اغلب خاطرات و احساسات درناک را کاملا فراموش نمی‌کنند و با قرار گرفتن در شرایط مشابه برایشان یادآوری خواهد شد.
هنگامی که این علائم بیش از یک ماه طول بکشد و به‌طور جدی بر توانایی عملکرد فرد تاثیر بگذارد، ممکن است فرد مبتلا به PTSD باشد. البته باید بگوییم این‌که تا مدتی بعد از تجربه رویداد سخت، غمگین و سوگوار باشید طبیعی است. نباید انتظار داشته باشید چند روز پس از آن رویداد به زندگی طبیعی برگردید. در این صورت عوارض تروما تداوم پیدا میکند.
بنابراین اجازه دهید علائم روان زخم به‌طور آهسته برطرف شوند. اگر متوجه شدید این نشانه‌ها بیش از چند ماه طول کشیده‌اند یا در حال افزایش هستند با متخصص سلامت روان مشورت کنید. دکتر روانشناس آنلاین درمانکده میتواند به شما در این خصوص کمک کند.
روش درمان تروما
بهترین روش درمان روان زخم مواجه شدن با اسیبهای روانی، احساسات و خاطرات ناخوشایند است. رکتر وانشناس با روش های درمانی زیر به شما کمک میکند تا بی اعتمادی خود را نسبت به دیگران برطرف کنید.
- تجربه سوماتیک (Somatic experiencing)
- درمان شناختی-رفتاری (Cognitive-behavioral therapy)
- روش حساسیت زدایی و پردازش دوباره حرکات چشم (EMDR)
روش‌های مقابله با روان زخم
آن‌ها عبارتند از:
- تمرکز بر روی افکار و احساسات مثبت با تمرین ذهن آگاهی
- انجام فعالیت‌های بدنی منظم مانند شنا، دویدن، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری
- دوری از انزوای اجتماعی و در ارتباط ماندن با خانواده، دوستان نزدیک یا عزیزانتان
- رعایت رژیم غذایی سالم، عدم مصرف الکل، مواد مخدر و حذف عادات غلط برای مراقبت از خود
- انجام تکنیک‌های آرامش ذهن مانند تنفس عمیق، یوگا، مدیتیشن و بروز احساساتی مثل غم، خشم یا ناراحتی
تروما در یک نگاه
زمان زیادی طول می‌کشد تا اثر تروماها کم شده یا به‌طور کلی از بین بروند. طول مدت درمان تروما به عوامل متعددی مانند نوع و شدت تروما، شرایط فرد و رویکرد درمانی مورد استفاده بستگی دارد. بنابراین نیاز است که برنامه‌ای جامع برای درمان فرد در نظر گرفته شده و تمام اطرافیان او مانند خانواده، همکاران، دوستان و… به اثربخش بودن درمان کمک کنند.
همچنین، توصیه می‌کنیم در مدیریت تروما از درمانگرانی کمک بگیرید که بتوانند با ارائه یک برنامه جامع، وضعیت فرد را کنترل کنند. در صورتی که درمان روان‌زخم به‌درستی انجام نشود، امکان دارد آثار آن تا سال‌ها بر روان فرد اثر بگذارد و تبدیل به یک وضعیت مزمن شود. اگر شما یا یکی از اطرافیان‌تان وضعیت تروما را تجربه کرده است، پیشنهاد می‌کنیم از روانشناسان یا روانپزشکان درمانکده کمک حرفه‌ای دریافت کنید.
سوالات متداول
تفاوت تروما با استرس چیست؟
هر فشاری در زندگی میتواند منجر به بروز استرس در فرد شود که لزوما همیشه خطرناک نیست اما روان زخم ناشی از رویداد استرس زا است که به دلیل ایجاد آسیب روحی ورانی همیشه مضر خواهد بود.
چطور از فرد مبتلا به تروما حمایت کنیم؟
او اغلب گوشه‌گیر، عصبانی، تحریک‌پذیر و از نظر احساسی حساس می‌شود. این علائم را بشناسید و به‌جای ناراحت شدن از فرد آسیب‌دیده یا نسبت دادن حالات او به رابطه خود، آن‌ها را درک کنید و در کنار او باشید.
کدام آسیب‌های دوران کودکی به ترومای بزرگسالی تبدیل می‌شوند؟
بی‌توجهی، خشونت خانگی، جدای طولانی مدت از والدین، بیماری سخت، محیط ناامن، سوء‌استفاده جنسی، جسمی و کلامی
آیا تروما میتواند باعث ایجاد اختلال روانی شود؟
روان زخم میتواند در برخی افراد که سابقه اختلال روانی داشته‌اند به‌طور مستقیم باعث بروز اختلال استرس پس از سانحه یا اختلال استرس حاد شود.
دریا رادمنش
منبع: psychcentral | medicalnewstoday | mind
