کبد چیست؟
از این عضو به عنوان یکی از حیاتی‌ترین اندام‌های داخلی بدن یاد می‌شود. بدون آن قادر نیستید بیشتر از دو یا سه روز زندگی کنید. این اندام رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز دارد. اگر بتوانید آن را لمس کنید، ظاهری کشسانی و لغزنده را حس خواهید کرد.
آناتومی کبد چگونه است؟
اگر بخواهیم آناتومی کبد را به زبان ساده بیان کنیم، باید گفت این اندام دارای دو بخش اصلی است که به آنها لوب گفته می‌شود. هر لوب به تنهایی به هشت قسمت کوچکتر تقسیم می‌شود که هر کدام از آنها نیز حدود هزار کیسه کوچک (لوبول) هستند. هر لوبول نیز یک مجرای کوچک ( داکت) دارد که به مجرای اصلی هپاتیک متصل است.
سطوح کبدی
این عضو دارای یک سطح دیافراگمی در جهات قدامی، فوقانی و خلفی و یک سطح احشایی در جهت تحتانی است. سطح احشایی در جهت تحتانی گنبدی شکل است که در برابر سطح تحتانی دیافراگم دیده می‌شود.
این اندام دارای لوب‌های راست و چپ است. در قسمت جلو و بالای آنها رباط‌های داسی شکل (فالسیفورم)، در قسمت پایین رباط گرد و در قسمت تحتانی شکاف رباط وریدی(لیگامان venosum) قرار دارد.
حدود پنج ششم کبد را لوب راست تشکیل می‌دهد. لوب‌های دمی(caudate) و مربعی(Quadrate) از این قسمت منشاء می‌گیرند. به طور کلی دو لوب راست و چپ، در جلوی این اندام قرار دارند و قسمت تحتانی آن چهار لوب راست، چپ، کودیت و کوادریت دیده می‌شود.
لیگامان‌های کبد
لیگامان‌های این عضو از جنس پریتوئن (صفاق) هستند. از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
فالسیفورم
این لیگامان به قسمت زیرین شکم چسبیده است و بین لوب راست و چپ قرار دارد. این لیگامان جگر را به دو لوب چپ و راست تقسیم می‌کند.
لیگامان راند یا ترس(Teres)
این لیگانان در پایین کبد قرار دارد.
کروناری لیگامنت
این لیگامان مانند یک تاج روی سر کبد قرار دارد، به همین دلیل به آن کروناری (crown:تاج) می‌گویند.
لیگامنتوم ونوزوم
این لیگامان حاصل چین خوردگی‌های پریتوئن در پشت این عضو است که به سمت بالا می‌رود.
هپاتوگاستریک
بین کبد و معده قرار دارد.
هپاتو دئودنال
بین کبد و دئودنوم (دوازدهه) است.
هپاتورنال
بین کلیه راست و کبد قرار گرفته است.
کبد دو لوب اصلی دارد و هر لوب به دو هشت قسمت کوچکتر تقسیم میشودخونرسانی و سیستم عصبی در کبد
خونرسانی در این اندام بوسیله شریان‌‌ها و ورید پورتال کبدی انجام می‌شود. در سیستم عصبی نیز عصب پارانشیم (hepatic plexus) و کپسول گلیسون(پوشش فیبروزی) وجود دارد.
در صورتی که در این اندام احساس درد یا علائم غیر عادی می کنید بهتر است به فوق تخصص گوارش مراجعه کنید.
کبد کجاست؟
به طور کلی این اندام را نمی‌توانید با لمس کردن ناحیه شکمی احساس کنید، چرا که قفسه سینه آن را به طور کامل محافظت می‌کند. این عضو تقریبا در یک چهارم بالایی سمت راست حفره شکمی و زیر پرده دیافراگم قرار دارد.
اندازه طبیعی کبد در سونوگرافی چقدر است؟
این اندام چیزی حدود ۱.۴۴ تا ۱.۶۶کیلوگرم وزن دارد، یعنی می‌توان گفت به اندازه یک توپ فوتبال است. البته باید بدانید اندازه آن در مردان به دلیل جثه بزرگتری که دارند کمی بیشتر از زنان است. همچنین خوب است بدانید از این عضو به عنوان سنگین‌ترین اندام داخلی بدن یاد می‌شود. برخی بیماری‌های زمینه‌ای نیز می‌توانند منجر به بزرگ شدن آن شوند.
شکل گیری کبد چگونه است؟
این اندام به عنوان بخشی از دستگاه گوارش جنین به‌شمار می‌رود. در هفته پنجم بارداری سلول‌ها شروع به ساختن دستگاه گوارش جنین می‌کنند. دستگاه گوارشی جنین از سه بخش اصلی زیر تشکیل شده است:
- پیش‌شکم که تبدیل به مری، معده،کبد و پانکراس می‌شود.
- میان‌روده که قسمت بیشتر رودهٔ کوچک و دو سوم رودهٔ بزرگ را تشکیل می‌دهد.
- پسین‌روده که رودهٔ بزرگ، راست‌روده و کانال مقعدی را شامل می‌شود.
عملکرد کبد چیست؟
تولید صفرا
این اندام با تولید صفرا به هضم و گوارش چربی‌ها کمک می‌کند. صفرا مایع تلخ و سبزرنگی است که در کیسه صفرا ذخیره می‌شود. این کیسه به ابتدای روده کوچک (دوازدهه) مرتبط است. این مایع از نمک‌های صفراوی، کلسترول، بیلی روبین، الکترولیت‌ها و آب تشکیل شده است. صفرا در تجزیه پروتئین‌ها نیز نقش دارد.
جذب و متابولیسم بیلی روبین
با تجزیه هموگلوبین، بیلی روبین تشکیل می‌شود. آهن آزاد شده از هموگلوبین در مغز استخوان یا کبد ذخیره و برای تولید سلول‌های خونی جدید استفاده می‌شود.
حمایت از لخته شدن خون
وجود ویتامین K برای لخته شدن خون ضروری است. برای جذب این ویتامین نیز به صفرا نیاز است. چنانچه کبد به اندازه کافی صفرا تولید نکند، فاکتورهای انعقادی خون دچار اختلال می‌شوند.
متابولیز کربوهیدرات
محل ذخیره کربوهیدرات‌ها در این اندام است. این مواد به گلوکز تجزیه می‌شوند و با توجه به نیاز بدن وارد جریان خون خواهند شد. این روند سبب می‌شود تا سطح قند خون در بدن تنظیم شود. گلوکز به شکل گلیکوژن ذخیره می‌شود. هر زمان که به انرژی نیاز داشته باشید، با آزاد شدن آنها انرژی فوری و در سریع‌ترین زمان ممکن در دسترس شما خواهد بود.
ذخیره ویتامین و مواد معدنی
ویتامین‌های A، D، E، K و B12 در این اندام ذخیره می‌شوند. کبد آهن هموگلوبین را به شکل فریتین نگهداری می‌کند و هر زمان که نیاز باشد آنها را برای ساخت گلبول‌های قرمز خون آزاد خواهد کرد. این اندام همچنین محلی برای ذخیره ماده معدنی مس است.
تصفیه خون
این عضو سموم مواد شیمیایی را متابولیزه کرده و از بدن خارج می‌کند. چیزی حدود یک لیتر خون در هر دقیقه بوسیله آن فیلتر و تصفیه می‌شود. این اندام در تنظیم و تعادل هورمون‌های بدن نقش مهمی دارد.
عملکرد ایمونولوژیک
این اندام بخشی از سیستم فاگوسیت تک هسته‌ای بدن به‌شمار می‌رود و دارای تعداد زیادی سلول کوپفر (kupffer cell) است. این سلول‌ها در حفظ ایمنی بدن نقش دارند. آنها هرگونه عامل بیماری‌زا را که ممکن است از طریق روده وارد کبد شود، نابودمی‌کنند.
تولید آلبومین
از آلبومین به عنوان رایج‌ترین پروتئین سرم خون یاد می‌شود. این پروتئین اسیدهای چرب و هورمون‌های استروئیدی را منتقل می‌کند. به این ترتیب فشار در رگ‌ها تنظیم شده و از نشت آنها جلوگیری می‌شود.
بیماری های کبد
فاسیولیازیس
این بیماری به دلیل وجود کرم انگلی به نام فلوک کبدی (گندیدگی کبدی) بروز می‌کند. این بیماری می‌تواند ماه‌ها و سال‌ها مخفی بماند. افرادی که در مناطق گرمسیری زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.
سیروز
این بیماری به تدریج رخ می‌دهد. گاهی اوقات کبد آسیب می‌بیند و بافت اسکار جایگزین بافت‌های سالم می‌شوند. در این حالت اصطلاحا گفته می‌شود، فیبروز رخ داده است. سموم، الکل و هپاتیت می‌توانند باعث بروز این عارضه شوند. فیبروز زمینه را برای نارسایی کبد مهیا می‌کند.
هپاتیت
منظور از هپاتیت همان عفونت است. این بیماری به دو شکل ویروسی و الکلی بروز می‌کند. نوع ویروسی آن بیشتر شایع است. هپاتیت با توجه به نوع ویروس به انواع A، B، C، D و E تقسیم می‌شود. نوع A، B و C آن رایج‌تر هستند.
هپاتیت، التهاب کبد است. این عضو قادر به فیلتر خون و پردازش مواد مغذی است. به کمک این اندام بدن توانایی مبارزه با عفونت‌ها را دارد. زمانی که کبد آسیب می‌بیند، عملکرد آن مختل می‌شود. مصرف بیش از حد الکل، سموم، داروها و برخی شرایط پزشکی می توانند منجر به بروز هپاتیت شوند. با این حال، این بیماری در بیشتر مواقع توسط نوعی ویروس ایجاد می‌شود.
کبد چرب
این بیماری به دو شکل زیر بروز می‌کند:
- بیماری کبد چرب غیر الکلی (Nonalcoholic Fatty Liver Disease) یا (NAFLD)
- بیماری کبد چرب الکی (Alcoholic Fatty Liver Disease) یا استئاتوهپاتیت الکی
سندرم گیلبرت
این بیماری یک اختلال ژنتیکی است. حدود ۳ تا ۱۲ درصد از جمعیت جهان تحت تاثیر آن قرار دارند. در این حالت بیلی روبین کاملا تجزیه نمی‌شود. زردی خفیف از علائم این بیماری است.
سرطان کبد
انواع مختلفی از سرطان برای این عضو وجود دارد که از شایع‌ترین آنها می‌توان به کارسینوم سلول‌های کبدی اشاره کرد. سرطان کلانژیوکارسینوم داخل کبدی و هپاتوبلاستوم، کمتر شایع هستند.
راهکارهای برای حفظ سلامت کبد
رژیم غذایی سالم داشته باشید
این عضو در هضم چربی‌ها نقش دارد. مصرف بیش از حد مواد غذایی چرب می‌تواند باعث اختلال در عملکرد آن شود. همچنین باید بدانید مصرف بیش از حد نوشیدنی‌های الکلی، سلامت این اندام حیاتی را تهدید می‌کند.
بیش از حد دارو مصرف نکنید
مصرف خودسرانه انواع دارو برای طولانی مدت می‌تواند برای این اندام خطرناک باشد. چرا که این عضو مسئول متابولیزه کردن سموم و داروها است. مصرف بیش از حد آنها، جگر شما را پر از سم می‌کند.
حواستان به مواد شیمیایی محیط باشد
آن دسته از افرادی که به دلیل شغل در معرض انواع سموم، مواد شیمیایی، رنگ‌های صنعتی و… قرار دارند، بیش از دیگران باید از خود مراقبت کنند. سموم ناشی از این مواد ریسک بیماری های کبدی را افزایش می‌دهد.
ورزش کنید
تمرین ورزشی مرتب به حفظ سلامتی اندام‌های مختلف بدن از جمله کبد کمک می‌کند.
خود را در برابر بیماری‌های کبدی واکسینه کنید
برای برخی بیماری‌‌ها مثل هپاتیت A و B واکسن وجود دارد. واکسیناسیون به افرادی که در معرض خطر دارند، بیشتر توصیه می‌شود.
رابطه جنسی محافظت شده داشته باشید
برخی بیماری های کبد مانند هپاتیت C از طریق رابطه جنسی منتقل می‌شود. رفتارهای پرخطر جنسی ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند.
سخن آخر
کبد عضو پیچیده‌ای در بدن است. بدون آن قادر به زندگی نخواهید بود. البته این موضوع به نوع و شدت بیماری بستگی دارد. از پیوند کبد به عنوان آخرین راه برای درمان یاد می‌شود. با این حال سبک زندگی سالم و داشتن رژیم غذایی مناسب می‌تواند از بروز بیماری های کبد پیشگیری کند.
منبع: Medical News Today
