بودجه رانتی ایران؛ مادر تمام فسادها و نابرابری‌ها.
ساختار رانتی در اقتصاد ایران، ریشه در بودجه و نهادها دارد و فساد، شکاف طبقاتی و فاصله دولت از جامعه مدنی را افزایش می‌دهد.
به گزارش سایت اقتصادی ایران به نقل ازبنکر (Banker)، رانت یکی از پیچیده‌ترین و پرچالش‌ترین مفاهیم اقتصادی در ایران است؛ مفهومی که با ساختار سیاسی و نهادی کشور گره خورده و مانع اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می‌شود.
اقتصاددانان معتقدند رانت زمانی شکل می‌گیرد که درآمدی خارج از کار و تولید ایجاد شود و در مسیر غیرمولد جریان یابد.
در ایران، اتکا به درآمدهای نفتی و انحصاری شدن این منابع باعث شده است رانت به جای یک پدیده محدود، به یک ساختار نهادی تبدیل شود.
پیامدهای این روند شامل گسترش فساد، افزایش شکاف طبقاتی، تضعیف اعتماد عمومی و فاصله گرفتن دولت‌ها از جامعه مدنی است.
تاریخچه شکل‌گیری رانت در اقتصاد ایران
از زمان اکتشاف نفت، نهادهایی در ایران شکل گرفتند که به جای تقویت تولید و کارآفرینی، به بازتوزیع منابع نفتی پرداختند و شالوده اقتصاد رانتی را بنا نهادند.
در طول دهه‌ها، این ساختار در تمامی عرصه‌ها از اقتصاد گرفته تا فرهنگ و سیاست ریشه دواند. هر دولتی که روی کار آمد، به جای محدود کردن انحصار خود، آن را گسترش داد و از رانت به عنوان ابزاری برای تامین منابع مالی بهره برد.
نمونه‌های بارز رانت در ایران شامل نظام بانکی با نرخ سود کمتر از نرخ تورم، تخصیص مجوزهای سلیقه‌ای و بودجه‌هایی است که به نهادهای غیرمولد اختصاص می‌یابند. این وضعیت نشان می‌دهد رانت فقط به اقتصاد محدود نیست بلکه به شکل یک «بیماری نهادی» در سراسر کشور نفوذ کرده است.
مصاحبه با حیدر مستخدمین‌حسینی: ریشه رانت در بودجه و نهادها
حیدر مستخدمین‌حسینی، اقتصاددان و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» تاکید کرد که ساختار رانتی در ایران بیشتر نهادمحور است و ریشه اصلی آن در نحوه سازماندهی دولت‌ها و انحصار درآمدهای نفتی نهفته است. او توضیح داد:
- سرچشمه اصلی رانت در بودجه است؛ منابعی که به جای بخش‌های مولد، صرف نهادهای غیرپاسخگو می‌شوند.
- دولت‌های احمدی‌نژاد و رئیسی بیشترین رشد رانت را تجربه کردند؛ انحلال سازمان برنامه و بودجه، مسیر توسعه رانت را هموار کرد.
- رابطه رانت و فساد خطی و مستقیم است؛ هرچه رانت افزایش یابد، فساد نیز رشد می‌کند.
نمونه‌های رایج رانت در ایران
رانت در حوزه‌های مختلف اقتصاد و فرهنگ قابل مشاهده است:
- نظام بانکی: نرخ سود پایین‌تر از تورم باعث ایجاد سود تضمین‌شده برای گروه‌های خاص می‌شود.
- تخصیص مجوزها: افراد نزدیک به قدرت راحت‌تر مجوز دریافت می‌کنند و به «امضای طلایی» مشهور است.
- بودجه دولتی: بخش قابل توجهی از بودجه به نهادهای غیرمولد اختصاص می‌یابد و ریشه انواع رانت در این مرحله است.
- تحریم‌ها و سیاست دور زدن آن‌ها: افرادی که مدعی تسلط بر دور زدن تحریم‌ها هستند، به کانون‌های جدید رانت تبدیل می‌شوند.
- فرهنگ و هنر: نویسندگان و فیلمسازان برجسته برای دریافت مجوز باید سال‌ها انتظار بکشند، در حالی که آثار کم‌ارزش به راحتی چراغ سبز می‌گیرند.
نقش دولت و نهادها در توسعه رانت
مستخدمین‌حسینی تاکید کرد که رانت محدود به یک فرد نیست و گروه‌ها و جریان‌های سیاسی از آن بهره‌مند می‌شوند. دولت‌های مختلف با گسترش انحصار، به افزایش رانت کمک کرده‌اند و نهادهای قانونگذاری و قضایی نیز نتوانسته‌اند نقش نظارتی مؤثری ایفا کنند.
دولت و رانت: تعامل با جامعه مدنی
دولت رانتی در ایران شامل هر سه قوه است:
- قوه مجریه: بودجه و منابع اقتصادی را کنترل می‌کند و رانت را گسترش می‌دهد.
- قوه مقننه: گاهی با تصویب قوانین، زمینه دور زدن تحریم‌ها و افزایش رانت را فراهم کرده است.
- قوه قضاییه: برخوردهای ناقص با رانت و فساد موجب تقویت ساختار رانتی شده است.
چگونه رانت پایان می‌یابد؟
اقتصاددانان اجماع دارند که جلوگیری از رانت باید از بودجه آغاز شود. اصلاح تخصیص منابع، شفافیت در درآمدهای نفتی و مالیات، و نظارت جامعه مدنی، گام‌های اساسی برای کاهش رانت و فساد هستند.
رانت اصلی در تخصیص بودجه شکل می‌گیرد و حتی رانت‌های جزئی در زندگی روزمره ناشی از همین ساختار غیرشفاف هستند.
تلخیص: جهان صنعت
برگرفته از : https://www.banker.ir
