حسابداری شرکت های تعاونی یکی از انواع روش های حسابداری می باشد با این تفاوت که مقداری سخت تر و البته شیرین تر از سایر روش ها می باشد . در زیر حسابداری شرکت های تعاونی آورده شده است
حسابداری شرکت های تعاونی:
فعالیت های مالی هر واحد اقتصادی که در سیستم حسابداری ثبت و گزارش میشود شامل سه بخش است
الف:فعالیتهای مربوط به تشکیل و سرمایه گذاری اولیه
ب:فعالیت های مالی طی دوره
ج:فعالیت های پایان دوره مالی
در مواد قانون بخش تعاون درباره نحوه تامین سرمایه شرکتهای تعاونی این گونه عنوان می گردد: شرکت های تعاونی شرکت هایی هستند که تمام یا حداقل ۵۱% سرمایه بوسیله اعضا در اختیار شرکت های تعاونی قرار میگیرد و وزارتخانه ها ، سازمانها، شرکتهای دولتی وابسته به دولت، بانک ها ،شهرداریها، شوراهای اسلامی کشور،بنیاد مستضعفان و سایر نهادهای عمومی میتوانند جهت اجرای بند ۲ اصل ۴۳ از راه وام بدون بهره یا هر راه مشروع دیگر از قبیل مشارکت، مضاربه،مزارعه،مساقات ، اجاره، اجاره به شرط تملیک،بیع شرط،فروش اقساطی، صلح،اقدام به کمک در تامین یا افزایش سرمایه شرکت تعاونی نمایند بدون اینکه عضو باشند.
همچنین درباره نحوه تامین سرمایه در قانون آمده است:
هر تعاونی وقتی ثبت میشود که حداقل یک سوم سرمایه آن تادیه و در صورتی که به صورت نقدی جنسی تقویم و تسلیم شده باشد اعضا تعاونی مکلف اند مبلغ پرداخت نشده سهم خود را ظرف مدت مقرر در اساسنامه تادیه نمایند.
عضو یا اعضای تعاونی می توانند با رعایت این قانون سهم خود را به سایر اعضا و افراد واجد شرایط واگذار نمایند. مسئولیت مالی اعضا در شرکت های تعاونی محدود به میزان سهم آنان میباشد مگر آنکه در قرارداد ترتیب دیگری شرط شود.
بنابراین با توجه به مفاد قانون چون اعضاء شرکت تعاونی میتوانند حداقل یک سوم سرمایه را تادیه نمایند ثبت های مربوطه مانند شرکت سهامی است با این تفاوت که یک سوم به طور نقد یا غیر نقد تادیه و دوسوم آن در تعهد اعضا خواهد بود .
فعالیت هایی که یک شرکت تعاونی در طی سال مالی انجام میدهد با توجه به نوع تعاونی می تواند خدماتی ، تولیدی یا توزیعی باشد این فعالیت ها همانند فعالیت سایر شرکتها در دفاتر ثبت میشود اما فعالیهای پایان دوره مالی که بخش عمده آن ثبتهای مربوط به اصلاح حسابها ، بستن حسابها و گزارشگری مالی و نتیجه عملیات است تفاوت هایی با سایر شرکتها داراد.این تفاوت ها در نحوه تخصیص سود مشهود تر است در زیر به بعضی از این موارد اشاره میکنیم. سود خالص شرکتها و اتحادیه های تعاونی در هر سال مالی به ترتیب زیر تقسیم میشود:
۱)از حداقل ۵% به بالا با تصویب مجمع عمومی به عنوان ذخیره قانونی به این حساب منظور میشود
تبصره۱- ذخیره قانونی تا زمانی که مبلغ کل ذخیره حاصل از درآمدهای مذکور به میزان یک چهارم سرمایه سه سال اخیر شرکت نرسیده باشد الزامی است
تبصره۲-تعاونی ها میتوانند تا حد اکثر یک دوم ذخیره قانونی را جهت افزایش سرمایه خود در نظربگیرند.
۲)حداکثر۵%از سود خالص به عنوان حق تعاون و آموزش به صندوق تعاون واریز می گردد
۳) درصدی از سود جهت پاداش به اعضا ، کارکنان،مدیران و بازرسان به پیشنهاد هیئت مدیره و تصویب مجمع عمومی تخصیص داده می شود.
۵)پس از کسر وجوه فوق باقیمانده سود خالص به ترتیبی که در اساسنامه و شرایط ضمن عقد پذیرفته میشود تقسیم میگردد.
نکته قابل تذکر در تقسیم سود شرکت های تعاونی این است که براساس نمونه اساسنامه ای که توسط بخش تحقیقات و آموزش وزارت تعاون برای تشکیل شرکتهای تعاونی توزیعی تهیه شده است مقرر گردیده است که بعد از تخصیص موارد فوق در صدی از سود به عنوان مازاد برگشتنی به تناسب معاملات اعضا با شرکتهای بین آنان تقسیم گردد و چنانچه این مورد در شرکتی مصداق داشته باشد باقیمانده سود پس از کسر مازاد برگشتنی بین اعضا به نسبت سهام آنان تقسیم می گردد.
قبل از ثبت و تشکیل شرکت ارزش هر سهم تعیین میشود و یک حساب جاری بانکی به نام شرکت تعاونی در شرف تاسیس افتتاح می گردد، داوطلبان عضویت درشرکت تعاونی بهای حداقل سهام تعیین شده را باید به حساب جاری مربوطه واریز و رسید بانکی مربوطه را به همراه تقاضای عضویت خود به هیات موسس تحویل نمایند. معولاً هیئت موسس قبل از تاسیس شرکت اقدام به نگهداری یک دفتر آماری (معین-فرعی) نموده و براساس اطلاعات رسید بانکی که ضمیمه تقاضای عضویت اشخاص متقاضی باشد ، دفتر آماری با ذکر جزئیات مربوط به نام و مشخصات اشخاص ، تعداد سهام خریداری و مبلغ واریز شده توسط هر شخص ثبت می نماید . معمولاً سهم اعضا در تامین سرمایه شرکت های تعاونی برابر است مگر مجمع عمومی تصویب نماید که اعضا سهم بیشتری تادیه نمایند که در این صورت حداقل و حداکثر سهم ها باید در حدودی باشد که وزارت تعاون متناسب با نوع و تعداد اعضا تعاونی ها تعیین می نماید و به عنوان مثال ممکن است اعضا غیر شامل در تعاونی الزام گردند سهام بیشتری را در مقایسه با سایر اعضا تادیه نمایند.
جهت نگهداری حساب سرمایه می توان برای هر سهامدار یک صفحه دفتر آماری را اختصاص داد تا جزئیات مربوط به هر سهامدار مشخصاً و به طور جداگانه آورده شود.
کلیه مخارج انجام شده تا تشکیل و ثبت شرکت را هزینه های تاسیس می نامند.
در برخی موارد که ثبت شرکت به طول می انجامد و تعداد اعضا زیاد باشد قبل از ثبت شرکت میتوان از دفاتر کل و روزنامه غیر رسمی (پلمپ نشده) جهت نگهداری حساب ها استفاده نمود و هنگامی که شرکت ثبت گردید و دفاتر قانونی تهیه شد حساب ها را به دفاتر رسمی انتقال داد.
عملیات حسابداری در دفتر غیر رسمی هیچ گونه تفاوتی با ثبت آنها در دفاتر رسمی ندارد ذیلاً به شرح برخی از این گونه موارد می پردازیم.
۱-در مواردی که اشخاص داوطلب عضویت وجه سهام مورد تقاضای خود را به حساب بانک واریز می نمایند ثبت حسابداری زیر صورت میگیرد:
حساب بانک در شرف تاسیس***
حساب سرمایه ***
بابت تادیه وجه…سهام خریداری شده توسط…
بدیهی است که ثبت در دفاتر قانونی عیناً تکرار میشود با این تفاوت که حساب بانک در شرف تاسیس به حساب بانک شرکت تعاونی مربوطه تبدیل میشود.
۲-از آنجا که اعضا میتوانند قسمتی از وجه سهام خود را نقداً و بقیه را تعهد نمایند ثبت آن به شکل زیر است:
حساب بانک در شرف تاسیس ***
تعهد اعضا ***
حساب سرمایه***
بابت تادیه وتعهد…سهام خریداری شده توسط…
۳-هرگاه به موجب قانون سرمایه تادیه شده به صورت جنسی باشد حساب دارایی مربوطه زا به جای بانک بدهکار میکنیم البته قبلا دارایی های مذکور بایدتقویم و تسلیم شده باشد لذا خواهیم داشت:
حساب دارایی مربوطه***
حساب سرمایه***
بابت تقویم و تسلیم دارایی جهت تادیه وجه…سهام خریداری شده …
۴-به هنگام تحقق یا پرداخت هرگونه هزینه تاسیس توسط موسسین یا اشخاص ثالث این ثبت را میزنیم:
حساب هزینه های تاسیس ***
حسابهای پرداختنی موقت***
۵-در صورتی که یکی از اعضا از تعاونی انصراف دهد:
حساب سرمایه***
بانک در شرف تاسیس ***
تعهد اعضا ***
بابت انصراف اعضا
با ثبت و تهیه دفاتر رسمی حساب های دفاتر موقت و غیر رسمی را میبندیم و حسابها را به دفاتر قانونی انتقال میدهیم.
باید توجه داشت استفاده از دفاتر غیر رسمی قبل از ثبت شرکت همواره ضروری و مرسوم نمیباشد و در اکثر موارد عملیات حسابداری فوق الذکر پس از ثبت شرکت در دفتر روزنامه پلمپ شده انجام میشود
افزایش سرمایه در شرکت های تعاونی:
در شرکت های تعاونی به علت محدودیت اعضا سرمایه نامحدود و متغیر است و با قبول اعضای جدید ، شرکت میتواند سهام جدید صادر نماید . افزایش سرمایه در این گونه شرکت ها به گونه زیر امکان پذیر است:
۱-افزایش سرمایه از طریق صدور سهام جدید
۲-افزایش سرمایه از طریق افزایش ارزش اسمی سهام
۳-افزایش سرمایه از محل سود تقسیم نشده سنوات قبل و حساب اندوخته
۱:افزایش سرمایه از طریق صدور سهام جدید:با ورود اعضای جدید ، سرمایه شرکت تغییر میکند . از این رو شرکت طبق اساسنامه خود و اجرای تشریفات قانونی و دعوت مجمع عمومی قوق العاده ، نسبت به افزایش سرمایه اقدام خواهد کرد و برای اعضای جدید ، سهام جدید مطابق سهام قبلی صادر خواهد نمود.
بانک***
سرمایه***
بابت افزایش سرمایه به طور نقدی
۲: افزایش سرمایه از طریق افزایش ارزش اسمی سهام: در برخی از مواقع سهامداران شرکت به منظور افزایش سرمایه تصمیم میگیرند ارزش اسمی سهام را افزایش دهند و به این طریق با آورده نقدی منابع مالی شرکت را افزایش دهند. ثبت این قسمت مشابه ثبت قبلی خواهد بود.
۳:صدور سهام جدید جهت افزایش سرمایه با تجدید ارزیابی شرکت:شرکت های موفق، پس از تشکیل،خود به خود مورد توجه قرار میگیرندبه طوری که سایر اشخاص نیز علاقه مند به خرید سهام آن ها میشوند . بدیهی است زمانی که اعضای جدیدی را بخواهند وارد شرکت شوند باید بابت خرید هرسهم ، مبلغی بیش از مبلغ قدیم پرداخت نماید و. این مبلغ همان سرقفلی است اما از آنجا که شرکت های تعاونی ، حساب سرقفلی ندارند افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی دارایی ها و بدهی ها صورت میگیرد.و در حسابی به نام تجدید ارزیابی ثبت میشود که این حساب متعلق له اعضای تعاونی و غیر قابل تقسیم میباشد.
بانک***
حساب تجدید ارزیابی***
حساب سرمایه ***
بابت فروش سهم به مبلغ بیش از ارزش اسمی
افزایش سرمایه از محل سود انباشته : ممکن است به هر دلیلی ، براساس تصمیم ارکان صلاحیت دار شرکتهای تعاونی مقرر گردد که مانده یا بخشی از حساب اندوخته قانونی یا احتیاطی باب ت افزایش سرمایه در نظر گرفته شود . گفتنی است که در شرکت های تعاونی حداکثر یک سوم اندوخته قانونی تحت شرایط قابل انتقال به حساب سرمایه باشد . اما در مورد اندوخته احتیاطی یا عمومی محدودیتی وجود ندارد.
اندوخته قانونی***
اندوخته عمومی***
سرمایه***
افزایش سرمایه از محل ½ اندوخته قانونی و عمومی
بسیاری از اوقات مشاهده شده که شرکت ها به منظور تامین مالی و نیاز های ضروری ، از تفسیم سود خودداری میکنند. تا بعدها در شرایط مناسبی بر اساس تصمیم ارکان صلاحیت دار شرکت، آن را به افزایش سرمایه سهامداران منظور نمایند. در واقع با این عمل از یک طرف از کاهش نقدینگی شرکت جلوگیری میشود ( چون سود تقسیم نمیشود و وجه درشرکت باقی میماند) و از طرف دیگر باتبدیل آن به افزایش سرمایه ، بدون اینکه سهامداران وجهی به شرکت آورده باشند سرمایه آنها افزایش میابد.
کاهش سرمایه:
با توجه به تعریف شرکت های تعاونی ، کاهش سرمایه در این شرکت ها به دو دلیل است :
۱-کاهش سرمایه به دلیل کاهش اعضا(خروج اعضا ی با فوت برخی از آنها)
۲-کاهش سرمایه به دلیل زیان وارده
الف: خروج عضو
در صورت لغو عضویت به سبب استعفا ، خروج و فوت ، وجه سهام عضو خارج شده بی میزان ارزش روز سهام محاسبه و به دیون تعاونی تبدیل میگردد. که به او یا ورثه اش انتقال میابد.
خروج عضو از تعاونی اختیاری است و نمی توان آن را منع کرد.
Ø اعضا متخصص تعاونی های تولید حداقل ۶ ماه قبل از استعفا باید مراتب را کتباً به اطلاع تعاونی برسانند
در صورتیکه خروج عضو موجب ضرری برای تعاونی باشد باید آن را جبران نماید.
لغو عضویت به سبب فوت، استعفا، انحلال و اخراج مسئله ارزیابی سهام مطرح میگرددو در صورت خروج عضو پرداخت ارزش سهام بیش از مبلغ اسمی حساب سرمایه معادل مبلغ اسمی باطل شده و حساب اعضا بابت تجدید ارزیابی معادل ارزش اضافه بدهکار و حساب بانک معادل ارزش ویژه پرداختی بستانکار می گردد. در واقع عکس افزایش سرمایه اتفاق می افتد
حساب سرمایه ***
حساب تجدید ارزیابی***
حساب بانک***
بابت کاهش سرمایه
ب) کاهش ارزش سهام:
اگر بر اثر زیان های وارده حداقل نصف سرمایه های شرکت از بین برود با تصویب مجمع عمومی فوق العاده سرمایه شرکت به مبلغ سرمایه موجود کاهش میابد و در این صورت تساوی حقوق صاحبان سهام الزامی است.
ثبت کاهش ارزش سرمایه به دلیل زیان های متوالی به صورت زیر است:
حساب سرمایه***
حساب زیان انباشته***
بابت کاهش ارزش سرمایه به دلیل زیان های وارده.
سیستم حسابداری در تعاونی ها:
هرچند رعایت اصول و موازین پذیرفته شده حسابداری در شرکت تعاونی مانند سایر شرکت های تجاری لازم الرعایه می باشد و مبنای ثبت عملیات مشابه حسابداری در همه شرکتها یکسان است اما سیستم حسابداری در شرکت های تعاونی باید متناسب با انواع فعالیت های شرکت و به عبارت دیگر نوع شرکت تعاونی طراحی و تنظیم گردد تا اطلاعات حسابداری جواب گوی نیاز های شرکت و استفاده کنندگان از صورت های مالی باشد . به عنوان مثال در طراحی سیستم حسابداری شرکت تعاونی مصرف و تهیه و توزیع سر فصل حساب ها تقریباً مشابه و یک نواخت انتخاب می گردد ولی ممکن است برخی از این سر فصل ها در شرکت تعاونی مسکن کابرد نداشته باشد و مستلزم وجود سرفصل دیگری باشد که در سیستم گنجانده شوند و یا در شرکت تعاونی تولید باید سیستم حسابداری به گونه ایی باشد که به راحتی بتوان قیمت تمام شده کالای ساخته شده و سایر اطلاعات مربوط به عملیات تولید را استخراج نمود.
لذا سیستم حسابداری با توجه به نوع فعالیت و اهداف تعاونی ضمن رعایت اصول پذیرفته شده حسابداری و استانداردهای حرفه ایی توسط متخصصین حسابداری تنظیم میگردد.
روش حسابداری شرکت های تعاونی تعهدی میباشد اما دفتر داری در شرکت های تعاونی روستایی در صورتی ساده انجام میشود بدین ترتیب که در مورد بعضی عملیات نقدی و در مورد بعضی تعهدی میباشد
سیستم کنترل داخلی:
در شرکت های تعاونی مصرف یا تهیه و توزیع مانند دیگر شرکتها ی بازرگانی خرید، فروش ، هزینه ها در حسابهای جداگانه منظور می شوند به نحوی که در پایان دوره مالی سود یا زیان حاصل از عملیات بر اساس تنظیم صورت حساب سود وزیان به سهولت محاسبه میگردد.
در این گونه شرکت ها به دلیل کثرت معاملات در تعدد محصولات و خصوصاً نقدی بودن قالب فروش ها در برخی از آن ها باید سیستم کنترل های داخلی مناسب و دقیق طراحی و تنظیم می گردد تا از بروز هرگونه سو استفاده جلوگیری گردد در زیر برخی از کنترل های داخلی لازم در شرکت های تعاونی عنوان می گردد:
۱)سرمایه:
از آنجا که حساب سرمایه تغییرات زیاد تری نسبت به سایر شرکتهای تجاری دارد و عداد اعضا ممکن است بسیار زیاد باشند از سویی نگهداری حساب سرمایه هر سهامدار و کنترل بر واریز به موقع تعهدات هریک از آنها اهمیت زیادی دارند لذا معمول است که یک یا چند دفتر معین (فرعی) سهام جهت نگهداری حساب سرمایه هریک از اعضا در حساب های جداگانه ایی استفاده شود تا در هر مقطع زمانی وضعیت سرمایه هریک از آنها از جهت تعداد سهام، میزان واریز نقدی سهام ، مبلغ هر قسط ، میزان اقساط باقی مانده جهت مقایسه با مانده تعهد آن دقیقاً مشخص باشند همچنین هر گ.نه نقل و انتقال سهام مابین اعضا در آن درج شود ودر صورت خروج هریک از اعضا به یکی از دلایل اخراج،استعفا، فوت و غیره در حساب مزبور انعکاس یابد به منظور سهولت در کار بهتر است برای هریک از اعضا یک شماره عضویت اختصاص یابد ، همچنین بهتر است سررسید نامه ایی برای درج اقساط اعضا که تا تاریخ معینی باید واریز منایند با ذکر جرئیات نام عضو، مبلغ قسط و سایر اطلاعات نگهداری شود تا با اعلامیه های بانکی و صورتحساب بانک کنترل گردد بدین ترتیب اگر هریک از اعضا به موقع تعهدات خودرا ایفا نکنند فوراً مشخص میگردد.
۲)عملیات بانکی:
حتی الامکان سعی شود که دریافت ها و پرداخت های شرکت از طریق سیستم بانکی انجام شود و فقط در موارد ضروری جهت مبالغ جزیی در یافت و پرداخت از طریق صندوق یا تنخواه گردان انجام شود. حد الامکان برای هریک از فروش ها سقفی تهیه شود و از هریک از خریداران تقاضا شود تا وجه مربوط به فروش های بیشتر از سقف مزبور را به حساب بانک واریز نمایند و فیش بانکی را به شرکت تحویل داده تا پس از کنترل های لازم، حواله انبار صادر گردد. وجوه مربوط به فروش های نقدی روزانه در پایان همان روز یا حداکثر روز بعد به حساب بانک واریز گردد و به طور مرتب صورت مغایرت بانکی تهیه شود و تطبیق داده شود.
۳)عملیات فروش:
در برخی از شرکت های تعاونی مصرف و تهیه و توزیع ، فروش کالا تماماً نقدی انجام میشود یا ممکن است فروش بعضی کالاهای ارزان به طور نقدی و بقیه به طور اثساط نیز انجام شود که بستگی به خط مشی شرکت دارد همانطوریکه قبلاً اشاره شد باید سعی شود فروش های شرکت بیش از سقف معینی از طریق سیستم بانکی صورت پذیرد و خریدارن ملزم باشند تا وجه را به بانک واریز کنند. در مواردی که تمام یا اکثر فروش نقدی انجام شود تفکیک وظایف از اهمیت ویژهایی برخوردار میباشد.
۳-۱:خرده فروشی:
در تعاونی های مصرف و سایر تعاونی ها که روش خرده فروشی انجام میابد بایتی روش لازم از لحظ کنترل داخلی برای دریافت وجه و تحویل کالا منطبق با ضوابط هر حرفه بوجود آید و روزانه دریافت های صندوق با برگ یا فاکتور فروش تطبیق و حسابداری نسبت به صدور سند بشرح زیر عمل کند:
حساب صندوق ***
حساب فروش کالا ***
طبق فاکتورهای شماره…
درصورتیکه تعداد فاکتورها زیاد باشد بایستی فرمی که ریز فاکتور شامل مبلغ و شماره فاکتور باشد تهیه و ضمیمه سند شود .برای شرکت هایی که فروش در قبال پرداخت وجه توسط خریدار به حساب تعاونی در بانک انجام یابد و بهترین روش از لحاظ کنترل داخلی است به جای حساب صندوق بانک بدهکار میشود . در عملیات شرکت تعاونی بنا به موارد خاص ملاحظه که هیئت مدیره برای خرید کالا احتیاج به وضرورت آن هم که از بانک به طور وام دریافت شود دیده نمیشود لذا از کلیه اعضا مبالغی معین به عنوان پیش دریافت اخذ میشود وسپس مبادرت به خرید کالا و توزیع بین اعضا میشود سند مربوطه چنین خواهد کرد:
حساب صندوق/بانک ***
پیش دریافت اعضا ***
۲-در هنگام تحویل کالا
حساب صندوق(بابت بقیه ارزش) ***
پیش دریافت اعضا ***
فروش کالا ***
۴)هزینه های عملیاتی:
پرداخت مطلوب برای کلیه هزینه های عملیاتی عبارت است از پرداخت طی چک از حساب جاری متعلق به شرکت میباشد .در این زمینه لازم است قبلا پیشنهاد پرداخت شود(در مورد حقوق و دستمزد لیسا شود)و پس از تصویب مدیر عامل حسابدار به شرح زیر عمل کند:
حساب هزینه ***
حساب بانک***
چنانچه پرداختی نقدی باشد حساب صنودق به جای حساب بانک بستانکار میشود.
برای خرید لوازم اداری تصویب نامه هیئت مدیره لازم میباشد و انتخاب سرفصل حساب مناسب به عهده حسابدار استکه با ماهیت لوازم بایستی منطبق باشد مثلا چنانچه اثاثه خرید واضح خواهد بود که ارزش تمام شده خرید در حساب اثاثه ثبت میگردد اگر ملزومات مصرف شدنی خریداری گردید بایستی ارزش خرید به حساب مربوطه منظور شود و در پایان دوره موجودی شمارش و پس از تایید مدیرعامل به دوره بعدی منتقل گردد:
۱-حساب ملزومات مصرف شدنی***
حساب بانک***
۲-درپایان دوره مالی پس از گواهی نامه موجودی
حساب هزینه ملزومات مصرف شده***
حساب ملزومات مصرف شدنی***
برای خرید دارایی های ثابت و یا تاسیسات و ماشین آلات بنا به مورد و شرکت های تعاونی خاص که خرید آن دارایی با هدف شرکت منطبق باشد تصویب مجمع عمومی ضرورت داشته و حسابدار بایتی دقت لازم برای ثبت ارزش دارایی ها از لحاظ محاسبات استهلاک در دفاتر معین و ارزش کل آن در دفاتر پلمپ و نحوه طبقه بندی آن ها را باتوجه به ضوابط قانون مالیاتی به عمل آورد .
۵)عملیات خرید:
خریدهای شرکت غالبا به صورت عمده انجام میشود لذا پرداخت از طریق سیستم بانک به سهولت امکان پذیر است خصوصاً در مورد کالاهایی که از اتحادیه خریداری میشود سیستم کنترل به نحو مطلوب تری انجام میشود زیرا فاکتور آن از طرف اتحادیه صادر و شرکت ملزم میباشد با سود متعارفی آن را بفروشد اما در مورد کالاهایی که شرکت آن را به صورت آزاد خریداری می نماید خرید باید با استعلام بها از چند فروشنده صورت پذیرد و به طور کلی کالا با قیمتی مناسب و با تخفیف خریداری شود تا به قیمتی عادلانه نیز بین اعضا توزیع گرددزیرا هدف از ایجاد تعاونی بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعضا میباشد بنابراین قیمت فروش کالا به اعضا بیش از قیمت متعارف آن در سایر موسسات وبازار ناقض هدف اصلی تعاونی از یک سو و ایجاد نارضایتی و بدبینی بین اعضا به عملکرد تعاونی از سوی دیگر میگردد. در شرکت هایی که کالاهای آن جزئاً یا کلاً از سایر شرکتها خریداری میشود قبل از هرچیز استعلام بها از طریق ارسال تلکس، تلگراف و غیره به چندین فروشنده صورت میپذیرد و پس از بررسی قیمت هاو سایر شرایط آنان انتخاب کمپانی فروشنده صورت می گیرد لذا سفارش لازم به کارخانه فروشنده داده میشود هر چند مراتب فوق مستلزم هیچ گونه ثبتی در دفاتر نمی باشد اما لازم است که پرونده ایی برای هر سفارش تهیه گردد در شرکت هایی که کالا از خارج وارد می نمایند اداره سفارشات یا مسئولین سفارشات اینگونه اعمال را انجام میدهند چون شزکت اقدام به گشایش اعتبار یا ثبت سفارش از طریق سیستم بانکی می نماید لذا برخی از هزینه های بانکی از حساب فروش برداشت میشوند ، این گونه اقلام در حساب سفارشات منظور میگردد . بدین منظور حساب سفارشات در راه بدهکار و حساب بانک بستانکار میگردد. اکثر شرکت ها از دفاتر معین (فرعی) برای نگهداری حساب هر سفارش به طور جداگانه استفاده مینماید که هزینه های بانکی ، واریز وجه اسناد مربوط به کالای سفارش دهنده ، هزینه بیمه، حمل کالا ، ترخیص شامل حقوق و عوارض گمرکی به انضمام کارمزد ترخیص، تخلیه، بار گیری و.. به حساب سفارش مربوطه بدهکار میشوند جمع مبالغ منظور شده به حساب هر سفارش قیمت تمام شده کالا را تشکیل میدهد که به حساب خرید منظور میشود لذا حساب خرید را بدهکار و حساب سفارشات در راه را بستانکار می نماییم در شرکت هایی که از سیستم دائمی استفاده مینمایند به جای حساب خرید حساب موجودی کالا بدهکار میشود . معمولاً در شرکت های تعاونی کالا به قیمت تمام شده به علاوه در صد مشخصی به عنوان سود تعاونی به فروش میرساند.
درآمدهای غیر عملیاتی :
چنانچه شرکت تعاونی درآمد غیرعملاتی از قبیل دریافت اجاره و سود بانکی بانکی باشد حساب دریافت کننده که حساب صندوق یا حساب بانک است بدهکار میشود:
حساب صندوق***
حساب درآمدغیرعملیاتی***
بابت دریافت وجه ….طبق قرارداد
بنابراین ضروری است حسابداری تعاونی کنترل های زیر را برای صدور سند در نظر بگیرد :
الف:فاکتورها چنانچه مربوط به فروش به غیراعضا بودند از فاکتور مربوط به اعضا جدانموده . بدیهی است فروش به غیراعضا در شرکت های تعاونی فقط در صورت تجدید اساسنامه مجاز است
ب:برای فاکتورهای فروش روزانه به اعضا و غیراعضا صورت خلاصه تهیه شود
ج:این صورت به همراه فاکتور جز سنوات سندحسابداری خواهد بود
د:سند حسابداری برای ثبت معینی دارای اطلاعاتی به مضمون ((فروش به اعضا )) و ((فروش به غیراعضا )) مشخص شودو دفترمعینی برای فروش درنظرگرفنه ود
ه:در معین چنانچه دفاتر و یا کارت فیش تهیه شود فروش اعضا برای فردفرداعضا و برای غیر اعضا فقط در یک کارت یا حساب معین بایستی ثبت شود.
کنترل موجودی ها:
موجودی ها یکی از مهمترین اقلام دارایی ها به شمار میروند که اعمال سیستم های کنترل داخلی قوی به سهولت در نقل و انتقال و جابه جایی آنها الزامی است پس از خرید و تحویل کالا به انبار دار باید نهایت دقت در نگهداری آن به عمل آورد. نگهداری کارت انبار با ستون های وترده ، صادره و موجودی ها عامل مهمی بر کنترل موجودی ها به شمار میروند . قیمت گذاری موجودی ها بر اساس روش اولین صادره از اولین وارده(fifo) ، اولین صادره از آخرین وارده(lifo) ، میانگین موزون و غیره انجام میشود و روش حسابداری به یکی از طرق دائمی یا ادواری صورت میپذیرد . در پایان دوره بها موجودی ها بر طبق اصل قیمت تمام شده و بازار تعیین میشوند که به منظور رعایت اصل احتیاط و محافظه کاری میباشد.
در پاره ایی موارد موجودی ها بر اثر اهمال در نگهداری یا برخی از عوامل طبیعی آسیب میلبنند لذا نسبت به آن قسمت از موجودی کالا آسیب دیده یا نایاب ذخیره در نظر گرفته میشود . بدین ترتیب که حساب هزینه کالا نایاب را بدهکار و حساب ذخیره کالای نایاب را بستانکار می نمائیم مانده حساب ذخیره مربوطه در ترازنامه از مبلغ موجودی کالا کسر میگردد و به منظور جبران زیانی است که در آینده به دلیل فروش کالا مزبور ممکن است ایجاد شود برخی از حسابدارن معتقدند که به جای حساب ذخیره ، عملکرد بستانکار شود و در روش دائمی نیز حساب موجودی کالا بستانکار گردد . مانده حساب هزینه مربوطه به عنوان اقلام غیر عملیاتی در صورت با اهمیت بودن به عنوان اقلام استثنایی و در صورت غیر مترقبه بودن به عنوان اقلام غیر مترقبه در سودو زیان شناسایی می شود.
محاسبه سود وزیان:
در پاین دوره مالی همانند دیگر شرکت ها اقدام به بستن حسابهای موقت نموده و صورتحساب سود و زیان را تهیه می نمائیم.
ابتدای سال مالی شرکت های تعاونی اول فروردین ماه و انتهای آن آخر اسفند ماه میباشد به استثنای سال اول تاسیس که از تاریخ تشکیل تا انتهای اسفند است.
هیئت مدیره موظف است نسخه ایی از گزارشها ، صورت های مالی پایان دوره از قبیل ترازنامه و حسابهای عملکرد سود و زیان ، پیشنهاد نحوه تقسیم سودخالص و بودجه پیشنهادی را پس از آماده شدن حداکثر تا یک ماه قبل از تشکیل اولین جلسه مجمع عمومی برای رسیدگی به بازرسین وتسلیم مینماید و علاوه برآن هرسه ماه یکبار تراز آزمایشی حسابهای شرکت را همراه با تجزیه و تحلیل فعالیت سه ماه شرکت تهیه و در اختیار بازرسین قرار دهد و نسخه ایی از آن را به وزارت تعاون ارسال دارد.
وزارت تعاون میتواند در صورت تقاضا و شکایت اعضا و یا مشاهده نقص و تخلف در امور تعاونی به منظور نظارت بر اجرای برخی قوانین و ققرات بخش تعاون در حدود امکان از تعاونی ها حسابرسی نماید، هزینه های حسابرسی بر عهده شرکت خواهد بود.
مدیران شرکت موظف اند با حسابرس یا حسابرسان منتخب کمال مساعدت را بنماید و کلیه اسناد و مدارک مورد نیاز را در اختیار حسابرس قرار دهند.
در تهیه و تنظیم اسناد حسابداری ، دفاتر قانونی ، صورت های مالی نهایی ، رعایت اصول و موازین حسابداری و روشهای متداول و قبل قبول در حسابداری و همچنین رعایت وانین و مقررات الزامی میباشد.
هدایا و کمک های بلاعوض در صورتی که از طرف اعطا کننده برای مصرف خاصی تعیین نشده باشد به صورت های زیر ثبت میشود.
الف: اگر نقدی باشد به حساب سود و زیان (جاری) و یا حساب اندوخته احتیاطی و ثبت آن به صورت زیر است:
حساب وجوه نقد***
حساب سود و زیان***
بابت هدایا و کمک های بلاعوض نقدی
ب: اگر غیر نقدی باشد به حساب دارایی و در قبال کمک های بلاعوض یا اندوخته احتیاطی منظور خواهد شد که در هرصورت محاسبه استهلاک آن برعهده گیرنده کالا می باشد و ثبت آن به صورت زیر است:
دارایی های غیر نقد***
اندوخته احتیاطی***
بابت هدایا و کمک های بلاعوض غیر نقدی
حسابدار ی تقسیم سود:
نحوه حسابداری تقسیم سود در شرکت های تعاونی بر اساس محاسبات مالیات ، اندوختها ، حق تعاون و آموزش ، پاداش به اعضا ، مازد برگشتنی (در صورت وجود) و سود سهام به سهولت امکان پذیر است.
ابتدا در صورت وجود سود در شرکت حساب سود و زیان را بدهکار و حساب تقسیم سود را بستانکار مینمائیم بدین ترتیب سود منتقل میگردد تا توزیعات آن انجام شود.
حساب سود و زیان***
حساب تقسیم سود***
بابت انتقال سود خالص به حساب تقسیم سود
کلیه تقسیمات سود در حساب تقسیم سود انجام میپذیرد که برخی از این تقسیمات جنبه قانونی و الزامی دارد مانند مالیات شرکت و برخی دیگر صرفاً جنبه داخلی داشته و به مفاد اساسنامه یا تصویب ارکان صلاحت دار شرکت بستگی دارد.
مالیات:
۱۰% مالیات شرکت در صورت عدم معافیت مالیاتی نسبت به سود خالص شرکت در نظر گرفته میشود:
حساب تقسیم سود ***
حساب مالیات بردرآمد پرداختنی***
بابت مالیات بردرآمد پرداختنی
اندوخته قانونی :
حداقل ۵% سود با تصویب با مجمع عمومی به عنوان اندوخته قانونی در نظر گرفته میشود و تا زمانی که مبلغ کل اندوخته به میزان یک یک چهارم میانگین سرمایه سه سال اخیر شرکت نرسیده باشد اندوخته را محاسبه و منظور نمائیم مازاد بر آن اختیاری می باشد.
حساب تقسیم سود***
حساب اندوخته قانونی***
بابت احتساب …. در صد سود به عنوان اندوخته قاونی
اندوخته احتیاطی:
حداکثر ۵% از سود خالص به عنوان اندوخته احتیاطی به پیشنهاد هیات مدیره و تصویب مجمع عمومی به حساب منظور میشود.
حساب تقسیم سود***
حساب اندوخته احتیاطی***
بابت احتساب … در صد سود اندوخته احتیاطی
حق تعاون:
۴% از سود خالص به عنوان حق تعاون و آموزش به صندوق تعاون واریز می گردد:
حساب تقسیم سود***
حساب حق تعاون تعاون***
بابت احتساب ۴% سود خالص به عنوان حق تعاون و آموزش
پاداش:
در صدی از سود به عنوان پاداش به اعضا کارکنان ، مدیران و بازرسان به پیشنهاد هیئت مدیره و تصویب مجمع عمومی در نظرگرفته میشود:
حساب تقسیم سود***
حساب پاداش پرداختنی***
بابت احتساب … در صد سود جهت پاداش به اعضا کارکنان، مدیران و بازرسان
سود سهام:
باقی مانده سود خالص بین اعضا به ترتیبی که در اساسنامه آمده بین اعضا تقسیم می گردد.
حساب تقسیم سود***
حساب سود سهام پرداختنی ***
بابت احتساب سود سهام پرداختنی
سود سهام مورد احتساب مالیات قرارمیگیرد که مقررات ماده ۱۳۱ قانون مالیات ها در نظر میگیریم:
حساب سود سهام پرداختنی ***
حساب مالیات پرداختنی***
بابت احتساب مالیات سود سهام
در شرکت های تعاونی تامین کننده نیاز مصرف کنندگان ، از باقیمانده سود خالص در صدی به تناسب معاملات اعضا با شرکت به عنوان مازاد برگشتنی اختصاص می دهیم و مابقی به تناسب سهام اعضا بین آنان تقسیم میگردد.
حساب تقسیم سود***
مازاد برگشتنی پرداختنی***
بابت احتساب مازاد برگشتنی پرداختنی
مازاد برگشتنی پرداختنی مورد احتساب مالیات قرار می گیرد که مقررات ماده ۱۳۱ قانون مالیات ها را در نظر می گیریم.
حساب سود سهام پرداختنی***
حساب مالیات پرداختنی***
بابت احتساب مالیات مازاد برگشت
انحلال و تصفیه در شرکت های تعاونی:
شرکتها و اتحادیه های تعاونی در موارد زیر منحل میشوند:
۱-تصمیم مجمع عمومی
۲-کاهش تعداد اعضا از حد نصاب مقرر در صورتیکه حداکثر ظرف مدت ۳ماه تعداد اعضا به حد نصاب مقرر نرسیده باشد.
۳-انقضای مدت مقرر در اساس نامه ، مشروط براینکه مجمع عمومی مدت را تمدید نکرده باشد.
۴-توقف فعالیت های شرکت بیش از یک سال بدون عذر موجه
۵-عدم رعایت قوانین و مقررات مربوط پس از ۳ بار اخطار کتبی در سال بوسیله وزارت تعاون بر طبق آئین نامه مربوط
۶-ورشکستگی طبق قوانین
پس از اعلام انحلال و ثبت بلافاصله آن در اداره ثبت محل ، تصفیه طبق قانون تجارن صورت میگیرد.
کلیه امتیازات و اموالی که از منابع عمومی دولت ها ، بانک ها در اختیار تعاونی قرارگرفته با انحلال آن باید مسترد شود. مسئولیت اعضاء هر تعاونی در این مورد تضامنی است.
در صورتی که مجمع عمومی یا وزارت تعاون رای به انحلال تعاونی بدهد ظرف یک ماه سه نفر جهت تصفیه امور تعاونی انتخاب و به اداره ثبت محل معرفی خواهند شد تا بر طبق قانون و آئین نامه مربوط نسبت به تصفیه امور تعاونی اقدام نماید.
در صورتیکه هر تعاونی منحل گردد قبل از انحلال باید به تعهداتی که در برابر اخذ سرمایه و اموال و امتیازات از منابع عمومی و دولتی و بانک ها و شهرداری سپرده است عمل کند.
با توجه به مطالب فوق نتیجه میگیریم انحلال شرکت تعاونی یا بر اساس تصمیم داخلی صورت می پذیرد و یا تصمیم خارجی ، تصمیم داخلی با تصویب مجمع عمومی فوق العاده مبنی بر انحلال شرکت انجام میشود و تصمیم خارجی از طرف وزارت تعاون اتخاذ می گردد.
حسابداری عملیات تصفیه:.
هرگاه شرکت یا اتحادیه های تعاونی بنابر دلائلی که قید شد منحل گردد ابتدا بدهی های شرکت را از محل وجوه نقد موجود یا فروش دارایی ها می پردازیم و نیز هزینه های تصفیه را از محل وجوه نقد حاصل از فروش دارایی ها و یا وجوه نقد می پردازیم
۱-افتتاح حساب سود وزیان تصفیه:ماهیت این حساب به گونه اییی است همواره رویدادهای تصفیه ما به التفاوت ارزش ددفتری اقلام ترازنامه و ارزش تصفیه (ارزش فروش زمام تصفیه)آنها به این حساب منتقل میشود
۲-تبدیل دارایی های غیر نقد به وجه نقد
