نهادهای مالی هر کدام پیشینه‌ای دارند که نشان می‌دهد آغاز ساز و کار هر کدام نیازمند گذر از مراحل، پروتکل‌ها و ایجاد قوانینی بوده که بتواند ادامه فعالیت آن نهاد را تضمین کند. در این مقاله می‌خواهیم تاریخچه صندوق های سرمایه گذاری در ایران را مرور کنیم، نهادی که امروز یکی از مهمترین نهادهای مالی کشور است.
سال ۸۶، معرفی صندوق های سرمایه گذاری
تاریخچه صندوق های سرمایه گذاری در ایران از سال ۸۶ آغاز می‌شود. صندوق های سرمایه گذاری در آخرین روزهای کاری بورس اوراق بهادار تهران در اسفندماه سال ۱۳۸۶ به بازار سرمایه معرفی شدند.
در آن زمان ۷ صندوق سرمایه گذاری پویا، حافظ، کارگزاری بانک صادرات، سهم آشنا، خبرگان سهام، پیشتاز و کارگزاری بانک ملی به مقدمات راه‌اندازی و پذیره نویسی خود پرداخته بودند تا در فروردین و اردیبهشت سال ۱۳۸۷ فعالیت خود را به صورت رسمی آغاز کنند.
سال پر فراز و نشیب ۱۳۸۷
به این ترتیب رکن جدیدی به بازار سرمایه ایران اضافه شد. این ۷ صندوق از نوع صندوق سرمایه گذاری در اندازه کوچک بودند و تعدادشان تا پایان سال ۱۳۸۷ به ۱۴ صندوق رسید. تا اینکه در بهمن‌ماه همین سال، اولین صندوق سرمایه گذاری در اندازه بزرگ با نام صندوق سرمایه گذاری یکم ایرانیان تاسیس شد.
ارزش خالص دارایی‌های این صندوق‌ها تا پایان سال ۸۷ با جذب ۶۹۴ سرمایه‌گذار حقیقی و ۵۵ سرمایه‌گذار حقوقی به ۵۲۹ میلیارد ریال رسید که البته فقط ۳۶ درصد از این مقدار متعلق به سرمایه‌گذاران حقیقی بود.
این صندوق‌ها با اینکه نوپا بودند، اما توانستند بازدهی خوبی کسب کنند و تا پایان سال ۸۷، بازدهی ۴ صندوق سرمایه گذاری که از ابتدای همان سال فعالیت خود را آغاز کرده بودند، به طور میانگین ۱۲٫۵ درصد بود.
شاید این بازدهی به نظر مطلوب نباشد، اما اگر در مقایسه با شرایط بازار در همان سال در نظر گرفته باشد، بازدهی قابل قبولی خواهد بود، چرا که سال ۸۷ سالی پر فراز و نشیب برای بازار سرمایه بود.
در آن سال تشدید دامنه بحران مالی و نزول شاخص بورس‌های بین‌الملل و تاثیر آن‌ها بر بورس ایران، باعث شد بسیاری از شرکت‌های بزرگ که سودآوری آن‌ها وابسته به قیمت‌های جهانی مواد اولیه بود، افت قیمت سهام داشته و نزول ۲۱ درصدی شاخص بورس را در سال ۱۳۸۷ به بار آورد.
با این حساب بازدهی ۱۲٫۵ درصدی نسبت به افت ۲۱ درصدی، نشان دهنده عملکرد خوب با اختلافی بیش از ۳۳ درصد را نشان می‌دهد.
سال پر رونق ۱۳۸۸
سال بعد، یعنی سال ۱۳۸۸ صندوق‌ها روند رو به رشدی را با شیب ملایم طی کردند و ۱۸ صندوق دیگر به جمع صندوق‌های سرمایه‌گذاری پیوستند. از این تعداد ۲ صندوق از نوع درآمد ثابت، ۳ صندوق از نوع سهامی در اندازه بزرگ و بقیه از نوع صندوق سهامی در اندازه کوچک بودند.
نزولی که در سال ۱۳۸۷ اتفاق افتاده بود، باعث شد بسیاری از سهام به کف قیمتی خود برسند و این موضوع استقبال سرمایه‌گذاران را به دنبال داشت. از طرف دیگر ورود شرکت‌های بیمه و بانک‌های بزرگ صادرات و تجارت به جمع شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، به علاوه آغاز به کار رسمی فرابورس نیز باعث رونق بازار سرمایه شده بودند و بازدهی ۵۷ درصدی بازار را به دنبال داشتند.
البته صندوق های سرمایه گذاری نتوانستند همگی همگام با بازار رشد کنند و با وجود بازدهی ۸۶ درصدی در میان صندوق‌ها، میانگین بازدهی آن‌ها کمی بیشتر از ۴۷ درصد شد. با این حال مجموع ارزش خالص دارایی‌های ۳۳ صندوق فعال در این سال به بیش از ۲۹۷۳ میلیارد ریال رسید و سهم سرمایه‌گذاران حقیقی به ۴۰ درصد افزایش یافت.
رشد صندوق‌های سرمایه‌گذاری از سال ۸۹ به بعد
در طی این سال‌ها صندوق‌های سرمایه‌گذاری رشد خوبی را سپری کردند و هر سال نوع جدیدی از صندوق به جمع صندوق‌ها اضافه شد. در سال ۱۳۸۹ تعداد صندوق های سرمایه گذاری به ۵۳ صندوق رسید و در همین سال اولین صندوق سرمایه گذاری شاخصی با نام صندوق شاخصی کارآفرین تاسیس شد.
سال ۱۳۹۰ هم سال بلوغ صندوق های سرمایه گذاری بود که معرفی دو نوع صندوق با پیش‌بینی سود و صندوق نیکوکاری در این سال انجام گرفت و ۲۶ صندوق دیگر به جمع صندوق های سرمایه گذاری اضافه شدند.
روند توسعه و بهبود عملکرد صندوق‌ها همچنان ادامه یافت و در سال ۱۳۹۱ هم ۱۵ صندوق سرمایه گذاری جدید، مجوز فعالیت گرفتند. که با احتساب لغو مجوز دو صندوق، تعداد صندوق های سرمایه گذاری در پایان سال ۱۳۹۱ به ۹۲ صندوق افزایش یافت. ارزش صندوق های سرمایه گذاری در پایان این سال، نسبت به سال قبل، ۳۵ درصد افزایش یافت و به بیش از ۲۴ هزار میلیارد ریال رسید.
سال ۹۲ پربارترین سال بازار سرمایه
نقطه عطف تاریخچه صندوق های سرمایه گذاری در ایران از سال ۹۲ به بعد است. صندوق های سرمایه گذاری در کنار دیگر رکن‌های بازار سرمایه رشد کردند و بزرگتر شدند تا همراه بقیه به سال ۱۳۹۲ که می‌توان آن را پربارترین سال اقتصادی در یک دهه اخیر دانست، رسیدند.
در این سال بازار بورس شناخته‌تر شد و مردم به سمت آن سرازیر شدند و همین موضوع یکی از عوامل رونق اقتصادی در این سال بود. از طرف دیگر مهمترین رویداد در این حوزه، آغاز به کار صندوق های قابل معامله (ETF) بود که با استقبال بازار مواجه شد و ۵ صندوق قابل معامله تاسیس شده توانستند تا پایان همین سال ۲ هزار میلیارد سرمایه جذب کنند.
به جز این ۵ صندوق، ۲۶ صندوق دیگر هم مجوز فعالیت گرفتند و به این ترتیب تعداد صندوق های سرمایه گذاری تا پایان سال ۹۲ و با احتساب انحلال ۴ صندوق به ۱۱۹ صندوق رسید. ارزش صندوق‌ها در پایان این سال ۴۰ هزار میلیارد ریال بود که ۷۰ درصد آن به سرمایه‌گذاران حقیقی تعلق داشت.
صعود و فرود بازار در دو سال بعد
صندوق های سرمایه گذاری در سال‌های بعد همگام با بازار سرمایه پیش رفتند و همان طور که بازار در سال ۱۳۹۳ بازدهی منفی داشت، صندوق های سرمایه گذاری هم بازدهی منفی را تجربه کردند. در سال ۹۳ اولین صندوق بازارگردانی با نام «صندوق سرمایه گذاری نوین پیشرو» با هدف بازارگردانی سهام مجموعه بانک اقتصاد نوین تاسیس شد.
در سال ۱۳۹۴ هم هنوز بازار روزگار خوبی نداشت و با روند مذاکرات هسته‌ای، افت و خیزهایی را تجربه کرد. اما نهایتا در سه ماهه پایانی و همراه با نتیجه مثبت مذاکرات، به روند صعودی و پایداری رسید و شاخص بورس بازدهی ۲۸ درصد مثبت را ثبت کرد.
صندوق های سرمایه گذاری هم بازدهی مثبتی در پایان این سال داشتند، به طوری که بازدهی صندوق های سهامی ۳۰ درصد، صندوق های مختلط ۲۴٫۷ درصد و صندوق های درآمد ثابت ۲۲٫۸ درصد بودند.
آغاز نوار رشد صندوق های سرمایه گذاری از سال ۹۵ به بعد
سال ۱۳۹۵ که با صعود آغاز شده بود، نتوانست بازدهی مثبت را حفظ کند و روند نزولی را در پیش گرفت. این نزول به دلیل بروز مشکلات بنیادی صنعت بانکداری، تعدیل نسبت قیمت به درآمد در صنعت خودرو و حاشیه‌های متعدد برخی نمادها اتفاق افتاد و بازدهی شاخص کل بورس تهران منفی ۳٫۷۳ درصد شد.
با این حال صندوق های درآمد ثابت توانستند بازدهی مثبت خود را حفظ کنند و با ۱۹ درصد سوددهی سرمایه‌گذاران زیادی را به خود جذب کنند. بنابراین سرمایه‌گذاران زیادی به سمت این صندوق‌ها سرازیر شدند و تعداد آن‌ها با جهش بی‌سابقه‌ای به ۱٫۸ میلیون نفر رسید.
در سال ۱۳۹۵ دو اتفاق مهم دیگر هم افتاد که یکی افتتاح اولین صندوق سرمایه گذاری جسورانه و دیگری افتتاح اولین صندوق سرمایه گذاری در طلا بود. جمع صندوق‌های فعال در بازار به ۱۷۴ صندوق با ارزش دارایی بیش از ۱۳۰ هزار میلیارد تومان رسید که ۱۲۸ هزار میلیارد تومان آن متعلق به صندوق های سرمایه گذاری درآمد ثابت بود.
در پایان سال ۱۳۹۶ تعداد صندوق های سرمایه گذاری به ۱۷۲ صندوق رسید که ارزش دارایی‌های آن‌ها بیش از ۱۴۵ هزار میلیارد تومان و تعداد واحدهای سرمایه‌گذاری در آن‌ها بیش از ۳۲۵۰ میلیارد واحد بوده است.
در سال ۱۳۹۷ نیز تعداد صندوق های سرمایه گذاری با احتساب صندوق‌هایی منحل شدند، به ۱۶۳ صندوق رسید که در بین آن‌ها ۷۵ صندوق با درآمد ثابت، ۲۰ صندوق مختلط و ۶۸ صندوق سهامی وجود داشت و مجموع ارزش دارایی‌های همه صندوق‌ها حدود ۱۵۱ هزار میلیارد تومان بود.
صندوق ها، گزینه‌ای جذاب و پر بازده در سال ۹۸
در روزهای پایانی سال ۱۳۹۸ تعداد ۲۰۲ صندوق در بازار سرمایه فعال بودند که خالص ارزش دارایی همه آن‌ها به بیش از ۱۹۹ هزار میلیارد تومان رسیده بود و از این مقدار، ۱۸۱ هزار میلیارد تومان مربوط به صندوق های درآمد ثابت بود. میانگین بازدهی همه صندوق‌ها در طول سال ۹۸ حدود ۱۱۴ درصد بود و صندوق های سهامی با بازدهی ۱۶۱٫۵ درصد، بیشترین بازدهی را از آن خود کردند.
جمع‌بندی
بررسی تاریخچه صندوق های سرمایه گذاری در ایران نشان می‌دهد که صندوق های سرمایه گذاری با بیشتر شناخته شدن و با ثبت عملکردی قابل قبول و رو به رشد توانسته‌اند روز به روز سرمایه‌گذاران بیشتری را به خود جذب کنند. افرادی که قبل از شناخت صندوق‌ها نمی‌دانستند چگونه ارزش پول خود را در برابر تورم حفظ کنند.
منبع : https://isignal.ir/tutorial
