۴۰ اصطلاح کاربردی بورس به زبان ساده.
هنگامی که برای مشاهده یک نماد بورسی به سایت سازمان بورس مراجعه می‌کنید با انبوهی از اعداد و نمادهای متعددی مواجه می‌شوید که اگر تازه کار باشید قطعا سردرگم خواهید شد. در این گزارش سعی شده ۴۰ اصطلاح کاربردی در بورس مانند عرضه اولیه، شاخص کل، حد‌ضرر، سقف مقاومت و…که از جمله ابتدایی ترین اصطلاحاتی است که هر سهامدار برای ورود به بورس از آن مطلع باشد مورد بررسی قرار گرفته است.
کد معاملاتی/ کد بورسی
کد معاملاتی عبارت است از کدی ثابت که به سهامداران اختصاص داده می‌شود تا در هنگام خرید و فروش سهام از آن استفاده کنند. این کد متشکل از سه حرف اول نام خانوادگی افراد به همراه یک کد ۵ رقمی ثابت است که در معاملات سهام کارکردی مشابه شماره حساب در نقل و انتقالات بانکی را دارد. مثلاً فردی که نام خانوادگی او قربانی است ممکن است کدی به صورت قرب۶۴۹۲۱ دریافت کند. برای خرید و فروش سهام، دریافت کد معاملاتی الزامی است.
شرکت کارگزاری
کارگزاری‌ها بنگاه‌های معاملاتی هستند که خرید و فروش سهام از طریق آن‌ها صورت می‌گیرد. در این خرید و فروش آن‌ها وکیل تام‌الاختیار فروشنده و خریدار هستند. به بیان دیگر، کارگزاری‌ها واسطه بین سهامداران و سازمان بورس محسوب می‌شوند. همان‌طور که برای انجام امور مربوط به دارایی‌های پولی به بانک مراجعه می‌کنیم، برای انجام امور مربوط به دارایی سهام خود نیاز داریم به یک شرکت کارگزاری مراجعه کنیم. کارگزاری‌ها طبق ضوابط سازمان بورس عمل کرده و توسط آزمون با شرایط خاص انتخاب می‌شوند. برای فعالیت در هر یک از زمینه‌های بورس اوراق بهادار، کالا و انرژی، کارگزاران نیاز به اخذ مجوز مربوطه از سازمان بورس را دارند. کارگزاران علاوه بر خدمات معاملات سهام، خدمات دیگری همچون صندوق سرمایه‌گذاری، سبد گردانی، مشاوره و آموزش را به سهامداران ارائه می‌دهند. حدود ۱۰۹ شرکت کارگزاری بورس در ایران فعالیت می‌کنند.
نحوه انجام معاملات در بورس
انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران از طریق کارگزاران انجام می‌شود. این کارگزاران که در انجام معاملات نقش نماینده خریدار و یا فروشنده را ایفا می‌کنند، دارای مجوز کارگزاری از سازمان و عضو بورس هستند. اولویت‌بندی درخواست‌ها در صف تقاضای خرید و فروش سهام ابتدا براساس قیمت‌های پیشنهادی خرید و فروش صورت می‌گیرد و از بالاترین قیمت خرید تا پایین‌ترین قیمت و در قسمت فروش از پایین‌ترین قیمت تا بالاترین قیمت اولویت‌بندی می‌شوند. ساعت معامله سهام از ساعت ۸:۳۰ تا ۹ پیش گشایش است و از ساعت ۹ تا ۱۲:۳۰ ساعت معامله است، اما ساعت معامله برای شرکت‌های تازه وارد (عرضه اولیه) به بورس و فرابورس به طور موقت در زمان دیگری، خارج از ساعت معاملاتی بورس انجام می‌شود.
نماد شرکت‌ها
نماد شرکت‌های بورسی عبارت است از کد شرکت‌ها که برای سهولت شناسایی آن‌ها و دسته‌بندی‌شان در بورس مورد استفاده قرار می‌گیرد. نماد یک شرکت به طور معمول از حرف اول گروه صنعتی آن به علاوه بخشی از نام شرکت تشکیل می‌شود؛ اما در نماد‌ها استثنائاتی نیز وجود دارد. گروه واسطه‌گری‌های مالی: شرکت‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های چند رشته‌ای صنعتی و بانکها در این گروه قرار دارند. حرف اختصاری آن «و» است مانند وبصادر (بانک صادرات) و … گروه شرکت‌های سیمانی: حرف اختصاری آن «س» است؛ مانند ستران (سیمان تهران) و … گروه فلزات: حرف اختصاری آن «ف» است؛ مانند فولاد (فولاد مبارکه اصفهان) و … گروه شرکت‌های قندی: حرف اختصاری آن «ق» است؛ مانند قپارس (قند پارس) و … گروه صنایع شیمیایی و نفت: شرکت‌های پالایشگاهی و پتروشیمی در این دسته‌اند. حرف اختصاری آن «ش» است؛ مانند شپنا (پالایشگاه نفت اصفهان) و … گروه خودرویی: حرف اختصاری آن «خ» است؛ مانند خودرو (ایران خودرو و … گروه صنایع غذایی به غیر از قند و شکر: حرف اختصاری آن «غ» است؛ مانند غشان (شیر پاستوریزه پگاه خراسان) و… گروه محصولات دارویی: حرف اختصاری آن «د» است؛ مانند دجابر (داروسازی جابر ابن حیان) و …
بازار اولیه
بازاری که در آن اوراق بهادار شرکت‌ها برای اولین بار عرضه و فروخته می‌شود، بازار اولیه نام دارد. در این بازار شرکت‌ها به‌طور مستقیم سرمایه مورد نیاز خود را از طریق فروش سهام به مردم تأمین می‌کنند که این کار در قالب پذیره‌نویسی صورت می‌گیرد. پذیره‌نویسی از طریق بانکی که نماینده شرکت است یا سایر مؤسسات مجاز صورت می‌پذیرد. در این بازار فروشنده اوراق، همواره خود شرکتی است که سهامش در حال عرضه است.
بازار ثانویه
بازار ثانویه، دارایی‌هایی که ابتدا در بازار اولیه مورد معامله قرار گرفته است در بازار ثانویه مورد معامله مجدد قرار می‌گیرد و نماد آن در کشور ما بورس است. همان‌طور که اشاره شد بازار بورس بازار ثانویه محسوب می‌شود یعنی آن‌که در بورس شرکتی تأسیس نمی‌شود و فقط سهام شرکت‌های پذیرفته شده مورد معامله قرار می‌گیرد.
پرتفوی
سبد سهامی که لیست دارایی‌های شما را نشان میدهد پرتفوی نام دارد.
قیمت پایانی
قیمت پایانی، عددی است که میانگین قیمت معامله شده سهام با توجه به حجم معاملات انجام شده در روز معاملاتی را مشخص و در روز بعدی معاملات با اعمال قیمت پایانی روز قبل، بازه قیمت خرید و فروش سهام شرکت (آستانه بالا و پایین) مشخص می‌شود.
دامنه نوسان
بازه‌‌‌ی نوسانی که در شرایط عادی قیمت خرید و فروش سهام از پنج درصد منفی تا پنج درصد مثبت قیمت پایانی، مجاز به تغییر است.
صف خرید و صف فروش
سهامدارانی که سهام خود را برای فروش گذاشته‌اند اما به علت کم بودن متقاضی خرید سهم آن شرکت در آن زمان منجر به تشکیل صفی می‌شوند که اصطلاحاً می‌گویند صف فروش است؛ اما هنگامی‌که تمایل خریداران سهم بیشتر از فروشندگان سهم می‌شود خریداران درخواست خرید سهم می‌دهند و به موجب آن صفی از خریدارن تشکیل می‌شود که به این اتفاق اصطلاحاً می‌گویند صف خرید است.
سهم شناور آزاد
سهم شناور آزاد مقدار سهمی است که انتظار می‌رود در آینده نزدیک در صورت پیشنهاد قیمت مناسب از سوی سهامدارن به فروش گذاشته شود. سهم شناور آزاد در بازه‌های زمانی مختلف با توجه به خرید و فروش انجام شده از سوی سهامدار عمده تغییر می‌کند.
حجم مبنا
حداقل سهمی که باید در یک روز معاملاتی خرید و فروش شود تا تغییرات قیمت بر روی قیمت پایانی اعمال شود. هدف از تعیین حجم مبنا این است که سرمایه گذاران اطمینان داشته باشند که نوسانات قیمت سهام در نتیجه خرید و فروش تعداد مشخصی از سهام شرکت صورت گرفته است و در نتیجه وجود حجم مبنا می‌تواند مانع از ایجاد قیمت‌های غیرواقعی و کاذب در بازار شود.
حقیقی‌ها
هر کدام از ما که دارای هویت فردی جداگانه هستیم یک فرد حقیقی محسوب می‌شویم. پس اگر ما افراد حقیقی سهام شرکتی را خریداری کنیم به ما سهامدار حقیقی می‌گویند. یعنی به صورت انفرادی کد بورسی دریافت کرده و معامله می‌کنیم.
حقوقی‌ها
اشخاص حقیقی که در کنار هم جمع شده و جدا از شخصیت فردی خود، مجموعه‌ای مستقل مانند سازمان‌ها، نهادها، شرکت‌ها… را تشکیل بدهند به این مجموعه که شخصیت فرضی و اعتباری دارد و نام و نشان جداگانه و اهداف مشخصی را دنبال می‌کند، شخص حقوقی می‌گویند.
حجم معاملات
تعداد سهامی که در یک روز معاملاتی خرید و فروش می‌شود را حجم معاملات می‌گویند.
تاریخچه معاملات
تاریخچه معاملات شامل اطلاعات چون قیمت پایانی، حجم معاملات، ارزش معاملات، بیشترین و کمترین قیمت و… که از ابتدای آغاز معاملات ثبت شده است می‌توان با مراجعه به آن اطلاعاتی مفیدی از گذشته سهم مورد نظر به دست آورد.
کارمزد
پولی که از خریدار و فروشنده سهام هنگام خرید و فروش سهم گرفته می‌شود و بین کارگزاری‌ها، سازمان بورس یا شرکت فرابورس، حق نظارت سازمان، مالیات، سپرده‌گذاری، مدیریت فناوری برای خدمات ارائه شده تقسیم می‌کنند.
عرضه اولیه
شرکت‌هایی که برای اولین بار سهام شرکت خود را در بورس عرضه می‌کنند به این عرضه سهام عرضه اولیه می‌گویند.
افزایش سرمایه
شرکت‌ها به منظور تأمین منابع مورد نیاز برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای و رشد سرمایه‌گذاری‌ها، تأمین سرمایه در گردش، اصلاح ساختار سرمایه و … اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند.
- از محل سود انباشته و اندوخته طرح و توسعه در قالب سهام جایزه
- از محل آورده نقدی و مطالبات در قالب حق تقدم
- از محل صرف سهام
در روش اول، افزایش سرمایه و سهام از محل اندوخته‌های شرکت انجام می‌شود که در آن نیازی به پرداخت وجه از سوی سهامداران نیست. در روش دوم، شرکت سهام جدید ناشی از افزایش سرمایه را به ازای دریافت ۱۰۰ تومان برای هر حق تقدم (به قیمت اسمی سهم) به سهامداران می‌فروشد. به بیان دیگر شرکت به منظور افزایش سرمایه ابتدا به سهامداران خود این حق را میدهد تا افزایش سرمایه دهند و این حق را به صورت برگه‌هایی با نام حق‌تقدم به سهامداران خود اعلام می‌کند.در روش سوم با سلب حق تقدم سهامداران، سهام جدید ناشی از افزایش سرمایه به قیمت بازار مورد پذیره‌نویسی کلیه متقاضیان قرار می‌گیرد. در این روش منافع سهامدار قدیمی از مابه‌التفاوت قیمت اسمی و قیمت بازار تأمین می‌شود. لازم به ذکر است، افزایش سرمایه به سهامداری تعلق می‌گیرد که در تاریخ اجرای مصوبه مجمع عمومی فوق‌العاده شرکت مبنی بر افزایش سرمایه، مالک سهام شرکت باشد.
افزایش سرمایه به روش تجدید ارزیابی
زمانی که ارزش پول ملی کم شده و تورم افزایش می‌یابد، قیمت نسبی کالا‌ها و خدمات افزایش می‌یابد و این امر موجب ترغیب شرکت‌ها به افزایش سرمایه به روش تجدید ارزیابی می‌شود.
تحلیل تکنیکال
تجزیه و تحلیل تکنیکال، یک استراتژی معاملاتی با دید کوتاه مدت و میان مدت به صنعت مورد نظر با خرید و فروش تهاجمی سهام با هدف کسب سود از نوسانات بازار با شناخت کافی از نمودارها، عرضه و تقاضا و… به تحلیل سهم و پیش‌بینی سطح مقاومت و سطح حمایت، نقطه شکست سهم و… اقدام به خرید و فروش می‌کنند.
تحلیل بنیادی
تحلیل فاندامنتال یا بنیادی، تحلیلی ارزش محور است که سهامداران به دنبال ارزش گذاری ذاتی (حقیقی) سهم بر اساس عوامل مختلفی چون وضعیت داخلی و خارجی صنعت مورد نظر، صورت‌های مالی شرکت، چشم انداز پیشرو و آینده شرکت و… که در ارزیابی و قیمت گذاری سهام در نظر گرفته می‌شود.
مجمع سالیانه
مجمع سالیانه، گردهمایی سهامداران و اعضای هیئت مدیره شرکت‌ها برای ارائه وضعیت عملکرد شرکت و تعیین سود است که مطابق قانون سازمان بورس باید حداکثر چهار ماه بعد از پایان سال مالی شرکت‌ها تشکیل شود. در مجمع عادی سالیانه هیئت مدیره گزارش خود را به سهامداران ارائه می‌کند و در مورد میزان سود تقسیمی بین سهامداران تصمیم‌گیری می‌شود.
مجمع فوق‌العاده
هر مجمعی به غیر از مجمع عادی سالیانه، فوق‌العاده نام دارد. گردهمایی سهامداران و هیئت مدیره شرکت‌ها که برای تغییرات اساسی در اساسنامه شرکت مانند تغییر سال مالی، تغییر محل شرکت یا تصویب طرح توجیهی افزایش سرمایه یا تغییر هیئت مدیره تشکیل می‌شود.
بسته شدن نماد
معاملات سهام شرکت تا زمان تصمیم‌گیری در خصوص هرگونه تغییر، اعم از تغییر در اصول اساسی شرکت به مانند تغییر محل، تعدیل EPS، افزایش سرمایه و تعیین اعضای هیئت مدیره و …تعطیل خواهد شد و نماد شرکت در تابلوی بورس به وضعیت متوقف در خواهد.
شاخص کل
شاخص کل عددی است که نمایانگر وضعیت کلی بازار است و روند رو به رشد و یا کاهش کلی بازار را نشان میدهد. مقدار تاثیر شرکت‌ها بر روی شاخص کل با توجه به جایگاه و اندازه آن‌ها متفاوت است. روند سهام یک شرکت با روند شاخص کل می‌تواند به کلی متفاوت باشد.
سال مالی
گزارش عملکرد یک ساله شرکت اعم از سود و ضرر شرکت و پیش‌بینی عملکرد شرکت برای سال آینده که توسط اعضای هیئت مدیره ارائه می‌شود را سال مالی می‌گویند.
صورت‌های مالی
صورت‌های مالی خلاصه گزارش‌هایی که درباره عملکرد و وضعیت مالی شرکت به ما اطلاعات می‌دهند. براساس آن‌ها می‌توان راجع به وضعیت مالی یک شرکت (سوددهی، زیان دهی، میزان گردش نقدینگی و …) قضاوت نمود. صورت‌های مالی بخش مهمی از اطلاعات لازم برای تحلیل بنیادی یک شرکت را ارائه می‌کند.
ارزش خالص دارایی(NAV)
NAV مخفف کلمه Net Asset Value و به معنای ارزش خالص دارایی است. درواقع NAV نشان‌دهنده کل خالص ارزش دارایی‌های یک شرکت و یا صندوق سرمایه‌گذاری است. این شاخص معیاری استاندارد شده قلمداد می‌شود که می‌توان از آن به‌منظور انجام مقایسه عملکرد شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری استفاده کرد. به‌عبارت‌دیگر ارزش دارایی‌های خالص، شاخصی در بورس اوراق بهادار است که برای ارزش‌یابی و برآورد ارزش ذاتی دارایی‌های شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری، استفاده می‌شود.
ضریب بتا
ضریب بتا نمایانگر وابستگی بین یک سهم و بازار را نشان میدهد. ضریب بتا ریسک سیستماتیک یک سرمایه‌گذاری نسبت به ریسک پرتفوی بازار است. ضریب بتا نسبت به عدد ۱ سنجیده می‌شود هر چه ضریب بتای سهامی بالاتر باشد ریسک بالاتر اما بازدهی بیشتری دارد و هر چه از عدد یک کمتر باشد ریسک کمتر اما بازده‌ای کمتری خواهد داشت.
کف حمایتی و سقف مقاومتی
کف حمایتی سطحی از قیمت است که به علت افزایش تقاضا نسب به عرضه انتظار می‌رود که قیمت سهام پایین‌تر نرود. سقف مقاومتی سطحی از قیمت است که به علت کاهش تقاضا نسبت به عرضه انتظار می‌رود قیمت سهم بالاتر نرود.
حد سود و حد ضرر
سهامداران برای جلوگیری از زیان و کاهش سود محدوده‌‌ای را برای خروج از سهم تعیین می‌کنند، به این محدوده حد سود و حد ضرر می‌گویند. سهامدارانی که با استراتژی تحلیل تکنیکال سهام خرید و فروش می‌کنند حد سود و حد ضرر بسیار حیاتی است.
سود پیش‌بینی‌شده(EPS)
در ابتدای سال مالی، هر شرکت سود پیش‌بینی‌شده خود را براساس نظر هیئت مدیره شرکت تخمین می‌زند و به سهامداران اعلام می‌کند. معمولاً این اعلام سود با محافظه‌کاری صورت می‌گیرد. سود پیش‌بینی‌شده در قیمت سهم تأثیر مستقیم دارد.
سود تقسیمی(DPS)
سودی که پس از کسر مالیات به ازاء هر سهم که توسط شرکت‌ها به سهامداران پرداخت می‌شود. معمولاً به علت بلاتکلیف بودن برخی طلب‌ها و بدهی‌ها، وجود برخی حساب‌های مشکوک در شرکت یا وجود برنامه‌های توسعه‌ای، همه سود حاصله (EPS) را بین سهامداران تقسیم نمی‌کنند و مقداری از آن را به صورت اندوخته در شرکت باقی می‌گذارند؛ که در سال‌های بعد در مورد آن تصمیم‌گیری به عمل می‌آید. رقم اختلاف بین DPS و آخرین EPS به صورت اندوخته در شرکت باقی می‌ماند که می‌تواند از نوع اندوخته قانونی یا عادی باشد. اندوخته قانونی سهمی از سود است که طبق قانون بورس باید در شرکت باقی بماند. در اغلب موارد DPS کوچک‌تر از آخرین EPS شرکت است.
تعدیل سود
تغییرات سود پیش‌بینی‌شده (EPS) شرکت‌ها طی سال مالی را تعدیل می‌گویند. پس از آن‌که سال مالی شروع شد، بسته به روند عملکردی شرکت، هیئت مدیره تخمینی که از مقدار EPS ارائه داده بودند را به رقمی واقعی نزدیک‌تر می‌کنند یا اصطلاحاً آن را تعدیل می‌کنند. تعدیل به دو صورت است. تعدیل مثبت که به افزایش EPS منجر می‌شود و تعدیل منفی که به کاهش EPS می‌انجامد. تعدیل مثبت و منفی بر روی قیمت معاملاتی سهم نیز تاثیر مثبت و منفی می‌گذارد.
نسبت پی به ای(P/E)
این نسبت بیان کننده نسبت قیمت (Price) یک سهم به پیش‌بینی سود سهام (EPS) آن است. به لحاظ تئوریک، پی به ای یک سهم به ما می‌گوید که سرمایه گذاران حاضرند به ازای دریافت هر ریال سود یک شرکت، چند ریال برای خرید آن بپردازند. نسبت پی به ای، با سود با حداقل ریسک (شامل سود بانکی و سود اوراق مشارکت) مورد مقایسه قرار می‌گیرد و ملاکی از دوره بازگشت سرمایه است.
اهرم مالی
اهرم در علم مدیریت مالی به معنای روشی برای تکثیر کردن سود یا زیان است. به عبارت دقیق‌تر اهرم به معنی قرض کردن پول به منظور چند برابر کردن درآمد حاصل از دادوستد است.
بورس کالا
بورس کالا بازاری برای انجام معامله کالاهای مشخص با استفاده از روش‌های معین است. معامله محصولات کشاورزی، فلزات و مواد معدنی (کانی‌های فلزی)، محصولات شیمیایی و پتروشیمی و معاملات سکه آتی ازجمله مواردی است که در بورس کالای ایران صورت می‌پذیرد. در بورس کالا نیز همچون بورس اوراق بهادار دو طرف عرضه (فروشندگان) و تقاضا (خریداران) وجود دارد که به مبادله کالایی خود در قالب یکی از انواع قراردادهای این بورس می‌پردازند و کالاهای فرآوری نشده و خام از قبیل گندم، پنبه، انواع فلزات، مواد مورد نیاز پتروشیمی و … در این بورس خرید و فروش می‌شود. انواع قراردادهای بورس کالا شامل نقد، نسیه، سلف و آتی است.
اوراق بهادار اسلامی یا صکوک
صکوک جمع کلمه صک و به معنای اسناد است. این لغت در فارسی مترادف چک در نظر گرفته می‌شود. ابزارهای مالی اسلامی یا همان صکوک، اوراق بهادار با ارزش مالی یکسان و قابل معامله در بازارهای مالی هستند. این اوراق بر پایه یکی از قراردادهای مورد تایید اسلامی طراحی شده و دارندگان آن به صورت مشاع مالک یک یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها و منافع حاصل از آن‌ها هستند. صکوک ابزار نوینی است که در کشورهای اسلامی به جای اوراق قرضه به‌کار گرفته می‌شود این اوراق مبتنی بر دارایی با درآمد ثابت یا متغیر قابل معامله در بازار ثانویه و بر اساس اصول شریعت است. اوراق صکوک باید خود دارای ارزش بوده و نمی‌توانند بر اساس فعالیت‌های سفته بازی باشند. انواع اوراق بهادار مالی اسلامی (صکوک) عبارت‌اند از اوراق قرض الحسنه، اوراق وقفی، اوراق مرابحه، اوراق اجاره، اوراق استصناع، اوراق سلف، اوراق منفعت، اوراق مشارکت، اوراق مضاربه، اوراق مزارعه، اوراق مساقات و اوراق مشتقه است.
بورس انرژی
بورس انرژی به‌عنوان چهارمین بورس کشور جهت عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال‌سنگ، حق آلودگی و سایر حامل‌های انرژی شکل گرفته است. بورس انرژی دارای سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی است. بازار فیزیکی شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز، و تابلوی سایر حامل‌های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله است. مشتریان بورس انرژی اعم از خریداران و فروشندگان موظف‌اند که قبل از انجام معاملات در بورس اقدام به اخذ کد معاملاتی از شرکت‌های کارگزاری کنند.
