دانشجویان مقاطع ارشد و دکتری در طول دوران تحصیل خود بارها با کلمه “پروپوزال” مواجه شده اند. ممکن است واژه پروپوزال برای برخی ناآشنا باشد و هیچ اطلاعاتی راجع به آن نداشته باشند. به همین خاطر قصد داریم در این مقاله به تشریح این موضوع بپردازیم.
کلمه پروپوزال برگرفته از واژه لاتین Propose به معنی پیشنهاد دادن است. واژه Proposal از سوی فرهنگستان ادب فارسی به پیشنهاده پژوهشی ترجمه شده است و در واقع طرح اولیه از چیزی است که قصد عملی کردن آن را دارید و می بایست آن طرح را در قالب مکتوب و با نام پروپوزال به گروه مورد نظر ارائه دهید.
پروپوزال چیست؟
در یک کار تحقیقاتی و پژوهشی، مهم ترین و اصلی ترین بخش تهیه پروپوزال آن است. در واقع پیشنهاده پژوهشی یا پروپوزال (Proposal) یک طرح اولیه از کار پژوهشی مورد نظر ما می باشد. به عنوان مثال یک آرشیتکت پیش از ساخت یک ساختمان، شروع به تهیه ماکت بر اساس اصول و قواعد محاسبه شده می کند به طوری که یک مهندس خبره با دیدن این ماکت می تواند ساختمانی را که بر اساس آن شکل می گیرد، تصور کند.
ارائه پروپوزال نیز مانند تهیه ماکت برای ساختن یک ساختمان است. یک پژوهشگر بر اساس اصول و قواعد معین شروع به نوشتن طرح پیشنهادی پایان نامه (پروپوزال) می نماید به طوری که استاد راهنما با بررسی آن بتواند پژوهشی را که بر اساس آن شکل می گیرد، تصور نماید. در واقع پروپوزال را می توان نقشه انجام تحقیق و راهنمای پژوهشگر یا محقق برای اجرایی کردن تحقیق دانست.
یکی از مهم ترین عوامل اثر گذار در فرآیند تهیه و نوشتن پروپوزال، انتخاب موضوع درست است. اگر پژوهشگر عنوان تحقیق خود را به درستی انتخاب کرده باشد و درک درستی از اجزاء پروپوزال مانند طرح مسئله، ارزش تحقیق، تاریخچه مطالعات، هدف، مفروضات و مراحل انجام تحقیق و… داشته باشد، در فرآیند پژوهش با مشکل مواجه نخواهد شد.
اجزاء اصلی یک پروپوزال (Proposal)
آشنایی با ساختار و چارچوب یک طرح پژوهشی، می تواند تاثیر شایانی در تهیه و تنظیم یک پروپوزال خوب و سنجیده داشته باشد. ساختار یک پروپوزال علمی به شرح زیر می باشد.
۱٫ عنوان تحقیق (Project Title)
بدون مشخص کردن عنوان تحقیق، مسلما هیچ پژوهشی قابل اجرا نخواهد بود. عنوان و موضوع پژوهش مسیر و طرح نهایی یک تحقیق را مشخص می کند. برای تهیه یک عنوان مناسب برای یک پژوهش علمی رعایت نکات زیر الزامی می باشد.
- موضوع انتخاب شده باید نو و بدیع بوده و ارزش تحقیق و پژوهش را داشته باشد.
- موضوع انتخابی باید متناسب با نیازهای روز جامعه باشد که در نهایت پژوهش انجام شده بتواند راه حلی برای برخی از نیاز های جامعه ارائه دهد.
- عنوان تحقیق باید جامع، مختصر، واضح و غیر سوالی باشد همچنین از انتخاب عنوان های خیلی کوتاه یا خیلی طولانی بپرهیزید.
- پژوهشگر باید عنوان تحقیق را متناسب با حوزه کار و تخصص خود انتخاب کرده و توان انجام تحقیق در حوزه انتخابی را داشته باشد.
- از واژه هایی مانند: بررسی، تبیین، تحلیل، ارزیابی، مطالعه و… در ابتدای عنوان استفاده شود.
- به متغیرهای وابسته و مستقل در عنوان تحقیق اشاره شود.
- هدف های تحقیق، قلمرو مکانی و زمانی پژوهش باید در عنوان مشخص باشند.
- موضوع پژوهش باید عملی و اجرایی باشد.
۲٫ بیان مسئله و اهمیت موضوع تحقیق (Importance and Statement of Topic)
هر محقق بر اساس یک سوال که در ذهن خود دارد دست به یک کار تحقیقاتی می زند. در واقع می توان گفت که مسئله مطرح شده در این بخش، همان سوالی است که برای محقق به وجود آمده است و هدف او از طرح آن ریشه یابی مشکلات به وجود آمده و ارائه راهکارهایی برای رفع آن ها است.
رعایت نکات زیر در بیان مسئله از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
- پژوهشگر باید شواهدی را مطرح نماید که وجود معضل یا مشکل را در جامعه نشان دهد.
- پژوهشگر باید هدف خود از انجام این تحقیق را نشان دهد و مشخص نماید که قصد مطالعه بر روی یکی از متغیر ها را دارد.
- پژوهشگر باید بتواند مشکل مطرح شده را بیان کند و شواهد آن را به طور مستند نشان دهد.
- از دیگر موارد مهم در این قسمت مشخص نمودن قلمرو مکانی و زمانی تحقیق است.
۳٫ پیشینه تحقیق (Review of Literature and Relevant Topics)
یک پژوهشگر باید تحقیقات خود را هم راستا با پژوهش های هم مضمون قرار دهد و آن را در کنار دستاوردهای تحقیقاتی سایر پژوهشگران رشد دهد. که برای این کار رجوع به مدارک و اسناد حول موضوع انتخاب شده، برای افزایش آگاهی ضروری می باشد. از اهداف این بخش (پیشینه تحقیق) می توان به موارد زیر اشاره کرد.
- جلوگیری از دوباره کاری و سرقت ادبی
- بهره گیری از تجربیات محققان پیشین
- آگاهی از نقاط ضعف پژوهش های قبلی
- آشنایی با روش های تحقیق که در پژوهش های پیشین مورد استفاده قرار گرفته است.
۴٫ اهداف تحقیق (Aims of Research)
در این بخش محقق باید هدف خود را از انجام تحقیق مشخص نماید. اهداف یک پژوهش به دو دسته کلی تقسیم می شوند:
۱٫ اهداف کلی: اهدافی هستند که مستقیما از موضوع تحقیق نشات می گیرند.
۲٫ اهداف ویژه و کاربردی: این اهداف نشات گرفته از مسئله پژوهش و اهداف کلی هستند و یا به عبارتی زیر مجموعه اهداف کلی هستند. این اهداف مشخص می کنند که چه چیزهایی در این پژوهش، تحقق می یابند و چه چیزهایی تحقق نخواهند یافت.
۵٫ فرضیه ها (Hypothesizes)
در واقع فرضیه را می توان حدس و گمان پژوهشگر در ارتباط با وجود تفاوت یا احتمال وجود رابطه و یا اثر، در بین متغیرها دانست. بیشتر مفروضات یک پژوهش، حدسیاتی هستند که بر اساس دانش و تجربه و به طور منطقی از نظریه ها استنباط می شوند.
نکته حائز اهمیت این است که پذیرش یا رد یک فرضیه با مطالعه و تحقیق و انجام آزمایش مشخص می شود لذا محقق نباید سعی در تایید فرضیه مطرح شده خود داشته باشد. بدیهی است که پذیرش یا رد فرضیه هیچ گونه اثر سویی بر تحقیق یا محقق نخواهد داشت.
۶٫روش و مراحل تحقیق (Methodology)
یکی از مهم ترین بخش های یک طرح پژوهشی یا پروپوزال، ارائه روش های انجام تحقیق می باشد. در این قسمت، پژوهشگر باید به مواردی از قبیل نوع تحقیق، مراحل انجام تحقیق که شامل ابزار و روش های گردآوری داده ها، جامعه آماری و حجم نمونه، روش نمونه گیری، ابزار و روش های تجزیه و تحلیل داده ها (تحلیل کمی و کیفی) می باشد، اشاره نماید.
۷٫ منابع و مآخذ (References)
یک پیشنهاده پژوهشی یا پروپوزال (Proposal) زمانی ارزش علمی دارد که مستند باشد. یک پژوهشگر باید تمامی المان ها و داده هایی که در متن استفاده کرده را با ذکر منبع در پروپوزال درج نماید. تمامی منابعی که در متن به آن ها رجوع شده است باید در این بخش به طور کامل معرفی شوند.
چند نکته مهم برای نوشتن پروپوزال
دانشجویان و پژوهشگران مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری، لازم است برای نوشتن طرح پژوهشی خود به نکات زیر توجه نمایند.
- فونت استاندارد برای تایپ و نوشتن پروپوزال “Times and New Romans” با سایز ۱۲ می باشد.
- حداقل حجم استاندارد برای پروپوزال دوره کارشناسی ارشد ۵ صفحه و برای دوره دکتری ۸ صفحه می باشد.
- در نوشتن پروپوزال سعی کنید بیشتر از منابع جدید و به روز استفاده کرده و علاوه بر منابع فارسی از منابع خارجی نیز استفاده نمایید.
- در پروپوزال حداقل یک صفحه به پیشینه تحقیق و یک صفحه به فهرست منابع اختصاص می یابد.
پروپوزال چه تفاوتی با پایان نامه دارد؟
تفاوت پروپوزال با پایان نامه مانند تفاوت ماکت با ساختمان است. پروپوزال یا طرح پیشنهادی مانند یک نقشه یا طرحی است که شما قصد انجام آن را دارید. یک پژوهشگر بر اساس پروپوزالی که تهیه کرده است اقدام به نوشتن تز یا پایان نامه می کند. پایان نامه شامل ۵ فصل است که محتوای فصول آن شامل:
فصل اول: شامل طرح مسئله و کلیات تحقیق است. محقق باید در این قسمت درباره کلیات پژوهش و تحقیق خود صحبت کرده و به توضیحات آن بپردازد.
فصل دوم: این فصل پیشینه تحقیق را در بر می گیرد. در این فصل محقق باید به مبانی نظری و تاریخچه پژوهشی را به تفصیل بیان نماید و اهداف تحقیق خود را مشخص نماید.
فصل سوم: این بخش شامل روش شناسی تحقیق است. پژوهشگر باید روش های جمع آوری داده و جامعه آماری که مورد مطالعه قرار داده است به همراه روش تجزیه و تحلیل داده ها را در این بخش بیان نماید.
فصل چهارم: در این بخش محقق یافته ها و نتایج آماری بدست آمده را بیان می کند و نتایج را تجزیه و تحلیل می نماید. استفاده از نمودار ها و جداول جهت نشان دادن نتایج در این فصل انجام می گیرد.
فصل پنجم: پایانی ترین بخش مربوط به نتیجه گیری است. در این قسمت باید نتایجی که به واسطه انجام این پژوهش کسب کرده اید مورد بررسی قرار داده و آن ها را اعلام نمایید. در این بخش می توانید از محدودیت های انجام تحقیق صحبت کنید یا پیشنهادهایی را برای پژوهش های بعدی ارائه نمایید.
نوشتن پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری مهم ترین مراحل این دو مقطع تحصیلی می باشند. داوطلبانی که قصد تهیه پروپوزال یا پایان نامه را دارند با رعایت اصول کلی و دسترسی به منابع معتبر می توانند با خیال آسوده شروع به نگارش آن ها نمایند. به منظور آگاهی از نکات مربوط به دفاع پایان نامه می توانید روی لینک آن کلیک نمایید.
سوالات متداول
۱- پروپوزال (Proposal) چیست؟
پیشنهاده پژوهشی یا پروپوزال یک طرح اولیه از کار پژوهشی مورد نظر می باشد.
۲- تفاوت پروپوزال و پایان نامه در چیست؟
پروپوزال یا طرح پیشنهادی مانند یک نقشه یا طرحی است که شما قصد انجام آن را دارید و یک پژوهشگر بر اساس پروپوزال اقدام به نوشتن پایان نامه می کند.
۳- یک پروپوزال (Proposal) به چند بخش تقسیم شده است؟
به طور کلی یک پروپوزال از هفت بخش کلی تشکیل می شود که در مقاله فوق به آن ها اشاره نموده ایم.
برگرفته از : https://iranmoshavere.com
