به گزارش سایت اقتصادی ایران به نقل از مهر، انحصار وراثت یکی از مراحل حقوقی مهم پس از فوت اشخاص است که به‌منظور تعیین وراث و سهم‌الارث آنان انجام می‌شود. دادگاه یا شورای حل اختلاف پس از بررسی مدارک و استماع اظهارات شهود، گواهی‌ای تحت عنوان «گواهی انحصار وراثت» صادر می‌کند. این گواهی مشخص می‌سازد چه کسانی وارث متوفی هستند و هر یک چه سهمی از ترکه دارند.

در قوانین ایران، تقسیم ارث و انتقال قانونی اموال بجا مانده از متوفی، منوط به طی مراحل قضائی و اخذ برخی اسناد قانونی است که از جمله مهم‌ترین این مراحل و اسناد، ثبت دادخواست مربوط به صدور سند گواهی حصر وراثت و دریافت آن، توسط ذی نفع یا ورثه متوفی است.

از آنجا که گواهی انحصار وراثت، دارای انواع محدود و نامحدود است و اخذ هریک از این انواع، شرایط و مراحل مخصوص به خود را دارد، ضروری است وراث و ذی نفعان، از اینکه، انحصار وراثت محدود و نامحدود چیست، مطلع بوده و بدانند، صدور گواهی انحصار وراثت محدود و انحصار وراثت نامحدود چقدر طول می‌کشد.

گواهی انحصار وراثت محدود

گواهی محدود در مواردی صادر می‌شود که وراث برای انجام امور فوری مانند آزادسازی حساب بانکی، برداشت وجه برای هزینه‌های ضروری، دریافت مستمری یا انجام تشریفات کفن و دفن نیاز فوری به سند قانونی دارند. این نوع گواهی تنها شامل اموال محدود و مشخص (مانند یک حساب بانکی یا حقوق وظیفه) است. رسیدگی به آن سریع‌تر صورت می‌گیرد و معمولاً با شهادت دو نفر شاهد و ارائه مدارک هویتی صادر می‌شود.

گواهی محدود زمانی صادر می‌شود که ارزش کل ماترک متوفی کمتر از ۵۰ میلیون تومان (رقم تعیین شده توسط وزارت دادگستری در سال جاری) باشد. در این شرایط، وراث می‌توانند برای دریافت حقوق بازمانده مانند مستمری، تنها گواهی محدود را اخذ کنند و نیازی به گواهی نامحدود ندارند.

در گواهی محدود، دادگاه وارد بررسی کل دارایی‌ها و اموال متوفی نمی‌شود، بلکه صرفاً در محدوده‌ای که درخواست شده تصمیم می‌گیرد.

گواهی انحصار وراثت نامحدود

در مقابل، گواهی انحصار وراثت نامحدود زمانی لازم است که ارزش اموال متوفی بیش از سقف اعلامی باشد یا وراث قصد فروش، اجاره یا انتقال قانونی اموال را داشته باشند. به عبارتی دیگر گواهی نامحدود زمانی صادر می‌شود که وراث قصد تقسیم کل دارایی‌های متوفی از جمله اموال منقول و غیرمنقول، سهام، اسناد رسمی و سایر حقوق مالی را داشته باشند.

در این نوع گواهی، همه اموال و دارایی‌های متوفی مشمول انحصار وراثت قرار می‌گیرد. فرایند رسیدگی طولانی‌تر است زیرا لازم است استعلام‌هایی از ادارات مختلف (مانند ثبت اسناد و املاک، بانک‌ها و سازمان بورس) انجام گیرد. لازم به ذکر است که بدون گواهی نامحدود امکان انتقال رسمی ملک، خودرو و سهام وجود ندارد.

تفاوت اصلی دو گواهی

زمان صدور: گواهی محدود سریع‌تر صادر می‌شود (۷ تا ۱۰ روز کاری).

مراحل اداری: در گواهی محدود نیازی به انتشار آگهی در روزنامه رسمی نیست، در حالی که برای نامحدود این مرحله الزامی است.

کاربرد: گواهی محدود بیشتر برای دریافت مستمری یا حقوق بازنشستگی متوفی کاربرد دارد؛ اما برای انتقال قانونی اموال، گواهی نامحدود الزامی است.

هزینه: هزینه صدور محدود کمتر است، چون انتشار آگهی رسمی نیاز ندارد.

از نظر قانونی، امکان تبدیل گواهی محدود به نامحدود وجود دارد. برای این کار نیازی به ثبت دادخواست جدید نیست، بلکه وراث باید از طریق همان شعبه صادرکننده یا دفاتر خدمات الکترونیک قضائی اقدام کنند. پس از انتشار آگهی رسمی و گذشت مهلت یک‌ماهه، گواهی محدود به نامحدود تبدیل خواهد شد.

مزایای انحصار وراثت محدود در این است که صدور آن در مدت زمان کوتاه‌تری، معمولاً بین ۷ تا ۱۰ روز کاری انجام می‌شود و به دلیل عدم نیاز به انتشار آگهی، هزینه‌های کمتری برای وراث به همراه دارد. این نوع گواهی بیشتر در مواردی مانند دریافت مستمری یا حقوق بازماندگان کاربرد دارد، اما باید توجه داشت که گواهی محدود برای فروش یا انتقال رسمی اموال کافی نبوده و در چنین مواردی نیاز به گواهی نامحدود وجود دارد.

قانون انحصار وراثت

طبق برنامه هفتم توسعه مصوب تیرماه ۱۴۰۳، تغییرات مهمی در روند صدور گواهی ایجاد شده است. بر اساس بند «ث» ماده ۱۱۳، از ابتدای سال دوم اجرای این قانون، ثبت احوال موظف است ظرف ۲۰ روز پس از ثبت فوت، گواهی انحصار وراثت را بدون نیاز به درخواست وراث صادر و به آنها ابلاغ کند.

این گواهی ظرف ۱۰ روز قابل اعتراض در هیأت حل اختلاف و ظرف بیست روز در دادگاه صالح قابل پیگیری است. بدین ترتیب، فرآیند صدور گواهی تسهیل شده و نیاز به مراجعه مستقیم وراث کاهش می‌یابد.

انحصار وراثت، چه در قالب محدود و چه نامحدود، یکی از کلیدی‌ترین مراحل قانونی پس از فوت اشخاص است. آشنایی با تفاوت‌ها، کاربردها و قانون انحصار وراثت می‌تواند مسیر وراث برای تقسیم ارث و انتقال قانونی اموال را کوتاه‌تر و ساده‌تر کند.